Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu.
Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję. Instytucje państwowe i organizacje społeczne, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję oraz przedsięwziąć czynności niecierpiące zwłoki, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów popełnienia czynu.
Postępowania w sprawach nieletnich prowadzi sąd rodzinny, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Postępowania są niejawne, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Istotą sądownictwa rodzinnego jest przede wszystkim udzielanie rodzinom i poszczególnym ich członkom (oczywiście w stosownym zakresie) należytej ochrony prawnej
Właściwość miejscową sądu rodzinnego ustala się według miejsca zamieszkania nieletniego, a w razie trudności w ustaleniu miejsca zamieszkania – według miejsca pobytu nieletniego. Skoro miejsce zamieszkania nieletniego ma charakter pochodny od miejsca zamieszkania jego rodziców albo opiekuna prawnego, to wobec tego o właściwości miejscowej sądu rodzinnego z reguły decyduje miejsce zamieszkania rodziców albo opiekuna prawnego, przy czym w grę zawsze będzie wchodzić tylko jedno miejsce zamieszkania. Miejscem zamieszkania osoby pozostającej pod opieką jest miejsce zamieszkania opiekuna.
W sprawie nieletniego dziecka należy kierować się przede wszystkim jego dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego oraz zmierzając w miarę potrzeby do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego, uwzględniając przy tym interes społeczny. W postępowaniu z nieletnim bierze się pod uwagę osobowość nieletniego, a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego.
Jeżeli nieletni nie jest jednostką zdemoralizowaną, zaś jego opóźnienie w nauce, absencja w szkole itp. są wynikiem braku odpowiedniego nadzoru ze strony rodziców, trudnych warunków domowych, stopnia jego rozwoju fizycznego i psychicznego, to z powyższych względów umieszczenie nieletniego w zakładzie opiekuńczo -wychowawczym, a więc poza środowiskiem rodzinnym, z którym jest on mimo wszystko związany, może spowodować jeszcze większą jego demoralizację, poczucie krzywdy i związanej z nią frustracji, co na pewno nie leży w interesie małoletniego, a także w interesie społecznym.
Wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze oraz środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym; kara może być orzeczona tylko w wypadkach prawem przewidzianych, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego.
Wobec nieletnich sąd rodzinny może:
1) udzielić upomnienia;
2) zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia;
3) ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna;
4) ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania – udzielających poręczenia za nieletniego;
5) zastosować nadzór kuratora;
6) skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją;
7) orzec zakaz prowadzenia pojazdów;
8) orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego;
9) orzec umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w rodzinie zastępczej zawodowej, która ukończyła szkolenie przygotowujące do sprawowania opieki nad nieletnim;
10) orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym;
11) zastosować inne środki zastrzeżone w niniejszej ustawie do właściwości sądu rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, z wyłączeniem umieszczenia w rodzinie zastępczej spokrewnionej, rodzinie zastępczej niezawodowej, rodzinnym domu dziecka, placówce wsparcia dziennego, placówce opiekuńczo-wychowawczej i regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej.
Środki te mogą być stosowane zarówno wobec nieletnich, którzy wykazują przejawy demoralizacji, jak i wobec nieletnich, którzy dopuścili się czynu karalnego. Wartością podstawową i głównym celem działań przewidzianych w ustawie jest dobro nieletniego. Stanowi ono podstawową dyrektywę i kryterium stosowania przewidzianych w niej środków. Należy uwzględniać, że mają one przede wszystkim charakter ochronny i resocjalizacyjny, a celem podstawowym przewidzianych w niej uregulowań jest dobro nieletniego.
Stosując nadzór kuratora, określa się częstotliwość składania sprawozdań ze wskazaniem pierwszego terminu wykonania tego obowiązku. W razie orzeczenia nadzoru kuratora sądowego sędzia rodzinny po wszczęciu postępowania wykonawczego przekazuje do zespołu kuratorskiej służby sądowej odpis orzeczenia w celu jego wykonania. O sprawującym nadzór niezwłocznie zawiadamia się nieletniego, jego rodziców lub opiekuna.
