Wprowadzając wspólność dorobku, jako ustawowy ustrój majątkowy, ustawodawca miał na celu umocnienie rodziny i zapewnienie jej ustabilizowanej bazy materialnej. Dlatego też zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej przez sąd może nastąpić – z mocy art. 52 § 1 KRO – jedynie z ważnych powodów, zaś art. 52 § 2 KRO umożliwia zniesienie tej wspólności z datą wcześniejszą od daty zgłoszenia żądania, jeżeli ważne powody istniały już w tej dacie. Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia ważnych powodów. Przyjmuje się – na ogół powszechnie – że powody te, to sytuacje, w których dalsze trwanie wspólności majątkowej pociąga za sobą poważne zagrożenie – lub tym bardziej naruszenie – interesu majątkowego małżonka żądającego zniesienia wspólności. Ważne powody muszą mieć charakter majątkowy, choć źródłem konfliktu w sferze majątkowej, którego wyrazem jest żądanie zniesienia wspólności, mogą być rozdźwięki natury osobistej między małżonkami, co może wskazywać na związek tych powodów z rozkładem pożycia (np. z separacją). Tak rozumiane ważne powody, ze swojej natury, mają również to znaczenie, że wspólność majątkowa przestaje służyć dobru założonej przez małżonków rodziny.
Zarówno w doktrynie jak i w orzecznictwie dość zgodnie przyjmuje się, że dopuszczalne jest uznanie za ważny powód zniesienia (także z datą wcześniejszą) wspólności majątkowej małżeńskiej, faktu prowadzenia, a nawet samej możliwości prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego, jeżeli przemawia za tym dobro rodziny lub dobro współmałżonka dłużnika, szczególnie wówczas, gdy małżonkowie od dłuższego czasu pozostają w faktycznej separacji. O przyjęciu takiego stanowiska świadczą m.in. uchwały Pełnego Składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1976 r. III CZP 46/75 (OSNCP 1976, z. 9, poz. 184), a także z dnia 27 marca 1972 r. III CZP 69/70 (OSNCP 1973, z. 2, poz. 20), która w tym zakresie zachowała aktualność.
Nie znaczy to jednak, że inne okoliczności są bezprzedmiotowe lub nieistotne. Znaczenie może mieć tutaj bowiem rodzaj egzekwowanego długu, jego wysokość i przyczyna powstania, związek z charakterem i rozmiarami działalności gospodarczej, zwłaszcza prowadzonej nie tylko za wiedzą, ale i za zgodą współmałżonka, dochody uzyskiwane z tej działalności i ich przeznaczenie, wysokość i przeznaczenie oraz sposób wykorzystania kredytu, a także podmiot, który go zaciągnął, w szczególności zaś, czy była to spółka, a jeśli tak, to jaka (w zeznaniach powódka wspomina o „spółce”, zaś pozwany w swoich zeznaniach posłużył się określeniem „firma”), czy sam pozwany, itp. okoliczności.
W wielu nie publikowanych orzeczeniach Sądu Najwyższego z ostatniego okresu, wydanych w sprawach o zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej, występowało zagadnienie znaczenia niepowodzeń i długów w działalności gospodarczej jednego z małżonków, dla zasadności żądania takiego zniesienia. Tak np. w wyroku z dnia 24 maja 1994 r. I CRN 61/94 Sąd Najwyższy stwierdził, że rodzina korzystająca z dochodów związanych z działalnością gospodarczą jednego z współmałżonków musi też ponosić ujemne skutki takiej działalności; dlatego niepowodzenia współmałżonka w działalności gospodarczej i zamiar uniemożliwienia wierzycielom egzekucji do majątku wspólnego, nie mogą stanowić ważnego powodu do zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej w rozumieniu art. 52 § 1 KRO. W innym wyroku z dnia 24 maja 1994 r. I CRN 50/94 (wyrok ten został zamieszczony w OSNCP 1994, z. 12, poz. 246) Sąd Najwyższy przyjął, że w sprawie o zniesienie wspólności ustawowej obowiązkiem sądu jest również zbadanie, czy powództwo nie zmierza przede wszystkim do pokrzywdzenia wierzycieli jednego z małżonków. W wyroku z dnia 22 września 1994 r. III CRN 30/94 Sąd Najwyższy stwierdził, że zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej nie może służyć ochronie korzyści majątkowych uzyskiwanych z przestępstwa związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Przed egzekucją, w której dłużnikiem jest jeden z małżonków, skierowaną do majątku wspólnego, drugi z nich może bronić się bądź wniesieniem powództwa o zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej (art. 52 KRO), bądź przez zgłoszenie w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności (art. 787 KPC) żądania ograniczenia wyłączenia możliwości zaspokojenia się z majątku wspólnego, jeżeli ze względu na charakter wierzytelności albo stopień przyczynienia się małżonka będącego dłużnikiem do powstania majątku wspólnego – zaspokojenie z tego majątku byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 41 § 3 KRO), bądź wreszcie – gdy chodzi o grzywny i zrównane z nimi należności – przez wniesienie powództwa przewidzianego w art. 1252 KKW.
