Twoja sprawa z zakresu prawa rodzinnego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Nagranie, podsłuch i posłuchanie męża, partnera, partnerki, żony, ojca czy matki y jako dowód w sądzie na sprawie o rodzinnej o rozwód, alimenty, kontakty, widzenia, władzę rodzicielską

Coraz częściej dla stron procesu stają się dostępne środki dowodowe inne niż dokumenty czy zeznania świadków, a należą do nich w szczególności treści zapisywane w telefonie, komputerze, komunikatorze, facebook, whatsapp, messenger, e-mail oraz nagrania audio lub wideo. Coraz częstszym zjawiskiem społecznym, w tym rodzinnym i okołorozwodowym , staje się dokumentowanie spotkań, negocjacji i treści rozmów za pomocą różnego rodzaju urządzeń utrwalających dźwięk. Nie ma przy tym wątpliwości, że jeżeli dzieje się to za wiedzą i zgodą wszystkich osób uczestniczących w tych czynnościach, to nagranie takie stanowi wartościowy materiał dowodowy, który może być wykorzystany w postępowaniu sądowym. Inaczej rzecz się ma w sytuacji, gdy nagrania takiego dokonuje tylko jeden z małżonków czy partnerów- bez wiedzy i zgody pozostałych, nie mówiąc już o przypadku, gdy nagranie powstało w wyniku podsłuchiwania osób trzecich przez osobę (podsłuch), która nie posiadała do tego żadnego legalnego uprawnienia.

Tutaj poważne zastrzeżenia co do dopuszczalności procesowego wykorzystania takich nagrań, zgłaszają przedstawiciele doktryny prawa rodzinnego, określając pozyskane w ten sposób środki dowodowe jako: „dowody bezprawne”, „dowody nielegalne”, „uzyskane z naruszeniem prawa”, czy wreszcie „owoce zatrutego drzewa”. Przykładowo można podać, że za „dowód niedopuszczalny” uznaje się w piśmiennictwie nie tylko dowód uzyskany w sposób sprzeczny z prawem, ale i zasadami współżycia społecznego oraz normami etycznymi, które są powszechnie akceptowane. Jak się jednak zauważa, Kodeks postępowania cywilnego nie zawiera żadnej regulacji dotyczącej zagadnienia dopuszczalności takich dowodów, jak również ich legalnej definicji. Z naszej praktyki sądowej wynika, że najczęściej posłuchy czy nagrania zdarzają się w sprawach rodzinnych o rozwód, alimenty, władzę rodzicielską, podział majątku), karnych, cywilnych, gospodarczych czy spadkowych.

Nagranie, podsłuch i posłuchanie męża, partnera, partnerki, żony, ojca czy matki y jako dowód w sądzie na sprawie o rodzinnej o rozwód, alimenty, kontakty, widzenia, władzę rodzicielską Warszawa Poznań

Ocena wiarygodności i mocy dowodów, przeprowadzonych w danej sprawie, wyraża istotę sądzenia w części obejmującej ustalenie faktów, ponieważ obejmuje rozstrzygnięcie o przeciwstawnych twierdzeniach stron, na podstawie własnego przekonania sędziego, powziętego w wyniku zetknięcia się ze świadkami, dokumentami i innymi środkami dowodowymi. Powinna odpowiadać regułom logicznego rozumowania, wyrażającymi formalne schematy powiązań pomiędzy podstawami wnioskowania i wnioskami oraz uwzględniać zasady doświadczenia życiowego, wyznaczające granice dopuszczalnych wniosków i stopień prawdopodobieństwa ich występowania w danej sytuacji.

Skuteczne podważenie oceny dowodów z podsłuchu czy rozmowy, dokonanej przez sąd, jest możliwe w przypadku wykazania, w czym wyraża się brak logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub uchybienie regułom doświadczenia życiowego w przyjęciu kwestionowanych wniosków. W sytuacji braku bezpośrednich środków dowodowych, jest jednak możliwe dokonywanie ustaleń faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia danej sprawy, w drodze domniemania faktycznego, które nie jest środkiem dowodowym w ścisłym tego słowa znaczeniu, stanowi jednak dozwoloną procesowo metodę dowodzenia o faktach na podstawie innych ustalonych faktów, z wykorzystaniem zasad logicznego myślenia oraz doświadczenia życiowego. Dokonywanie ustaleń w ten sposób jest w istocie oparte na swobodnym wnioskowaniu, które, tak jak przy ocenie dowodów, powinno odpowiadać zasadom logicznego rozumowania oraz doświadczenia życiowego.

