Ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz.U. Nr 35, poz. 230, t.j.: Dz.U. 2007 r. Nr 70, poz. 473) ustanawiając w przepisie art. 21 ust. 2 zasadę dobrowolności poddania się leczeniu przez osoby uzależnione od alkoholu, dopuściła określone w niej wyjątki od powyższej zasady. Wyjątki te zostały podyktowane ważnymi względami społecznymi i dotyczą one osób, które w związku z nadużywaniem alkoholu powodują rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, uchylają się od pracy albo systematycznie zakłócają spokój lub porządek publiczny i które nie poddają się dobrowolnemu leczeniu.
Stosownie do treści przepisu art. 26 ustawy takie osoby, jeżeli są uzależnione od alkoholu, można zobowiązać do poddania się leczeniu w stacjonarnym lub niestacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego, a o obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu orzeka sąd ( art. 25 ust. 2, art. 29). Nałożenie przez sąd obowiązku poddania się leczeniu stanowi wyjątek od zasady dobrowolności leczenia przewidzianej w art. 21 ust. 2 zdanie drugie ustawy. Postępowanie ma na celu ustalenie, czy w stosunku do osoby, której dotyczy, istnieją ustawowe przesłanki do poddania jej obowiązkowi leczenia, a w wypadku istnienia takich podstaw, czy leczenie to powinno mieć miejsce w stacjonarnym czy niestacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego.
Orzeczenie o zastosowaniu przymusu takiego leczenia w sposób bardzo wyraźny dotyczy jednostki oraz jej praw związanych z ochroną zdrowia, a także wolności wyboru co do poddania się leczeniu lub zaniechania tegoż, nakładając bardzo istotne ograniczenia w zakresie praw osobistych takich jak zdrowie i wolność. Prawa te zaliczane do fundamentalnych dóbr osobistych obywateli pozostają pod ochroną Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r., przy czym prawo do wolności osobistej chronione jest w dziale zatytułowanym „wolność i prawa osobiste”, zaś prawo do ochrony zdrowia – w dziale zatytułowanym „wolność i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne”.
Z powyższych względów orzeczenia sądów w zakresie zastosowania przymusu leczenia, stanowiącego wyjątek od zasady wyrażonej w treści art. 21 ust. 2 zdanie drugie ustawy, winny być, zważywszy na sferę praw osobistych, poprzedzone pogłębionym postępowaniem dowodowym, jak również analizą, czy zachowanie takiej osoby mieści się w katalogu wyjątków określonych w treści art. 26 ustawy (patrz: wyrok TK z dnia 4.07.2006 r. w sprawie K 43/05, OTK-A 2006/7/78). Pamiętać przy tym należy, że model przymusowego leczenia osób uzależnionych od alkoholu został wprowadzony w Polsce jeszcze w latach pięćdziesiątych wobec osób, które swym postępowaniem powodowały rozkład życia rodzinnego, demoralizowały nieletnich, zagrażały bezpieczeństwu otoczenia albo zakłócały systematycznie spokój lub porządek publiczny (tak: B. Jaworska – Dębska, Spór wokół modelu polskiej regulacji alkoholowej. Zagadnienia administracyjnoprawne, Łódź 1995, s. 142). Wynikający z obowiązującej ustawy antyalkoholowej obowiązek leczenia odwykowego stanowi „prawną formę ochrony społecznej przed kwalifikowaną grupą osób uzależnionych od alkoholu, których postępowanie godzi w interesy otoczenia” (op. cit., s. 150). Posługiwanie się tym środkiem ze względu na powodowanie przez osobę uzależnioną rozkładu życia rodzinnego budziło wątpliwości części doktryny co do posługiwania się przymusem dla osiągnięcia właściwego kształtu stosunków rodzinnych (tak: A. Gubiński, Przymusowe leczenie alkoholików – czy i kiedy?, „Problemy alkoholizmu”, nr 2/1992, s. 5).
