Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.  Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 963, z późn. zm.).

Można podzielić ustroje majątkowe małżeńskie na trzy podstawowe grupy: ustrój wspólności ustawowej, ustroje umowne oraz przymusowy ustrój majątkowy, wyodrębniając ponadto wśród ustrojów umownych podgrupę ustrojów wspólności umownej oraz ustroje umownej rozdzielności. Pojęcie majątku wspólnego jest nierozerwalnie związane z istnieniem zarówno węzła wspólności majątkowej o charakterze łącznym - gdy trwa wspólność ustawowa, jak również ułamkowym - od chwili ustania wspólności ustawowej i przekształcenia jej we wspólność ułamkową. Pojęciem majątku wspólnego można posługiwać się tylko do czasu zniesienia wspólności ułamkowej orzeczeniem sądu bądź umową zawartą między małżonkami. Dopiero z chwilą dokonania umownego bądź sądowego podziału majątku wspólnego, tj. zniesienia stosunku współwłasności, przestaje istnieć majątek wspólny obejmujący przedmioty nabyte przez małżonków od chwili powstania do chwili ustania wspólności ustawowej.

W obowiązującym systemie prawa rodzinnego można przyjąć domniemanie faktyczne, że przedmioty nabyte w trakcie wspólności małżeńskiej przez jednego z małżonków, zostały nabyte z majątku dorobkowego - na rzecz małżeńskiej wspólności majątkowej; natomiast nabycie rzeczy z majątku osobistego (odrębnego) musi wynikać nie tylko z oświadczenia dokonującego transakcji małżonka, ale także z całokształtu okoliczności tego nabycia.

O zaliczeniu poszczególnych przedmiotów majątkowych do majątku wspólnego lub majątku osobistego (odrębnego) małżonków nie decydują złożone przez nich oświadczenia, że nabywany przedmiot wchodzi w skład określonej masy majątkowej, gdyż samo takie oświadczenie - w razie pozostawania małżonków w ustroju małżeńskiej wspólności ustawowej - nie może stanowczo wyłączać skutków. Przynależności konkretnego przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego albo osobistego nie może zatem przesądzać ocena przez sąd przesłanek sposobu wyrażania woli osoby dokonującej czynności prawnej, ani przesłanek tłumaczenia oświadczeń woli oraz badania zgodnego zamiaru stron i celu umowy. Kryterium zaliczenia konkretnego prawa do majątku wspólnego jest nabycie tego prawa choćby przez jednego z małżonków w czasie trwania ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej. Wejście do majątku wspólnego następuje z mocy prawa i nie zależy od woli, a nawet świadomości, małżonka nabywającego określony składnik majątkowy.

O zaliczeniu nabywanego przedmiotu do majątku wspólnego lub osobistego (odrębnego) powinno decydować porównanie wielkości środków użytych z każdego z tych majątków. W konsekwencji, nabyty przedmiot należy zaliczyć do tego z majątków, z którego pochodzi podstawowa część środków. Jeżeli środki z drugiego majątku są nieznaczne, stanowią nakład rozliczany, jeżeli natomiast wskazane kryterium nie może znaleźć zastosowania ze względu na brak daleko idącej różnicy między zaangażowanymi środkami, to - w braku odmiennej woli małżonków - nabyty przedmiot wchodzi do każdego z majątków w częściach ułamkowych proporcjonalnych do wysokości zaangażowanych środków.

Przedmioty zwykłego urządzenia domowego (meble, dywany, obrazy, sprzęt elektryczny i audiowizualny itp.) służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił. Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków nie są objęte wspólnością ustawową, jeżeli zostały nabyte przed powstaniem wspólności.

Nieruchomość nabyta w trakcie trwania wspólności ustawowej staje się składnikiem majątku wspólnego małżonków także w sytuacji, w której jej posiadaczem samoistnym był tylko jeden z małżonków i to zarówno wtedy, gdy okres jego posiadania prowadzącego do zasiedzenia mieścił się w czasie trwania wspólności ustawowej, jak wówczas, gdy bieg terminu wymaganego do zasiedzenia rozpoczął się przed powstaniem wspólności, ale zakończył w czasie jej trwania. Posiadanie samoistne rzeczy przez małżonków, odmiennie niż w wypadku współposiadania przez osoby niepołączone wspólnością łączną, musi być interpretowane jako realizowanie przez każdego z nich całości praw.