W orzecznictwie sądowym tylko sporadycznie spotyka się wypowiedzi odnoszące się do tej kwestii. W uzasadnieniu wyroku z dnia 25 kwietnia 2003 r. (IV CKN 94/01) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że nie ma zasadniczych powodów do całkowitej dyskwalifikacji kwestionowanego przez pozwaną dowodu z nagrań rozmów telefonicznych, nawet jeżeli nagrań tych dokonano bez wiedzy jednego z rozmówców, skoro strona pozwana nie zakwestionowała skutecznie w toku postępowania autentyczności tego materiału. Wyrok ten wydano w sprawie o rozwód, przy czym – jak wynika z uzasadnienia – nagrania rozmów telefonicznych nie stanowiły w tej sprawie jedynego dowodu, na podstawie którego przypisano stronie przyczynienie się do rozkładu pożycia małżeńskiego.

Z kolei w wyroku z dnia 10 stycznia 2008 r. Sąd Apelacyjny w Poznaniu (I ACa 1057/07) zajął stanowisko, zgodnie z którym dowody uzyskane w sposób sprzeczny z prawem nie powinny być co do zasady dopuszczone, uznając, iż podstępne nagranie prywatnej rozmowy godzi w konstytucyjną zasadę swobody i ochrony komunikowania się (art. 49 Konstytucji RP).

Nagranie, podsłuch i posłuchanie męża, partnera, partnerki, żony, ojca czy matki y jako dowód w sądzie na sprawie o rodzinnej o rozwód, alimenty, kontakty, widzenia, władzę rodzicielską Warszawa Poznań

Natomiast w wyroku z 28.6.2012 r. SN przyjął, że w postępowaniu cywilnym dowody są uzyskane w sposób sprzeczny z prawem, jeżeli zostały zabrane bez wiedzy lub zgody osoby zainteresowanej, a nawet wbrew jej woli (skradzione), jeżeli zawierają informacje, które są ustawowo chronione, a osoba ta korzysta z prawa odmowy ich przedstawienia (art. 248 § 2, art. 293, art. 308 § 2, art. 309 KPC).

W dniu 30.1.2014 r. Sąd Okręgowy w Lublinie wydał wyrok po rozpoznaniu apelacji strony pozwanej, w której podniesiono m.in. zarzut naruszenia art. 233 § 1 KPC poprzez dopuszczenie dowodu z nagrania wykonanego przez pozwanego w braku wiedzy powoda w tym zakresie. Sąd Okręgowy wskazał, że zarzut ten był nieuzasadniony, gdyż nagranie zostało wprawdzie zarejestrowane bez wiedzy pozwanego, ale nie ma podstaw do przyjęcia, żeby tylko z tego względu dowód ten nie mógł zostać wykorzystany w procesie. Sąd Okręgowy podkreślił, że koncepcja tzw. owoców zatrutego drzewa i zakazu przeprowadzenia dowodów uzyskanych nielegalnie wywodzi się z postępowania karnego i dotyczy dowodów uzyskiwanych z naruszeniem prawa przez organy państwowe i funkcjonariuszy publicznych na potrzeby postępowań karnych. Zauważył, że w poglądach doktryny istnieje tendencja do rozciągania obowiązywania wskazanej koncepcji także na postępowanie cywilne, jednak podglądy te należy traktować jedynie jako postulaty. Sądy są bowiem związane przepisami ustawy, a KPC nie reguluje zagadnienia dopuszczalności dowodów uzyskanych w sposób sprzeczny z prawem, w szczególności nie formułuje choćby w ogólny sposób zakazu korzystania z dowodów sprzecznych z prawem, jak to ma miejsce np. w art. 170 § 1 pkt 1 KPK czy art. 75 KPA. Dlatego uznał, że nie ma podstawy, aby automatycznie stosować taki zakaz w postępowaniu cywilnym  czy rodzinnym. Sąd Okręgowy zauważył, że w KPC brak choćby definicji dowodów dopuszczalnych, a ponadto brak jest przepisów zakazujących nagrywania własnych rozmów. Wskazano ponadto, że skarżący nie oznaczył, jakie przepisy miałyby zostać naruszone – wskazano jedynie art. 233 KPC dotyczący w istocie swobodnej oceny dowodów, która może mieć miejsce dopiero po dopuszczeniu danego dowodu.

