Kognicję sądu w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami określa art. 567 KPC, częściowo odsyłając w tym zakresie do przepisów o dziale spadku (art. 680 i następne KPC), które z kolei zawierają odesłanie do przepisów o postępowaniu w sprawie o zniesienie współwłasności (art. 617 i nast. KPC w zw. z art. 688 KPC). W oparciu o wymienione przepisy sąd ustala skład i wartość majątku dorobkowego (art. 684 w zw. z art. 567 § 3 KPC), ustala wielkość udziałów małżonków w majątku wspólnym, po czym dokonuje podziału tego majątku, orzekając ponadto w razie potrzeby, jakie wydatki, nakłady lub inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub odwrotnie podlegają zwrotowi (art. 567 § 1 KPC).
Z tego wynika, że nie ma przeszkód do poczynienia ustaleń w zakresie składników majątku wspólnego i ich wartości na podstawie zgodnych oświadczeń stron, jeżeli nie budzą one wątpliwości co do zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy. Specyfika postępowania o podział majątku wspólnego nie wyłącza możliwości stosowania w nim art. 229 KPC, który stanowi, że fakty przyznane nie wymagają dowodu (pogląd utrwalony, zob. np. uzasadnienie postanowienia SN z 29 listopada 2001 r., V CKN 482/00).
W myśl art. 31 § 1 KRO, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Do majątku wspólnego należą w szczególności:
1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków
2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2016 r. poz. 963 z późn zm.).
W związku z powyższym należy wskazać, iż oszczędności pochodzące z wynagrodzenia za pracę jednego lub obojga małżonków stanowią majątek wspólny, a tym samym również składnik majątkowy nabyty w zamian za te oszczędności również wchodzi w skład majątku wspólnego.
Z art. 31 § 1 KRO wywieść można domniemanie, że majątek uzyskany w toku trwania wspólności majątkowej małżeńskiej stanowi majątek wspólny małżonków (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 września 1998 r., sygn. akt I CKN 830/97, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 06 lutego 2003 r., sygn. akt IV CKN 1721/00). W konsekwencji to ten, kto twierdzi, że składnik majątkowy nabyty w czasie trwania związku małżeńskiego nie wchodzi do majątku wspólnego, ma udowodnić, że dany składnik majątkowy wchodzi do majątku osobistego jednego z małżonków, a nie do majątku wspólnego.
Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.
Ponadto wskazać należy na odesłanie zawarte w art. 46 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (dalej k.r.i.o.) zgodnie z którym w sprawach nie unormowanych w artykułach krio od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku. Z treści wskazanego przepisu wynika, iż rozstrzygając przedmiotową sprawę, w pierwszej kolejności należy sięgnąć do przepisów kodeksu rodzinnego, a dopiero w braku regulacji normatywnych traktujących o podziale majątku należy zastosować odpowiednio przepisy o dziale spadku, a w dalszej konsekwencji przepisy o zniesieniu współwłasności. I tak, wobec odesłania zawartego w powołanym przepisie, od chwili ustania wspólności ustawowej stosuje się odpowiednio do majątku, który był nią objęty, przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów zawartych w k.r.io.
Podział majątku wspólnego obejmuje przedmioty majątkowe, które były składnikami tego majątku w chwili ustania wspólności ustawowej i które istnieją w chwili dokonywania podziału majątku wspólnego (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1989 r., III CZP (…), OSNCP (…); uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z 7 kwietnia 1994 r., III CZP (…), Lex nr 9107; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 1999 r., (…), LEX nr 737256; uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2013 r., II CSK(…), LEX nr 1314384). Powyższe stwierdzenie nie oznacza jednak, że w ramach podziału majątku wspólnego w żaden sposób nie można uwzględnić tych składników majątku, które wskutek działania jednego z małżonków zostały utracone bądź zniszczone jeszcze w trakcie trwania wspólności ustawowej, albo już po jej ustaniu . Jeśli bowiem jedno z małżonków doprowadzi do rozmyślnego zniszczenia lub wyzbycia się określonych składników majątku wspólnego ze szkodą dla rodziny, to przy ustaleniu masy podziału wartość uszczuplonego majątku powinna mieć wpływ na rozliczenie pieniężne między podmiotami tego majątku albo na ustalenie nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym (zob. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1989 r., (…), OSNCP (…)).