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.

Wprawdzie przepisy KRO nie ustanawiają domniemania prawnego przynależności składników majątkowych do majątku wspólnego, jednak przy istnieniu powyższej zasady możliwe jest skonstruowanie domniemania faktycznego (art. 231 KPC). Nabycie określonej rzeczy z majątku osobistego małżonka musi wynikać wyraźnie nie tylko z oświadczenia współmałżonka, ale przede wszystkim z całokształtu okoliczności istotnych prawnie z punktu widzenia przepisów KRO (tak m.in.SN w wyroku z dnia 17.05.1985 r., sygn. akt III CKN 119/85, OSPiKA 1986, nr 9-10, poz. 195). O tym, czy nabyty przedmiot majątkowy wejdzie w skład majątku wspólnego, decydują zatem okoliczności obiektywne wskazane w art. 31 w zw. z art. 33 KRO. Zatem dla oceny, czy dany przedmiot wejdzie do majtku wspólnego, w zasadnie nie mają znaczenia oświadczenia małżonków, w szczególności tego z małżonków, który był stroną czynności prawnej skutkującej nabyciem przedmiotu. Przede wszystkim decydujący o zaliczeniu przedmiotów majątkowych do majątku wspólnego jest czas ich nabycia, bowiem majątkiem tym są objęte przedmioty nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej (art. 31 KRO). Jedynie w ściśle i wyczerpująco wymienionych przez KRO wypadkach nabycie w czasie trwania ustroju wspólności ustawowej przedmiot majątkowy nie zwiększy zasobów majątku wspólnego, lecz stanie się z mocy art. 33 KRO przedmiotem majątku osobistego.

Trzeba podkreślić, iż domniemanie, zgodnie z którym majątek nabyty w trakcie małżeństwa jest wspólny, może zostać obalone. Z tym, iż przynależność określonego składnika majątkowego do majątku osobistego musi udowodnić zainteresowany tym małżonek (tak np. SN w postanowieniu z dnia 06.02.2003 r., sygn. akt IV CKN 1721/2000, LexisNexis nr 377919).

Z art. 31 KRO wynika, że do majątku wspólnego wchodzą przedmiotowy majątkowe nabyte zarówno ze środków pochodzących z majątku wspólnego, jak i ze środków pochodzących z majątku osobistego każdego z małżonków. Wyjątek stanowi surogacja przewidziana w art. 33 pkt 10 KRO. Jeśli chodzi o surogację, to w postępowaniu dowodowym najpierw musi zostać ustalone, że zostały spełnione jej warunki, i dopiero na tej podstawie staje się możliwe stwierdzenie, że przedmiot nabyty zastąpił poprzedni składnik majątku osobistego. Strona, która twierdzi, że nastąpiła surogacja, obowiązana jest wykazać konkretne środki finansowe, z których nastąpiło nabycie przedmiotu majątkowego (tak SN w wyroku z dnia 09.01.2001 r., sygn. akt II CKN 1194/00, LexisNexis nr 388285).

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

I. P. i S. P. zawarli związek małżeński. Przed tą datą S. P. był właścicielem nieruchomości objętych wnioskiem – otrzymał je w darowiźnie od swoich rodziców. Budowa domu w miejscowości Z. na działce nr (...) była rozpoczęta jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego – w dniu zawarcia związku małżeńskiego budowa kończyła się na etapie stropu.

Przed notariuszem P. F., prowadzącym kancelarie notarialną w G. I. P. i S. P. zawarli umowę majątkową małżeńską, w której stosunki majątkowe w ich małżeństwie poddali wspólności majątkowej umownie rozszerzonej na składniki majątku nabyte przez nich przed zawarciem związku małżeńskiego. Wspólność nie obejmowała jedynie przedmiotów służących wyłącznie do użytku osobistego każdego z małżonków tj odzież, kosmetyki biżuteria.