Nagranie, podsłuch i posłuchanie męża, partnera, partnerki, żony, ojca czy matki y jako dowód w sądzie na sprawie o rodzinnej o rozwód, alimenty, kontakty, widzenia, władzę rodzicielską Warszawa Poznań

Sąd Okręgowy zaznaczył, że podziela pogląd Sądu Apelacyjnego w Białymstoku wyrażony w wyroku z 31.12.2012 r., którego teza zakłada, że dopuszczalne jest przeprowadzenie dowodu z nagrań dokonanych osobiście przez osoby występujące w charakterze stron, które będąc uczestnikami rozmowy nie naruszają przepisów chroniących tajemnicę komunikowania (art. 49 Konstytucji RP). Z kolei, w przypadku naruszenia innych praw o charakterze bezwzględnym (dóbr osobistych, prawa do prywatności), brak bezprawności wynika z realizacji prawa do sądu (art. 45 Konstytucji RP). Sąd Apelacyjny zauważył, że sądy orzekające często spotkają się z konfliktem pomiędzy wartościami konstytucyjnie chronionymi w przypadku dowodu z nagrań. Z jednej bowiem strony, wartością chronioną jest prawo do sprawiedliwego, a więc i zgodnego z prawdą rozpatrzenia sprawy przez sąd (art. 45 Konstytucji RP), z drugiej strony natomiast, istnieje prawo do wolności i ochrony komunikowania się (art. 49 Konstytucji RP). Dlatego też trudno wskazać ogólną, uniwersalną dyrektywę, która rozstrzygałaby omawiany problem. W konsekwencji powyższych rozważań SA uznał, że w rozpoznawanej sprawie nie występowała podstawa do niedopuszczenia dowodu z nagrania.

W każdym razie, podejmując decyzję w tym przedmiocie, sąd orzekający w danej sprawie winien mieć na uwadze, że częstokroć będzie miał w niej miejsce konflikt pomiędzy wartościami konstytucyjnie chronionymi, to jest najczęściej prawem do sprawiedliwego, czyli także zgodnego z prawdą, rozpatrzenia sprawy przez sąd (art. 45 Konstytucji RP), a prawem do wolności i ochrony komunikowania się (art. 49 Konstytucji RP). Dlatego też trudno jest wyartykułować w omawianej kwestii generalną dyrektywę, która znajdzie zastosowanie we wszystkich przypadkach, a zapewne nie jest to w ogóle możliwe.

W takim stanie rzeczy decyzja o dopuszczeniu dowodu uzyskanego „sprzecznie z prawem” powinna uwzględniać szczególne okoliczności konkretnej sprawy, które w jednym przypadku mogą usprawiedliwiać danie pierwszeństwa dążeniu do rozpatrzenia sprawy rodzinnej zgodnie z prawdą materialną, a w innym przypadku danie pierwszeństwa prawu do ochrony tajemnicy komunikowania się. Wydaje się przy tym oczywiste, że bardziej rygorystyczne stanowisko należałoby stosować do nielegalnych podsłuchów rozmów (np. przez podsłuch) prowadzonych przez osoby trzecie, czy tego typu nielegalnych działań, jak: przejmowanie cudzej korespondencji, zrzuty ekranu korespondencji z telefonu, facebook, whatsapp czy hakerskie włamanie do skrzynki odbiorczej poczty elektronicznej, zaś mniej stanowcze do nagrywania rozmowy w sytuacji, gdy osoba nagrywająca jest jednocześnie odbiorcą informacji, a więc w tych przypadkach, w których jeden z uczestników, dokumentuje w ten sposób treść ich wypowiedzi.

