W doktrynie i orzecznictwie pojawiły się znaczące rozbieżności w prawnej ocenie sytuacji, gdy w czasie istnienia wspólności majątkowej małżeńskiej nabyty zostaje jakiś składnik majątkowy, za który zapłacono częściowo z majątku osobistego jednego małżonka a częściowo ze środków stanowiących majątek wspólny małżonków. Chodzi o odpowiedź, do którego z majątków taki składnik należy przypisać? W zasadzie można wymienić trzy główne koncepcje.
Zgodnie z pierwszą, rzecz nabyta przez jednego z małżonków w czasie trwania małżeństwa w części ze środków z majątku osobistego a w części z majątku wspólnego zawsze stanowi majątek wspólny, bez względu na wartość zaangażowanych środków z tych majątków.
Wedle drugiej koncepcji, nabyty przedmiot należy w odpowiedniej ułamkowej części do majątku osobistego oraz do majątku wspólnego, proporcjonalnie do wartości użytych dla jego nabycia środków pochodzących z obu majątków.
Po trzecie, o zaliczeniu nabywanego przedmiotu do majątku wspólnego albo osobistego powinno decydować porównanie wielkości środków użytych z każdego z tych majątków. W konsekwencji, nabyty przedmiot przynależy do tego z majątków, z którego pochodzi większa część środków. Jeżeli środki z drugiego majątku są nieznaczne, stanowią nakład rozliczany zgodnie z art. 45 k.r.o. Dopiero gdy to kryterium nie może znaleźć zastosowania ze względu na brak daleko idącej różnicy między zaangażowanymi środkami, to – w braku odmiennej woli małżonków – nabyty przedmiot wchodzi do każdego z majątków w częściach ułamkowych, proporcjonalnie do wysokości zaangażowanych środków.
Treść obowiązujących przepisów (tj. art. 31 § 1 i art. 33 pkt 10 k.r.o.) nie pozwala na wykluczenie a priori którejś z wyżej wskazanych koncepcji, ponadto każda z nich znajduje również poparcie w publikacjach doktryny, a także znalazła swych zwolenników w judykaturze.
Zakup i podział nieruchomości, mieszkania czy domu częściowo z majątku osobistego (odrębnego) i po części majątku wspólnego
Stanowisko, że nieruchomość nabyta przez jednego z małżonków w czasie trwania małżeństwa stanowi majątek wspólny także wówczas, gdy poza funduszem należącym do wspólności małżeńskiej część pieniędzy użytych na kupno nieruchomości stanowiła majątek osobisty jednego z małżonków, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej, zajmował Sąd Najwyższy jeszcze pod rządem Kodeksu rodzinnego z 1950 r. (zob. uchwała z dnia 13 listopada 1962 r., III CO 2/62). Pod rządem aktualnie obowiązującego Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w tym samym duchu Sąd Najwyższy wypowiedział się w wyroku z dnia 17 maja 1985 r. (III CRN 119/85) i w postanowieniu z dnia 5 grudnia 2014 r. (III CSK 87/14). W tym ostatnim orzeczeniu stwierdzono, że przedmiot majątkowy nabyty w jakiejkolwiek części z majątku wspólnego, w braku odmiennej umowy małżonków, wchodzi do majątku wspólnego, a do majątku osobistego wchodzi roszczenie o zwrot nakładu czy wydatku. Za tym stanowiskiem opowiedziała się część doktryny: m.in. Mirosław Nazar [w]: System Prawa Prywatnego, tom 11 – Prawo rodzinne i opiekuńcze pod red. Tadeusza Smyczyńskiego, Legalis 2014, Magdalena Olczyk, Komentarz do zmiany art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wprowadzonej przez Dz.U. z 2004 r. nr 162 poz. 1691, LEX 2005, czy Tomasz Sokołowski, Komentarz do art.33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w: Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz pod red. Henryka Doleckiego, LEX 2013.
Jako argumenty przemawiające za przyjęciem tego rozwiązania wskazać można przede wszystkim jasność i prostotę zasady przynależności poszczególnych składników majątkowych do określonych majątków małżonków (wspólnego lub osobistych), a także wykluczenie powstawania „hybrydalnych” konstrukcji wspólności praw nabywanych częściowo ze środków z majątku wspólnego i osobistego. Przyjęcie tego właśnie rozwiązania daje zatem znacznie większe bezpieczeństwo w obrocie i w stosunkach między małżonkami, upraszcza bowiem zarządzanie majątkiem wspólnym, a także uwzględnia funkcję tego majątku.
Surogacja a nakład i wydatek po części z majątku osobistego i wspólnego
Interpretacja wyłączająca zastosowanie w takim przypadku surogacji odpowiada postulatowi wykładni systemowej nakazującemu ścisłą interpretację przepisów przewidujących wyjątki od regulacji zawartej w innych unormowaniach; przepisy art. 33 pkt 2-10 przewidują właśnie wyjątki od formuły przyjętej w art. 31 § 1 zd. 1 k.r.o. Zwłaszcza że bardzo szeroki obecnie zakres surogacji uzasadnia wniosek, że jej dalsze poszerzanie prowadziłoby do umniejszenia majątku wspólnego ponad wolę ustawodawcy. Stanowisko to nie budzi zastrzeżeń zwłaszcza, jeżeli uwzględni się również charakter nabywanego przedmiotu. Niektóre rzeczy bowiem już ze swojej istoty służą do wspólnego użytku rodziny i wówczas to kryterium rodzajowe powinno przesądzić wątpliwości dotyczące przynależności nowego przedmiotu do określonego majątku.Zatem ocena nabycia określonego przedmiotu majątkowego za środki tylko częściowo wchodzące w skład majątku wspólnego powinna uwzględniać postulowaną przez Konstytucję ochronę rodziny oraz wskazany w Kodeksie sposób jej zabezpieczenia poprzez ustanowienie bezudziałowego i niepodzielnego majątku wspólnego małżonków, służącego zaspokojeniu potrzeb rodziny przez nich tworzonej.
Co prawda, małżonkowie nie są pozbawieni prawa posiadania, nabywania i dysponowania majątkiem osobistym, niemniej jednak w przypadku ustroju wspólności majątkowej ogranicza się to do przypadków wskazanych wprost w ustawie i ma charakter wyjątku. Dlatego też przyjęcie zasady, że nabyty przedmiot wchodzi do majątku wspólnego jest usprawiedliwione i jak najbardziej uzasadnione. Nie bez znaczenia wydaje się w tym przypadku uwzględnienie również charakteru nabywanego dobra. I tak, gdy idzie o przedmiot zakupiony w celu zaspokojenia materialno-bytowych potrzeb rodziny i w ten sposób wykorzystywany po zakupie, wątpliwości nie powinno budzić, że wchodzi on do majątku wspólnego bez względu na to, w jakim stopniu został z tego majątku sfinansowany. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2018 r. III CZP 45/18
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.