Wyrokiem Sądu Okręgowego związek małżeński I. P. i S. P. został rozwiązany przez rozwód. I. P. i S. P. posiadają dwoje małoletnich dzieci: P. (ur. (...)) i M. (ur. (...)). Oboje rodziców wykonuje władzę rodzicielską względem dzieci, zgodnie z zawartym porozumieniem, przy czym miejsce zamieszkania dzieci ustalono przy matce.

Istotną okolicznością faktyczną, ustaloną na podstawie przedłożonej umowy małżeńskiej majątkowej było ustalenie, że stosunki małżeńskie majątkowe podlegały ustrojowi rozszerzonej wspólności małżeńskiej. Powyższa umowa wymagała przeprowadzenia szczegółowej wykładni i miała zasadnicze znaczenie dla oceny prawnej zasadności żądania rozliczenia wydatków i darowizn z majątku osobistego na majątek wspólny.

Początkowo Uczestnicy wnosili o dokonanie podziału zarówno nieruchomości jak i ruchomości. W toku postępowania strony dokonały umownego podziału ruchomości i na rozprawie zgodnie oświadczyli, że nie ma już konieczności dokonywania takiego podziału. Wobec powyższego postępowanie w tym zakresie, w myśl treści art. 355 § 1 KPC w zw. z art. 13 § 2 KPC należało umorzyć.

Mając na uwadze powyższe , Sąd w pkt I postanowienia ustalił, że w skład majątku wspólnego uczestników S. P. i I. P. wchodzi wyłącznie: -

nieruchomość zabudowana położona w Z. gmina O. działka (...), dla której Sąd Rejonowy prowadzi księgę wieczystą nr (...) o wartości 348 000 zł,

nieruchomość niezabudowana położona w Z. gmina O. działka (...), dla której Sąd Rejonowy prowadzi księgę wieczystą nr (...) o wartości 28 000 zł.

Uczestnicy postępowania byli ostatecznie zgodni co do tego, aby nieruchomości wchodzące w skład majątku wspólnego przyznać na wyłączną własność wnioskodawcy z obowiązkiem spłaty uczestniczki (art. 212 § 2 KC). Sąd powinien nakłaniać strony do zgodnego przeprowadzenia podziału oraz uszanować wolę stron w zakresie sposobu wyjścia ze współwłasności. Mając na uwadze powyższe, Sąd w pkt III postanowienia, zgodnie z treścią art. 622 § 2 KPC w zw. z art. 688 KPC w zw. z art. 567 § 3 KPC przyznał S. P. na wyłączną własność nieruchomości wchodzące w skład majątku wspólnego o łącznej wartości 376 000 zł z obowiązkiem spłaty uczestniczki I. P..

Spór pomiędzy stronami dotyczył przede wszystkich: ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, zasadności oraz wysokości nakładów poczynionych z majątku osobistego na majątek wspólny. Wysokość spłaty uczestniczki I. P. była uzależniona od: wartości nieruchomości wchodzących w skład majątku wspólnego oraz od wielkości udziałów w majątku wspólnym wnioskodawcy oraz uczestniczki.

W ocenie Sądu, w realiach sprawy, po ustaniu ustroju wspólności ustawowej małżeńskiej, udziały uczestników postępowania w majątku wspólnym są równe (art. 43 § 1 KRO) i brak było, w świetle art. 43 § 2 KRO, podstaw do ustalenia nierównych udziałów. W pkt II postanowienia Sąd oddalił wniosek o ustalenie nierównych udziałów.

Strony na etapie zawierania umowy majątkowej małżeńskiej rozszerzającej wspólność majątku , miały możliwość ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, czego z własnej woli nie uczyniły. Wówczas to jednak uznawały zgodnie, że ich pożycie małżeńskie przebiega harmonijnie i brak jest podstaw do ustalenia nierównych udziałów.