Sąd rodzinny może:
1) zobowiązać rodziców lub opiekuna do poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego, a także do ścisłej współpracy ze szkołą, do której nieletni uczęszcza, poradnią psychologiczno-pedagogiczną lub inną poradnią specjalistyczną, zakładem pracy, w którym jest zatrudniony, oraz lekarzem lub zakładem leczniczym;
2) zobowiązać rodziców lub opiekuna do naprawienia w całości lub w części szkody wyrządzonej przez nieletniego.
Sąd może zwrócić się do właściwych instytucji państwowych lub społecznych oraz jednostek samorządowych o udzielenie niezbędnej pomocy w poprawie warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego.
W wypadku gdy rodzice lub opiekun nieletniego uchylają się od wykonania obowiązków nałożonych na nich przez sąd rodzinny, sąd ten może wymierzyć im karę pieniężną w wysokości od 50 do 1500 złotych. Sąd uchyla karę pieniężną w całości lub w części, jeżeli osoba ukarana w ciągu 14 dni usprawiedliwi swoje zachowanie lub przystąpi do wykonywania nałożonych obowiązków. Termin 14 dni liczy się od dnia uprawomocnienia się postanowienia, którym wymierzono karę pieniężną.
W sprawie wymierzenia kary pieniężnej orzeka sąd rodzinny z urzędu, a w sprawie uchylenia tej kary – także na wniosek osoby ukaranej, stosując odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. Postanowienie sądu w przedmiocie wymierzenia kary pieniężnej powinno być wydane po wysłuchaniu osoby, której ma ono dotyczyć, chyba że osoba ta bez usprawiedliwienia nie stawiła się na wezwanie.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Postanowieniem z dnia 8 lipca 2016 r. wydanym w sprawie Sąd Rejonowy ustalając, że nieletni A. C. dopuścił się popełnienia czynu karalnego z art. 13 § 1 KK w zw. z art. 208 § 1 KK przez to, że w dniu 25 kwietnia około godziny 11:30 pod budynkiem (…) na Placu (…) w G. usiłował dokonać rozboju na osobie U. P., jednakże czynu nie osiągnął, gdyż uniemożliwiła mu to pokrzywdzona, która zamknęła się w pomieszczeniu – na podstawie art. 6 pkt 5 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich zastosował wobec nieletniego A. C. środek wychowawczy w postaci nadzoru kuratora sądowego i określił częstotliwość składania sprawozdań przez kuratora w terminach półrocznych (pkt 1); orzekł przepadek dowodów rzeczowych w postaci noża z ostrzem o długości około 30 cm, czarnych rękawic materiałowych i czarnej czapki materiałowej zapisanych pod numerem (…) księgi przechowywanych przedmiotów Sądu Rejonowego poprzez ich zniszczenie (pkt 2); odstąpił od obciążania rodziców nieletniego kosztami postępowania w sprawie, a także kosztami za nadzór kuratora, przejmując je na rachunek Skarbu państwa (pkt 3).
Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne: A. C. urodził się dnia (…) w G.. W roku szkolnym uczęszczał do drugiej klasy i uzyskał promocję do trzeciej klasy. Jest uczniem zdolnym, jednakże leniwym. Zaliczany jest do osób niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim. Potrafi być złośliwy i „perfidny”, jednakże po zdarzeniu objętym przedmiotowym postępowaniem poprawił swoje zachowanie. W okresie roku szkolnego, od poniedziałku do piątku zamieszkuje w internacie ww. szkoły, a w weekendy przebywa w domu rodzinnym, we S., gm. Ś..
Nieletni pochodzi z rodziny rozbitej. W trakcie trwania małżeństwa rodziców nieletniego dochodziło do przemocy, w związku z czym ojciec nieletniego – W. C. wyrokiem Sądu Rejonowego został prawomocnie skazany za czyn z art. 207 § 1 KK popełniony na szkodę B. C. na karę 1 roku pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono na okres próby 3 lat.