Nieuzasadnione zbycie lub roztrwonienie składników majątku wspólnego uprawnia drugiego z małżonków do dochodzenia roszczenia odszkodowawczego na podstawie art. 415 KC, które obejmować może nie tylko powstałą stratę, ale również utracone korzyści. Rozliczenie tego roszczenia w ramach postępowania o podział majątku wspólnego przeprowadzić można przez doliczenie do wartości majątku wspólnego kwoty, którą jeden z małżonków zobowiązany jest zwrócić, a następnie zaliczenie jej na udział małżonka zobowiązanego do zwrotu (tak Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 17 kwietnia 2000 r., (…), LEX nr 1129169). Brak danego składnika w chwili orzekania o podziale majątku wspólnego nie niweczy zatem roszczeń stron postępowania w tym zakresie, lecz daje podstawy do rozliczenia w ramach zgłoszonego roszczenia odszkodowawczego które winno być traktowane analogicznie jak roszczenie z tytułu zwrotu wydatków z majątku wspólnego na majątek osobisty tego z byłych małżonków który w sposób nieuprawniony wyzbył się wskazanego składnika ze szkodą dla drugiego małżonka.
Zgodnie z art. 211 KC, każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło przez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości. Przepis art. 212 KC wskazuje, iż jeżeli zniesienie współwłasności następuje na mocy orzeczenia sądu, wartość poszczególnych udziałów może być wyrównana przez dopłaty pieniężne. Przy podziale gruntu sąd może obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi. § 2. Rzecz, która nie daje się podzielić, może być przyznana stosownie do okoliczności jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych albo sprzedana stosownie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego. § 3. Jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. W razie rozłożenia dopłat i spłat na raty terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać lat dziesięciu. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd na wniosek dłużnika może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych.
Zgodnie zaś z treścią art. 45 § 1 krio każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.
Pojęcie nakładów i wydatków, o których mowa w art. 45 KRO, zdefiniował Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 15 września 2004 r., III CZP 46/04, OSNC 2005, nr 9, poz. 152, stwierdzając, że obejmują one „wszystkie przysporzenia na rzecz jednej masy majątkowej, dokonane z uszczerbkiem dla drugiej masy majątkowej”. W uzasadnieniu postanowienia z dnia 2 października 2008 r., II CSK 203/08, Sąd Najwyższy wskazał, że: „Kodeks rodzinny i opiekuńczy posługując się w art. 45 pojęciami „nakładów” i „wydatków” nie określa ich desygnatów. W piśmiennictwie przyjmuje się, że nakłady i wydatki w rozumieniu tego przepisu, obejmują wszystkie przysporzenia na rzecz jednej masy majątkowej, dokonane z uszczerbkiem dla drugiej masy majątkowej. Podstawą przysporzenia może być czynność faktyczna, jak i jakiekolwiek inne zdarzenie”. Nakładami są koszty poniesione na zachowanie, eksploatację lub ulepszenie rzeczy już istniejącej w majątku, natomiast wydatkami są koszty związane z nabyciem danego przedmiotu (K. Pietrzykowski w: K. Pietrzykowski, Komentarz…, nb 4 do art. 45). Rozróżnienie tych dwóch kategorii nie ma jednak kluczowego znaczenia, gdyż zwrot wydatków i nakładów następuje według takich samych zasad.