Te trzy sposoby obrony małżonka nie wyłączają się wzajemnie, a ich przesłanki nie są identyczne (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 1979 r. II CR 394/79 – OSNCP 1980, z. 9, poz. 166 oraz uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 1972 r. II CZP 69/70 – OSNCP 1973, z. 2, poz. 20). Również uwzględnienie żądania małżonka dłużnika ma w każdym z tych trzech przypadków inny zakres: znaczenie generalne ma zniesienie wspólności, natomiast obrona małżonka dłużnika przewidziana w art. 41 § KRO i w art. 1252 KKW odnosi się jedynie do konkretnych długów. Najbardziej radykalne jest zniesienie wspólności z datą „wsteczną” w stosunku do czasu powstania wierzytelności. Zniesienie takie działa niejako mechanicznie i odnosi się do wszystkich długów powstałych po dacie zniesienia wspólności, bez względu na ich charakter; „ofiarą” padają również wierzytelności, do których art. 41 § 3 KRO nie mógłby mieć zastosowania. Może to prowadzić do pokrzywdzenia wierzycieli. Sąd Najwyższy, preferując w wymienionej uchwale z dnia 9 czerwca 1976 r. znoszenie wspólności majątkowej małżeńskiej z datą „wsteczną”, nie miał tego na uwadze.
Sąd Najwyższy w uzasadnieniu cytowanego wyroku z dnia 24 maja 1994 r. I CRN 61/94 trafnie zauważył, że posłużenie się przez małżonka dłużnika środkiem obrony przewidzianym w art. 41 § 3 KRO jest wystarczające dla ochrony interesu rodziny w odniesieniu do majątku wspólnego, bez potrzeby sięgania do instytucji z art. 52 § 1 KRO.
Jeśli zatem małżonek dłużnika żądanie zniesienia wspólności małżeńskiej z datą „wsteczną” uzasadnia potrzebą obrony przed konkretnym długiem drugiego z małżonków, a brak innych powodów (w rozumieniu art. 52 § 1 KRO) do takiego zniesienia, sąd przy ocenie zasadności powództwa powinien uwzględnić również przesłanki wymienione w art. 41 § 3 KRO ma to miejsce szczególnie wówczas, gdy małżonek dłużnika w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności nie zgłaszał zarzutów z art. 41 § 3 KRO lub postępowanie takie jeszcze się nie toczyło.
Dla wykładni pojęcia „ważnych powodów”, w rozumieniu art. 52 § 1 KRO, i oceny żądania zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej z datą „wsteczną” nie bez znaczenia pozostaje też kwestia rozumienia pojęcia zarządu majątkiem wspólnym.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego w ostatnim okresie znalazł wyraz pogląd dotyczący szerokiego rozumienia pojęcia zarządu majątkiem wspólnym (np. uchwały z dnia 10 kwietnia 1991 r. III CZP 76/90 – OSNCP 1991, z. 10-12, poz. 117 i z dnia 9 lipca 1993 r. III CZP 94/93, „Monitor Prawniczy” 1994, z. 1, str. 22, oraz uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 1994 r. III CZP 182/93 – OSNCP 1994, z. 7-8, poz. 146). Jednocześnie Sąd Najwyższy opowiedział się za rozszerzeniem znaczenia pojęcia czynności zwykłego zarządu. W uzasadnieniu powołanej uchwały z dnia 25 marca 1994 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że rozszerzenie to wymuszają zmiany występujące w obrębie stosunków społeczno-gospodarczych, a zwłaszcza rozrastająca się sfera prywatnej działalności gospodarczej małżonków, ich udziału we wzrastającym obrocie i potrzeba korzystania, ale również i udzielania przez nich gwarancji bezpieczeństwa obrotu. Im wyższa aktywność gospodarcza małżonków i związany z tym poziom ich zamożności, tym szerszy zakres czynności zwykłego zarządu powinien być im przypisany. Sąd Najwyższy stwierdził również, że postulat szerokiego rozumienia czynności zwykłego zarządu nie powinien uchodzić za wymierzony przeciwko interesom rodziny. Regułą jest bowiem obdarzanie się przez małżonków wzajemnym zaufaniem, a jeżeli nieodpowiedzialność małżonka w kwestiach majątkowych powoduje utratę zaufania, drugi z małżonków może, w celu ochrony swoich interesów, zwrócić się do sądu (art. 40 KRO).