Również w toku postępowania dowodowego nie ujawniły się takie okoliczności, które pozwalałyby uznać aby zachowanie uczestniczki I. P. nosiło znamiona rażącego niewykonywania obowiązków wobec rodziny. W świetle zebranych dowodów: I. P. jest osobą zaangażowaną w wychowanie dzieci, w trakcie trwania małżeństwa na niej spoczywał zasadniczy ciężar codziennej dbałości o dom i wspólne dzieci. Uczestniczka nie uchylała się przy tym od pracy zawodowej, przeciwnie, w ramach istniejących możliwości podejmowała prace chałupnicze, pracowała przy imprezach weselnych, szyła, podjęła współpracę z H. L.. Na wnioskodawcy spoczywał ciężar pracy zagranicą, pozyskiwania większych środków pieniężnych, podejmowania prac fizycznych przy budowie domu. Oczywistym jest, że w realiach podejmowania pracy zagranicą, małżonek pracujący poza granicami kraju (zwłaszcza w krajach strefy euro), uzyskuje wyższe dochody, niż osoby zarabiające w walucie polskiej. W takim jednak układzie, na barkach osób pozostających w kraju spoczywa wyższy ciężar dbałości o dom i o dzieci - które przecież wymagają codziennej opieki. Okoliczności ujawnione w toku postępowania nie mogły uzasadniać ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnych.

Mając na uwadze powyższe Sąd przyjął, że udziały w majątku wspólnym były równe. Po ustaniu wspólności ustawowej małżeńskiej wysokość udziałów w nieruchomościach wynosiły po 1/2. Wartość majątku wspólnego – nieruchomości położonych w Z., stosownie do opinii biegłej ustalono na kwotę 376 000 zł (348 000 zł + 28 000 zł). Fakt obciążenia nieruchomości hipoteką nie wpływał, jak to już wskazano, na obniżenie wartości rynkowej nieruchomości zabudowanej, przyjmowaną przez sąd za podstawę ustalenia wysokości spłaty należnej drugiemu małżonkowi, który nie otrzymuje nieruchomości. Podział majątku wspólnego nie rzutuje bowiem w jakikolwiek sposób na utrzymanie się solidarnego i osobistego zobowiązania obojga małżonków do spłaty kredytu także po dokonaniu podziału majątku wspólnego (postanowienie SN z dnia 26.01.2017 r. sygn. akt: I CSK 54/16). Mając na uwadze powyższe sąd, znosząc współwłasność, w myśl art. 212 § 2 KC , ustalił wysokość spłaty dla uczestniczki I. P. na połowę wartości nieruchomości tj kwotę: 188 000 zł.

Mając na uwadze wniosek o rozłożenie spłaty na raty, jak również zgromadzone już w tym celu przez S. P. środki (k. k. 162-163), Sąd w myśl art. 212 § 3 KC rozłożył spłatę uczestniczki I. P. na dwie raty: pierwszą w kwocie 100 000 zł płatną w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia postanowienia, z ustawowymi odsetkami na wypadek opóźnienia w płatności. Druga rata w kwocie 88 000 zł winna zostać zapłacona w terminie roku od uprawomocnienia się postanowienia, z ustawowymi odsetkami na wypadek opóźnienia w płatności. Określając terminy płatności stron, Sąd starał się racjonalnie wyważyć interesy uczestników: z jednej strony należało zapewnić I. P. niezwłoczne chociażby częściowe możliwości zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych, z drugiej strony należało uwzględnić możliwości finansowe wnioskodawcy i realność zaspokojenia wierzyciela.

S. P. w swym wniosku wniósł o ustalenie, że wnioskodawca poniósł nakłady z majątku osobistego na majątek wspólny stron: - z tytułu nakładów na budowę domu rodzinnego przed zawarciem związku małżeńskiego – przełożył do akt liczne faktury, z tytułu darowizn otrzymanych od rodziców w (a zatem zarówno przed zawarciem związku małżeńskiego jak i w trakcie trwania małżeństwa), spłaty dwóch kredytów z tytułu ubezpieczenia domu w kwocie 290 zł.