Sposób sformułowania powyższego przepisu wskazuje na zróżnicowanie zakresu kognicji sądu rozpoznającego sprawę. Określenie: małżonek „powinien zwrócić” nakłady i wydatki poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty prowadzi do konkluzji, że w tym zakresie sąd orzeka także w braku stosownego wniosku zgłoszonego przez małżonka. Natomiast regulacja, zgodnie z którą małżonek może żądać zwrotu nakładów i wydatków poczynionych przez niego z majątku osobistego na majątek wspólny, pozwala przyjąć, iż w tym przedmiocie sąd orzeka wyłącznie na wniosek zainteresowanego małżonka. Z przeciwstawienia „powinności zwrotu” i „możności żądania zwrotu” wynika, że o ile w drugim wypadku zwrot jest uzależniony od zgłoszenia żądania (wniosku), o tyle w pierwszym wypadku jest on obowiązkiem małżonka, a jego realizacja nie wymaga inicjatywy żadnego z małżonków (por. uchwała Sądu Najwyższego z 21 lutego 2008 roku, III CZP 148/07, OSNC 2009/2/23; postanowienie Sądu Najwyższego z 16 października 1997 roku, II CKN 395/97).
Należy poza tym zauważyć, iż przedmiotami majątkowymi, które wchodzą w skład majątku wspólnego (art. 31 § 1 KRO) są – obok rzeczy – prawa, a w szczególności wierzytelności z tytułu wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek innej osoby. Gdy tą osobą nie jest jeden z małżonków, wierzytelności te w sprawie o podział majątku wspólnego podlegają uwzględnieniu przy ustaleniu składu majątku podlegającego podziałowi (por. uchwała Sądu Najwyższego z 3 kwietnia 1970 roku, III CZP 18/70, OSNC 1971/2/18), a ustalenia tego sąd dokonuje z urzędu (art. 684 KPC w związku z art. 567 § 3 KPC). Uzasadnia to także orzekanie z urzędu o zwrocie wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków, mimo że roszczenia o ich zwrot nie uwzględnia się przy ustaleniu składu majątku wspólnego podlegającego podziałowi i – jak wynika z art. 45 § 1 KRO i art. 567 § 1 KPC – rozstrzygnięcie o zwrocie tych wydatków i nakładów jest w sprawie o podział majątku wspólnego orzeczeniem dodatkowym. Natomiast o zwrocie wydatków i nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny sąd orzeka wyłącznie na wniosek zgłoszony w postępowaniu w pierwszej instancji, a domagający się ich zwrotu zobowiązany jest dokładnie określić te żądania, zgodnie z art. 187 § 1 pkt 1 KPC w zw. z art. 13 § 2 KPC Stosownie zaś do art. 321 § 1 KPC w zw. z art. 13 § 2 KPC, sąd jest związany tymi żądaniami (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 4 kwietnia 2012 roku, I CSK 323/11).
Uczestnik, który domaga się rozliczenia nakładów lub wydatków z majątku osobistego na majątek wspólny powinien więc wskazać nie tylko dokładną kwotę, ale także przytoczyć okoliczności faktyczne uzasadniające to żądanie. Co więcej, do żądania zwrotu wydatków i nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny ma zastosowanie wynikająca z art. 6 KC zasada ciężaru dowodu. Na uczestniku, który domaga się zasądzenia zwrotu wydatków bądź nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny spoczywa więc powinność udowodnienia nie tylko roszczenia co do zasady (czyli tego, że nakład bądź wydatek został w ogóle poniesiony), ale także co do wysokości (czyli konkretnej kwoty poniesionej z tego tytułu).
Zgodnie z art. 43 § 1 KRO oboje małżonkowi mają równe udziały w majątku wspólnym. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku.
Ustaleniem zakresu pojęcia ważnych powodów zajmował się wielokrotnie Sąd Najwyższy. W orzeczeniu z dnia 5.10.1974 roku, III CRN 190/74, wyjaśnił, że przy ocenie istnienia „ważnych powodów” w rozumieniu art. 43 KRO należy mieć na uwadze całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą przez swój związek założyli. Z kolei w orzeczeniu z dnia 26.11.1973 roku, III CRN 227/73, OSNC 1974/11/189 SN wskazał, że art. 43 § 2 KRO może mieć zastosowanie nie w każdym wypadku faktycznej nierówności przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego, lecz tylko w tych wypadkach, gdy małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównego udziału, w sposób rażący lub uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych.