Wskazywano także na nikłe efekty terapeutyczne uzyskiwane u pacjentów pozbawionych pozytywnej motywacji (B. Woronowicz, Nie można leczyć wbrew woli pacjenta, „Problemy alkoholizmu”, nr 2/1992, s. 3), znaczenie dobrowolności leczenia (M. Safjan, O przymusie leczenia odwykowego, „Problemy alkoholizmu”, nr 10/1982, s. 5 i n.), negatywne konsekwencje leczenia odwykowego podejmowanego wbrew woli uzależnionych (J. Morawski, Podstawy antropologiczne i aksjologiczne. Prawo o leczeniu uzależnień, „Problemy alkoholizmu”, nr 8-9/1992, s. 5). We współczesnej literaturze poświęconej zagadnieniu leczenia odwykowego wskazuje się, że przymus leczenia uzależnienia od alkoholu jest nie do przyjęcia w nowoczesnym państwie demokratycznym jako działanie „szkodliwe zarówno społecznie, jak i z terapeutycznego punktu widzenia” (tak: B. Jaworska-Dębska, op. cit., s. 153 i nast., patrz też: wyrok TK z dnia 4.07.2006 r. w sprawie K 43/05 OTK-A 2006/7/78).
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Sprawa sądowa opracowana przez KancelarięPismem Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wniosła o wszczęcie postępowania w przedmiocie zastosowania obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu uczestnika K. M.. W uzasadnieniu podano, że z informacji matki uczestnika wynika, że od około pół roku pije on alkohol w sposób niekontrolowany. Ponadto przez okres dwóch lat stosował dopalacze. Alkohol spożywa codziennie, głównie z kolegami, nie dokłada się do kosztów utrzymania. Nie przyjmuje do wiadomości żadnych argumentów dotyczących podjęcia leczenia. Uczestnik K. M. wniósł o oddalenie wniosku podając, że nie uważa się za osobę uzależnioną od alkoholu.
Uczestnik K. M. ma 19 lat. Jest kawalerem, mieszka z rodzicami i rodzeństwem. Ma brata w wieku 16 lat oraz dwie siostry: w wieku 9 lat i w wieku 9 miesięcy. Nie był karany. Ma wykształcenie gimnazjalne, pracuje dorywczo na budowach. Jego pierwszy kontakt z alkoholem nastąpił około 14-go roku życia. Obecnie spożywa alkohol głównie z kolegami z pracy. Od około pół roku pije w sposób niekontrolowany, zdarza się, że przez kilka kolejnych dni. Przez okres dwóch lat stosował dopalacze.
Na rozmowę do Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych zgłosił się pod wpływem alkoholu. Zachowywał się wulgarnie, nie wykazywał woli współpracy. Uczestnik nie uważa się za osobę uzależnioną od alkoholu. Nie wykazuje woli zaniechania picia alkoholu. Nie przekonują go argumenty rodziców o konieczności podjęcia leczenia przeciwalkoholowego.
Okoliczność nadużywania alkoholu przez uczestnika nie budzi wątpliwości. Została ona stwierdzona przez dwóch biegłych w opinii. Powyższą opinię Sąd uznał za wiarygodną i rzetelną. Uzupełnia się ona z pozostałym materiałem dowodowym zebranym w sprawie, w szczególności z dokumentacją zawartą w aktach (…) w I.. Z zalegających w powyższej dokumentacji zeznań S. M. – ojca uczestnika wynika, że K. M. nadużywa alkoholu, spożywa go praktycznie codziennie, wraca z pracy w stanie nietrzeźwym. Nie przyjmuje jednocześnie do wiadomości argumentów rodziców, że zbyt często i w sposób niekontrolowany spożywa alkohol.
Zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwala również na przyjęcie, że zachowanie uczestnika powoduje demoralizację małoletnich. K. M. ma trójkę młodszego rodzeństwa. Przychodząc do domu pod wpływem alkoholu, zachowując się w sposób wulgarny, niewątpliwie demoralizuje młodsze rodzeństwo dając im niewłaściwe wzorce zachowania.
Mając na uwadze powołane wyżej okoliczności Sąd zastosował wobec uczestnika leczenie odwykowe przeciwalkoholowe w systemie stacjonarnym. Stacjonarny system leczenia uzasadniony jest faktem, iż uczestnik nie rokuje nadziei na podjęcie leczenia w systemie niestacjonarnym. Wynika to m.in. z powołanej wyżej opinii biegłych. Biegli stwierdzili również, że terapia odwykowa w systemie stacjonarnym, ze względu na bardzo młody wiek uczestnika, jest mu niezbędna. Z kolei sam uczestnik nie uważa się za osobę uzależnioną od alkoholu mimo, iż przyznał, że zdarza mu się spożywać alkohol w ciągach alkoholowych oraz spożyć taką jego ilość, która prowadzi do utraty świadomości. Nie przyjmuje przy tym do wiadomości argumentów o konieczności podjęcia leczenia. Postanowienie Sądu Rejonowego – III Wydział Rodzinny i Nieletnich z dnia 26 sierpnia 2016 r. III RNs 177/16
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