Nieletni zamieszkuje we S., gm. Ś. w budynku jednorodzinnym, w zabudowie szeregowej, składającym się z mieszkania dwupoziomowego, z którego zajmowany jest tylko parter. Mieszkanie należy do babci nieletniego – J. J.. W mieszkaniu zamieszkuje babcia nieletniego wraz z mężem, nieletni mieszka wraz z matką oraz pełnoletnim bratem K. J. i jego partnerką. Pełnoletnia siostra nieletniego – P. C. uczy się w G., gdzie zamieszkuje u swojej cioci. Nieletni wraz z matką zajmują jeden pokój. W domu, nieletni nie stwarza większych problemów wychowawczych, jest bardzo spokojny, interesuje się piłką nożną i grami komputerowymi. W obowiązkach domowych pomaga sporadycznie i niechętnie. Z ojcem biologicznym nieletni nie utrzymuje kontaktów.
W nieustalonym czasie przed dniem 25 kwietnia nieletniemu zepsuł się telefon komórkowy, w związku z czym jego matka użyczyła mu swojego telefonu. W dniach 23- 24 kwietnia nieletni przebywał w domu. Wracając w dniu 25 kwietnia do G. zabrał z domu m.in. nóż kuchenny, czapkę z dzianiny i rękawiczki. Będąc już w G. nieletni postanowił dokonać rozboju by uzyskać pieniądze na zakup telefonu komórkowego Około godziny 11:30, przechodząc w pobliżu salonu fryzjerskiego znajdującego się na Placu (…) postanowił, że planowanego czynu dopuści się w ww. miejscu. Do czynu jednak nie doszło, albowiem właścicielka salonu fryzjerskiego zamknęła drzwi zakładu i zgłosiła podejrzane zachowanie nieletniego funkcjonariuszom Policji, którzy ostatecznie zatrzymali nieletniego.
Nieletni A. C., podczas przesłuchania na Policji przyznał się do tego, że grożąc natychmiastowym użyciem przemocy przy użyciu niebezpiecznego narzędzia w postaci noża usiłował dokonać zaboru w celu przywłaszczenia pieniędzy na szkodę U. P., jednak zamierzonego celu nie osiągnął z uwagi na fakt, że pokrzywdzona zamknęła przed nim drzwi wejściowe do salonu fryzjerskiego tj. do popełnienia czynu karalnego z art. 13 § 1 KK w zw z art. 280 § 1 KK.
Nieletni wyjaśnił wówczas, że zamiar dokonania rozboju pojawił się u niego nagle, już po powrocie z domu do G.. Wybór miejsca dokonania rozboju był przypadkowy. Nieletni podniósł, że nie miał zamiaru wyciągać z kieszeni spodni znajdującego się tam noża i nikomu nie chciał zrobić krzywdy. Według nieletniego motywem jego działania była chęć uzyskania pieniędzy na zakup telefonu komórkowego.
Podczas przesłuchania w Sądzie nieletni również przyznał się do tego, że usiłował dokonać rozboju i wyjaśnił, że nóż był mu potrzebny by nim „straszyć”, chociaż nie wiedział, że w środku jest kobieta. Motywem czynu była chęć zdobycia pieniędzy na zakup telefonu komórkowego. Podał, że po zdarzeniu matka zakupiła mu telefon komórkowy. Nieletni zadeklarował żal z powodu czynu jakiego usiłował dokonać. Wobec A. C. nie stosowano dotychczas żadnych środków wychowawczych ani poprawczych.
Zdaniem Sądu Rejonowego, nieletni miał zamiar popełnienia ww. czynu karalnego, bowiem przygotował się do jego popełnienia, przekładając z plecaka do kieszeni nóż kuchenny, zakładając na głowę dzianą czapkę z wyciętymi przez siebie otworami na oczy i zakładając rękawiczki. Z jego wyjaśnień wynika, że potencjalnie miał zamiar straszyć nożem, a co za tym idzie przewidywał, że się nim posłuży tj. wyciągnie go z kieszeni i będzie groził jego użyciem wobec nieznanej mu osoby przebywającej w salonie fryzjerskim.
W ocenie Sądu, okoliczność, że nieletni przewidywał posłużenie się nożem, samoistnie nie świadczy o tym, że zrealizował on znamię „posłużenia się”, w rozumieniu przepisu art. 280 § 2 KK, gdyż nie doszło do faktycznego posłużenia się nożem. Fakt, że pokrzywdzona widziała u nieletniego nóż w czasie kiedy obserwowała jego zachowanie przez szybę okienną salonu fryzjerskiego, również nie świadczy samoistnie o tym, że nieletni nożem się już posłużył skoro nie miał świadomości tego, że jest obserwowany.