Ten kierunek wykładni może mieć znaczenie dla oceny, czy – w konkretnych okolicznościach w sprawie o zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej – działalność gospodarcza jednego z małżonków prowadzona była za zgodą drugiego z małżonków.
W sprawie o zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej nie można oprzeć rozstrzygnięcia wyłącznie na uznaniu powództwa lub przyznaniu okoliczności faktycznych (art. 431 KPC w zw. z art. 452 KPC). Sąd powinien każdorazowo przeprowadzić postępowanie dowodowe, a w razie uznania powództwa – ustalić przyczyny, które skłoniły do tego stronę pozwaną (art. 432 i 441 KPC w zw. z art. 452 KPC). Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 22 listopada 1994 r. II CRN 131/94
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Powód K. S. (1) w dniu 6 sierpnia wniósł do tut. Sądu pozew domagając się ustanowienia rozdzielności majątkowej między nim a pozwaną K. S. (2) z dniem 3 stycznia oraz zasądzenia od pozwanej na jego rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwu wskazał, że strony zawarły związek małżeński 12 października 2002 r. Nigdy nie zawierały umów majątkowych małżeńskich. W ostatnich latach między stronami dochodziło do licznych konfliktów na tle trudnej sytuacji finansowej stron wygenerowanej przez pozwaną. K. S. (2), bez porozumienia z powodem i w ukryciu przed nim, zaciągnęła zobowiązania na kwotę ponad 70.000 zł. Zawierała bowiem liczne pożyczki typu „chwilówki”, których nie spłacała. Do chwili obecnej K. S. (1) nie dowiedział się, w jaki sposób zostały spożytkowane uzyskane w ten sposób środki. Nadto pozwana na przełomie lipca i sierpnia 2017 r. w ukryciu przed mężem próbowała pożyczyć pieniądze od rodziny powoda – brata powoda 10.000 zł, a także siostry powoda. Rodzeństwo K. S. (1) poinformowało go o prośbach pozwanej. Powód dowiedziawszy się o powyższym, celem ochrony rodziny i zabezpieczenia majątku rodziny przed egzekucją, pożyczył od pracodawcy pieniądze w kwocie 65.000 zł na spłatę zadłużenia wygenerowanego przez żonę. Nadto zmuszony był wydać oszczędności, które przeznaczone były dla dzieci na leczenie dentystyczne i aparaty ortodontyczne, aby pokryć zobowiązania pozwanej. Powód podkreślił też, że pozwana swoim zachowaniem przymuszała powoda do spłaty jej pożyczek grożąc targnięciem się na własne zdrowie lub życie, posługując się sformułowaniami: „Będziesz miał mnie na sumieniu”. W obawie przed spełnieniem gróźb pozwanej powód przekazał na jej rzecz łącznie kwotę 77.600 zł, aby spłaciła zaciągnięte zobowiązania. Powód wskazał też, że podjęcie powyższego działania przez powoda było konieczne dla ochrony rodziny przed zwiększeniem zadłużenia. W związku z zaciągniętą pożyczką osobistą u pracodawcy K. S. (1) zobowiązany jest płacić na jego rzecz kwotę 1.500 zł miesięcznie. Powód osiąga miesięczny dochód w wysokości około (…) zł netto, a zatem na pokrycie potrzeb własnych i rodziny z jego wynagrodzenia pozostaje jedynie 1.000 zł w miesiącu. Powód będzie spłacał zobowiązanie wobec pracodawcy jeszcze przez najbliższe 4 lata.
Powód zaznaczył, że podejmował liczne próby zawarcia przed notariuszem małżeńskiej umowy majątkowej, tzw. intercyzy z K. S. (2), co nie spotkało się z aprobatą pozwanej. Kategorycznie odmówiła ona dokonania w ten sposób zmiany ustroju małżeńskiego stron.