W kwestii żądania rozliczenia wydatków z majątku osobistego na majątek wspólny, oraz darowizn uczynionych przez rodziców wnioskodawcy dla wnioskodawcy przed zawarciem małżeństwa - było to żądanie nieuzasadnione co do zasady i podlegało oddaleniu. Takie zapatrywanie Sądu wynika z analizy ustroju małżeńskiego, który z woli stron został poddany umownemu rozszerzeniu. W tym zakresie Sąd zważył co następuje:

Analizując zawartą umowę rozszerzającą majątek osobisty do majątku wspólnego należy stwierdzić, że dotyczyła ona składników majątku nabytych przez każdego z małżonków w przeszłości – także tych nabytych przed zawarciem związku małżeńskiego. Umowa nie wyróżniała konkretnych składników majątku, które strony poddają konkretnie wspólności rozszerzonej, lecz dotyczyła wszystkich składników majątku nabytych przed zawarciem związku małżeńskiego.

Mocą powyższej umowy, I. P. stała się m. in właścicielem nieruchomości położonych w Z. (na zasadach wspólności małżeńskiej). Umowa nie ograniczała się jednak tylko do rozszerzenia wspólności na przedmiotowe nieruchomości, lecz na wszystkie składniki majątku sprzed zawarcia związku małżeńskiego. Jak czytamy w paragrafie 2 przedmiotowej umowy: aktem niniejszym rozszerzają małżeńską wspólność majątkową wynikającą z zawartego przez nich związku małżeńskiego na składniki majątku nabyte przez nich przed zawarciem związku”. Z zakresu wspólności strony wyłączyły wyraźnie jedynie przedmioty służące wyłącznie do użytku osobistego każdego z małżonków tj odzież kosmetyki i biżuteria.

Analiza przedmiotowej umowy wskazuje, że S. i I. P. poddali ustrojowi wspólności małżeńskiej rozszerzonej wszystkie składniki majątku osobistego nabyte przed zawarciem małżeństwa, w tym: nieruchomości w Z. otrzymane przez S. P. od rodziców przed zawarciem związku małżeńskiego w darowiźnie, części składowe i przynależności tej nieruchomości w postaci posadawianego na niej budynku, darowizny pieniężne bądź rzeczowe otrzymane od rodziców S. P. na dom wznoszony na nieruchomości przed zawarciem związku małżeńskiego. Wszystkie te składniki z woli stron zostały w umowie małżeńskiej majątkowej poddane ustrojowi wspólności małżeńskiej majątkowej rozszerzonej.

Żądane przez wnioskodawcę rozliczenie wydatków i darowizn sprzed zawarcia małżeństwa jako nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny było zatem nieuzasadnione co do zasady. Małżonkowie rozszerzyli umownie łączący ich ustrój wspólności majątkowej, w ten sposób, że wszystkie te składniki majątku osobistego zaliczyli na majątek wspólny. Nie sposób czynić nakładów z składników majątku, które umownie stały się majątkiem wspólnym, na inny składnik majątku wspólnego. Takie w istocie było żądanie wnioskodawcy: wnosił on bowiem o rozliczenie darowizn od rodziców jako nakładów i wydatków na budowę domu przed ślubem (przedłożył liczne faktury), podczas gdy darowizny te jak i wydatki na dom jednorodzinny - jako składniki majątku osobistego sprzed zawarcia związku małżeńskiego - zostały w umowie zaliczone na poczet majątku wspólnego małżonków.

Umowa małżeńska majątkowa nie rozszerzała wspólności jedynie na nieruchomość, co wyraźnie wynikało z treści samej umowy. Jak przedstawiono w rozważaniach powyżej, stan prawny pozwalał na rozszerzenie wspólności małżeńskiej majątkowej jedynie na pojedynczy składnik majątku wspólnego (np. na nieruchomość). Strony jednak na etapie zawierania umowy małżeńskiej majątkowej z tej możliwości nie skorzystały, zawierając umowę rozszerzającą wspólność na wszelkie składniki majątku osobistego nabytego przed zawarciem związku małżeńskiego. Ze względu na powyższe, w tym zakresie wniosek S. P. o rozliczenie nakładów należało oddalić. Postanowienie Sądu Rejonowego - XI Wydział Cywilny z dnia 24 maja 2018 r. XI Ns 2952/16

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.