Umowa darowizny jest umową, mocą której darczyńca zobowiązuje się jednostronnie do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego. Drugą stroną tej umowy co do zasady jest obdarowany, ale przepisy nie wyłączają możliwości zawarcia umowy darowizny ze świadczeniem na rzecz osoby trzeciej (in faworem tertii). Darowizna może być obciążona poleceniem, co wprost wynika z treści art. 893 KC.
Polecenie to, według powszechnie przyjętego poglądu, jest co do swej istoty tożsame z poleceniem testamentowym. Zasadniczo powinno być ono zamieszczone w umowie darowizny, dopuszcza się jednak możliwość zawarcia późniejszego porozumienia, w którym obdarowany przyjmie na siebie określoną powinność zachowania. W każdym jednak przypadku nałożenie na obdarowanego polecenia, także majątkowego, nie prowadzi do powstania stosunku zobowiązaniowego analogicznego jak wynikający z innych zdarzeń prawnych, z którymi ustawa łączy taki skutek (zawarcie umowy, wyrządzenie szkody, zapis testamentowy).
Zarówno darowiznę obciążliwą, jak i darowiznę z poleceniem określa się tym samym terminem technicznym – donatio cum modo. Polecenie także zresztą może być zastrzeżone na korzyść osoby trzeciej. Różnica więc między darowizną z poleceniem, a darowizną obciążliwą polega na tym, że wykonania polecenia mogą żądać darczyńca i jego spadkobiercy (art. 894 KC), a nie osoba trzecia wskazana przez darczyńcę w umowie darowizny.
Z dopuszczalności ustanowienia polecenia na korzyść osoby trzeciej oraz z przepisu art. 894 § 2 KC, według którego po śmierci darczyńcy jego spadkobiercy mogą żądać od obdarowanego wypełnienia polecenia, wynika, że polecenie ustanowione na korzyść przyszłego spadkobiercy darczyńcy różni się od obciążenia obdarowanego obowiązkiem wobec spadkobiercy darczyńcy w tzw. obciążliwej darowiźnie – tylko terminem dochodzenia wypełnienia obowiązku.
Wreszcie z art. 888 § 1 KC wynika możliwość darowizny nie tylko na rzecz kontrahenta, lecz także na rzecz osoby trzeciej. Przepis ten bowiem nie stanowi, że obdarowanym musi być wyłącznie druga strona umowy. Jeżeli więc całość bezpłatnego świadczenia może nastąpić na rzecz osoby trzeciej, dopuszczalne być powinno także postanowienie darczyńcy, że część świadczenia zobowiązuje się świadczyć swemu kontrahentowi, a część przeznacza osobie trzeciej.
Wszystkie te argumenty usprawiedliwiają pogląd, że mimo nieprzyjęcia do Kodeksu cywilnego przepisu art. 354 § 2 KZ darczyńcy wolno obciążyć drugą stronę umowy darowizny (obdarowanego) obowiązkiem spełnienia oznaczonego świadczenia na rzecz osoby trzeciej, przez co czyni on tę osobę wierzycielem obdarowanego. (vide uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia z dnia 21 marca 1973 r. w sprawie o sygn. akt III CRN 40/73 – OSNC rok 1974, nr 2, poz. 26).
Wskazać także należy, że zgodnie z art. 893 KC, darczyńca może włożyć na obdarowanego obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie). Jeśli darczyńca wykonał zobowiązanie wynikające z umowy darowizny, może żądać wypełnienia polecenia, chyba że ma ono wyłącznie na celu korzyść obdarowanego. Po śmierci darczyńcy wypełnienia polecenia mogą żądać spadkobiercy darczyńcy, a jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny – także właściwy organ państwowy (art. 894 § 1 i 2 KC).
Adresatem polecenia, a więc osobą, na rzecz której obdarowany ma podjąć określone działanie, może być nie tylko osoba trzecia, ale także darczyńca. Sam fakt, że z wykonania polecenia ma wynikać dla darczyńcy korzyść majątkowa a dla obdarowanego zmniejszenie wartości przedmiotu darowizny, nie stanowi podstawy twierdzenia, że oceniana czynność nie była darowizną. Nie niweczy to jednak znaczenia zasadniczej okoliczności, że nieodpłatność, jako istotna przesłanka (element) darowizny, decyduje o jej bycie prawnym. Charakter ten traci świadczenie spełnione w celu uzyskania określonego świadczenia ekwiwalentnego. Dlatego polecenie, z zasady nie pozostające w sprzeczności z istotą darowizny, nie może polegać na nałożeniu takich obowiązków, które odbierają czynności charakter zdziałanej pod tytułem darmym. Może to wystąpić w szczególności wtedy, gdy obciążenie wynikające z polecenia na rzecz darczyńcy stanowi równoważnik świadczenia tegoż darczyńcy. Wypełnienie polecenia może w takiej sytuacji stać się oczekiwaną odpłatą za otrzymane przysporzenie, co zniweczy jego nieodpłatny charakter.
Obdarowany ma w zasadzie obowiązek wypełnienia polecenia do czego może być zmuszony w drodze sądowej. Od zasady tej art. 895 KC przewiduje dwa wyjątki. Mianowicie, obdarowany może odmówić wypełnienia polecenia, jeżeli jest to usprawiedliwione istotną zmianą stosunków (§ 1), a gdy wypełnienia domaga się darczyńca lub jego spadkobierca, może zwolnić się z ciążącego na nim obowiązku przez wydanie przedmiotu darowizny w naturze w takim stanie, w jakim przedmiot ten się znajduje (§ 2). Zmiana stosunków (okoliczności) mogąca uzasadniać odmowę wykonania polecenia musi być istotna. Istotność tę należy oceniać na tle konkretnych stosunków majątkowych i osobistych, odnoszących się przede wszystkim do obdarowanego, ale także do darczyńcy, a gdy polecenie zostało ustanowione z korzyścią dla osoby trzeciej – również do tej osoby. Zmiana w sferze osobistej obdarowanego, uzasadniająca odmowę wypełnienia polecenia, może występować przede wszystkim wówczas, gdy utraci on psychofizyczne zdolności do przedsięwzięcia działań wynikających z polecenia.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