Osoby dokonujące takich nagrań, w odróżnieniu od osób trzecich, z uwagi na to, że są uczestnikami procesu komunikacyjnego, nie naruszają przepisów chroniących tajemnicę komunikowania, wyrażoną w art. 49 Konstytucji, natomiast w przypadku innych praw o charakterze bezwzględnym (dóbr osobistych, prawa do prywatności), wolności i praw wynikających z art. 49, 51 Konstytucji, art. 8 EKPCz, brak bezprawności naruszenia tych dóbr wynika z realizacji prawa do sądu. Prawo do sądu określone w art. 45 Konstytucji, jak i przepisy ustawy regulującej sądowe postępowanie cywilne, zezwalają na naruszenie wymienionych dóbr, z uwagi na przedmiot postępowania, który został przedstawiony przez stronę pod osąd sądu i realizację ochrony jej praw podmiotowych w postępowaniu sądowym.

W tym stanie rzeczy, małżonkowi czy partnerowi, która sama będąc uczestnikiem rozmowy – nagrywa wypowiedzi uczestniczących w tym zdarzeniu osób, nie można postawić zarzutu, że jej działanie jest sprzeczne z prawem, a co najwyżej dobrymi obyczajami. Zarzutem takim nie mógłby się jednak bronić ten, kto sam nie respektuje dobrych obyczajów, wykazując brak lojalności wobec swego małżonka poprzez chociażby wykorzystanie jego naiwności.

Jeżeli przedmiotowe nagrania rozmów nie zostały przedstawione na oryginalnym nośniku, na którym zostały nagrane, to nie dyskwalifikuje jeszcze ich jako dowodu w sprawie. Postęp nauk technicznych umożliwia bowiem, za pomocą odpowiednich metod badawczych, ustalenie – nawet na podstawie takich nagrań, istotnych faktów dla rozstrzygnięcia sprawy, a mianowicie: czy utrwalone w ten sposób rozmowy w rzeczywistości miały miejsce, czy zapisy mają charakter ciągły, a tym samym czy nie noszą śladów ingerencji w ich treść.

Nagranie, podsłuch i posłuchanie męża, partnera, partnerki, żony, ojca czy matki y jako dowód w sądzie na sprawie o rodzinnej o rozwód, alimenty, kontakty, widzenia, władzę rodzicielską Warszawa Poznań

Na podstawie takich zapisów można też odczytać treść wypowiedzi osób, których głosy zostały zapisane, a także zidentyfikować te osoby w przypadku istnienia próbek porównawczych ich głosów. Nie jest to zatem sytuacja analogiczna do kserokopii dokumentu, która – o ile nie została poświadczona za zgodność z oryginałem – to zgodnie z utrwalonym orzecznictwem nie może być uznana za dowód istnienia oryginału dokumentu o treści i formie odwzorowanej w kopii. Na podstawie bowiem kserokopii nie jest możliwe ustalenie chociażby, czy podpis osoby, która miała podpisać ten dokument, został faktycznie złożony pod oświadczeniem zawartym w tym dokumencie.

Analiza poglądów doktryny i orzecznictwa prowadzi do wniosku, że w obecnym stanie prawnym nie ma podstaw do stwierdzenia niedopuszczalności tzw. dowodów bezprawnych w procesie cywilnym. Praktyka sądów wskazuje na dopuszczanie szerokiego katalogu dowodów – również tych, które budzą wątpliwości co do sposobu ich uzyskania. Może to świadczyć o niestwierdzeniu przez sądy podstawy prawnej do oddalenia wniosku dowodowego w przypadku tzw. dowodów bezprawnych albo też z samego dążenia do ustalenia faktów zgodnie z prawdą i wydania na ich podstawie rozstrzygnięcia.

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i specjalista od prawa rodzinnego. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach rodzinnych. Gdy nie pisze artykułów na blogu, reprezentuje swoich klientów w sądzie, dążąc do osiągnięcia najlepszych dla nich rozwiązań.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Rodzinnego w Poznaniu