W dalszej części uzasadnienia Sąd Rejonowy zważył, że kolejnym etapem działania nieletniego była chęć wejścia do środka salonu fryzjerskiego, który był przypadkowo wybranym miejscem realizacji zamiaru popełnienia czynu karalnego, jednakże nie doszło to tego ze względu na działanie pokrzywdzonej, która zamknęła kluczem drzwi wejściowe.
Zdaniem Sądu Rejonowego, nie stanowi posługiwania się bronią lub przedmiotem wymienionym w art. 280 § 2 KK jedynie posiadanie przez sprawcę broni lub takiego przedmiotu, jeżeli nie towarzyszy temu co najmniej ich okazanie, manipulowanie nimi itp., zmierzające do oddziaływania na pokrzywdzonego w celu wzbudzenia u niego określonego stanu związanego ze świadomością, iż sprawca taką bronią lub przedmiotem dysponuje i może go użyć w tych konkretnych okolicznościach Znamieniem kwalifikującym jest posługiwanie się bronią lub innym wymienionym w art. 280 § 2 KK przedmiotem, nie zaś sam fakt jego posiadania przez sprawcę w chwili czynu. Za posługiwanie się będzie natomiast uznane „każde manipulowanie nożem na oczach pokrzywdzonego, w tym okazywanie, choćby przez uwidocznienie fragmentu noża np. jego trzonka, tak by pokrzywdzony widział, że sprawca dysponuje danym przedmiotem, co ma wzbudzić u pokrzywdzonego obawę jego użycia”.
W konsekwencji Sąd Rejonowy stwierdził, że oprócz fazy przygotowania do popełnienia czynu, na żadnym kolejnym etapie zmierzającym do jego realizacji posiadany przez nieletniego nóż już się nie pojawił, a co za tym idzie nie może być mowy o posłużeniu się nim. Zdaniem Sądu Rejonowego, nie sposób również uznać jednoznacznie, że po hipotetycznym wejściu do środka pomieszczenia nieletni faktycznie wyciągnąłby nóż z kieszeni, posługując się nim w celu zastraszenia ofiary, a nie na przykład w przypadku jakiegokolwiek protestu ze strony pokrzywdzonej nie uciekłby z miejsca zdarzenia.
Za wątpliwościami w tym zakresie przemawia zwłaszcza okoliczność, że nieletni nigdy jeszcze nie wszedł w konflikt z prawem, a jego zachowanie przed salonem fryzjerskim było na tyle nieudolne, że zwróciło uwagę pokrzywdzonej. Także motywacja nieletniego wyrażająca się zamiarem dokonania poważnego czynu w tym celu by jedynie zdobyć niewielkie w sumie środki pieniężne na zakup telefonu komórkowego świadczy o dużej dozie infantylności A. C., co tym bardziej przemawia za powyższą oceną.
W związku z tym, że wobec nieletniego nie stosowano dotychczas jakichkolwiek środków wychowawczych, nieletni przyznał się do usiłowania popełnienia czynu, wyraził żal w związku z powyższym zachowaniem, a jego wersję co do motywów działania i sposobu zachowania potwierdzają zarówno zeznania pokrzywdzonej, jak i zeznania jego matki, Sąd Rejonowy kierując się dobrem nieletniego A. C. oraz okolicznościami, o których mowa w art. 3 § 1 i 2 u.p.n., w myśl przepisu art. 6 pkt 5 u.p.n. uznał za celowe zastosowanie wobec nieletniego środka wychowawczego w postaci nadzoru kuratora sądowego.
W ocenie Sądu Rejonowego zdarzenie będące przedmiotem postępowania miało w życiu nieletniego charakter incydentalny i istnieje pozytywna prognoza co do jego zachowania w przyszłości, tj. zachowania nakierowanego na przestrzeganie obowiązującego porządku prawnego Postanowienie Sądu Okręgowego – I Wydział Cywilny z dnia 28 listopada 2016 r. I Ca 469/16
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