Powód wskazał, że wobec powyższych okoliczności strony nie potrafią osiągnąć porozumienia w kwestiach finansowych. Pozwana, pracując uprzednio w oparciu o umowy zlecenia, ukrywała przed powodem swoje zarobki. Od sierpnia pracuje w oparciu o umowę o pracę, jednakże powód nadal nie ma wiedzy o osiąganych przez nią dochodach. Powód wskutek oszustw i tajemnic żony nie ma zatem pewności co do sytuacji majątkowej rodziny. Obecnie pozwana deklaruje, że nie zaciąga kolejnych zobowiązań, jednakże powód ma podejrzenia co do jej szczerości w tej kwestii. Powód nie ma również pewności, czy pozwana rzeczywiście uregulowała zobowiązania, na których pokrycie przekazał jej środki. Powód podejrzewa, iż żona w dalszym ciągu okłamuje jego osobę i zaciąga kolejne pożyczki, albowiem 2-3 miesięcy temu do pozwanej miał przyjechać kurier, za pośrednictwem którego mogła zawrzeć kolejną umowę pożyczki, nie chciała bowiem wyjaśnić powodu jego przybycia. W skład majątku wspólnego stron wchodzi nieruchomość w postaci domu o wartości 400.000 zł. Powód obawia się utraty majątku z uwagi na niekontrolowane zaciąganie zobowiązań finansowych przez pozwaną i zadłużenie rodziny. Zdaniem powoda ustanowienie rozdzielności majątkowej z ustaleniem, iż wspólność ta ustała w dniu 3 stycznia 2016 r., jest konieczne dla zabezpieczenia majątku powoda oraz potrzeb zarówno jego samego, jak i małoletnich dzieci stron. Powyższa data jest datą poprzedzającą o jeden dzień zaciągnięcie przez pozwaną pierwszego zobowiązania finansowego (umowa z dnia 4 stycznia 2016 r. z (…) S.A.), na której potwierdzenie w dokumentach znalazł powód.
Bezspornym jest, że strony zawarły związek małżeński dnia 12 października 2002 r. Nie ulega również wątpliwości, że między stronami od tego dnia istnieje wspólność ustawowa, ponieważ w myśl art. 31 § 1 KRO, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Strony dotąd nie ograniczyły jej ani nie wyłączyły w drodze umowy zawartej przed, czy w czasie trwania małżeństwa. Powód K. S. (1) wniósł o ustanowienie rozdzielności majątkowej pomiędzy nim a pozwaną K. S. (2) z dniem 3 stycznia.
W ocenie Sądu w przedmiotowej sprawie zaistniały ważne powody, które skutkowały ustanowieniem rozdzielności majątkowej między stronami i to z datą wsteczną, to jest z dniem 3 stycznia.
Bezspornym jest, że w dacie wskazanej przez powoda K. S. (1) pozwana zaciągała liczne pożyczki bez wiedzy i zgody swojego małżonka. Naruszyła zatem nie tylko zasady lojalności małżeńskiej, ale znacznie zagroziła bezpieczeństwu finansowemu rodziny. Jej działania zagroziły interesom drugiego małżonka i dobru rodziny, albowiem zaciągane przez nią długi mogły być, przy podjęciu dalszych kroków prawnych przez wierzycieli, egzekwowane z majątku wspólnego.
Sąd w przedmiotowym postępowaniu nie ustalał, na jaki cel pozwana te pożyczki zaciągała, gdyż nie ma to znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Istotne jest bowiem, że samodzielnie podejmowała decyzje o zawieraniu licznych umów pożyczki i to na bardzo niekorzystnych warunkach. Były one bowiem zaciągane w parabankach z bardzo wysokim oprocentowaniem, gdzie kwota do spłaty znacznie przekraczała kwotę otrzymanej pożyczki. RRSO często wynosiło ponad 100 %. Były to pożyczki bardzo liczne i zaciągane na bardzo niekorzystnych warunkach, przez co w sposób znaczący zagrażały dobru rodziny. W tym zakresie pozwana wykazała się zupełną niegospodarnością i brakiem rozsądku w sprawach finansowych. Konieczność poniesienia tak znacznych kosztów dodatkowych w ramach zaciągniętych pożyczek można uznać za trwonienie dochodów rodziny.
Pozwana samodzielnie decydowała również, w jaki sposób pożyczone pieniądze wydatkowała. Należy więc uznać, że w dniu 4 stycznia w żadnym zakresie nie współdziałała już z powodem w sprawach finansowych i zarządzie majątkiem wspólnym. K. S. (2) swoimi nierozsądnymi i samodzielnymi decyzjami zdecydowanie nadużyła zaufania męża w zakresie spraw finansowych.
Wobec powyższego Sąd uznał, że działania pozwanej w sposób znaczący zagrażały bezpieczeństwu finansowemu rodziny, ponadto naruszały zasadę lojalności małżeńskiej w sprawach majątkowych, są zatem ważnymi powodami, dla których tę rozdzielność należy ustanowić. Wyrok Sądu Rejonowego w Toruniu – III Wydział Rodzinny i Nieletnich z dnia 31 grudnia 2018 r. III RC 602/18
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