Ważne powody dotyczą zatem kwalifikacji zachowania drugiego małżonka oraz spowodowanych przez niego takich stanów rzeczy, które stanowią przyczynę niższej wartości majątku wspólnego niż ta, która wystąpiłaby, gdyby postępował właściwie. Chodzi tutaj przede wszystkim o nieprawidłowe, rażące lub uporczywe nieprzyczynianie się do zwiększania majątku wspólnego, pomimo posiadanych możliwości. Nieprawidłowe postępowanie polegać może na rażącym i odbiegającym od obiektywnych wzorców braku staranności o zachowanie istniejącej już substancji majątku wspólnego. Przyjmuje się natomiast, że nie stanowią ważnych powodów okoliczności niezależne od małżonka i przez niego niezawinione, w szczególności związane z nauką, chorobą czy bezrobociem. Ocena ważnych powodów musi być zatem kompleksowa, ponieważ częściowe tylko negatywne postępowanie może być skutecznie skompensowane inną, pozytywną formą aktywności, kształtującą majątek wspólny.
Sąd Najwyższy wskazał także, że w niejednakowym przyczynianiu się małżonków do powstania majątku wspólnego mieszczą się okoliczności natury majątkowej, zaś ważnymi powodami są względy natury etycznej, które sprawiają, że w danych okolicznościach równość udziałów małżonków w majątku wspólnym wyraźnie kolidowałaby z zasadami współżycia społecznego.
Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego wyrażonego w postanowieniu z dnia 30 listopada 1972 r., III CRN 235/72, OSNCP 1973, nr 10, poz. 174, że: „Jeżeli małżonek w sposób rażący lub uporczywie, pomimo posiadanych sił oraz możliwości zarobkowych, nie przyczynia się odpowiednio do tych możliwości do powstania majątku wspólnego, drugi małżonek może żądać, aby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do powstania tego majątku”. Należy zatem wskazać, że okoliczność nieprzyczyniania się do powiększania majątku wspólnego nie jest nigdy sama w sobie wystarczająca, ponieważ konieczne jest ponadto wystąpienie skutku w postaci braku równego przyczynienia się do powstania majątku wspólnego. Rażące lub uporczywie nieprzyczynianie się stanowi w istocie „ważny powód”, czyli pierwszą przesłankę ustalenia nierównych udziałów.
Warto podkreślić, że art. 43 KRO stanowi podstawę do przyjęcia domniemania równego przyczynienia się obojga małżonków do powstania majątku wspólnego. W związku z tym na małżonku wnoszącym o ustalenie nierównych udziałów spoczywa ciężar dowodu, że stopień jego przyczynienia się był większy. Dowód dotyczący różnego stopnia przyczynienia się dotyczy przede wszystkim skutku postępowania małżonków i nie może ograniczać się do wykazania tylko zbyt niskiej staranności o powiększanie majątku. Ustalając nierówne udziały małżonków w majątku wspólnym sąd ma obowiązek brać pod uwagę także nakład osobistej pracy przy wychowywaniu dzieci oraz we wspólnym gospodarstwie domowym.
Zauważyć również trzeba, co podkreślono w doktrynie, że w przypadku badania wystąpienia przesłanek z art. 43 KRO należy stosować zasadę zawinienia, działającą na niekorzyść małżonka postępującego nagannie. Jeżeli nie przyczynił się on do powstania majątku wspólnego, jego udział będzie odpowiednio niższy.
Zgodnie z art. 47 § 1 KRO małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa. Według art. 47 § 2 umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej. Małżonkowie mogą też rozszerzyć wspólność przez objęcie nią tylko niektórych spośród rodzajów przedmiotów wymienionych w art. 33 KRO. W takim wypadku niezbędne jest precyzyjne określenie tych grup przedmiotów majątkowych, które z mocy umowy stają się składnikami majątku wspólnego.
Zatem stronom pozostawiono znaczną (ograniczoną jednak ustawowo np. przez art. 49 KRO) swobodę co do kształtowania wewnątrzmałżeńskich stosunków majątkowych. W świetle regulacji art. 47 KRO nie są prawnie istotne motywy, jakie skłaniają strony do odstępstwa od modelu ustawowej wspólności majątkowej (czy to dokonywanego przed zawarciem małżeństwa czy tez w jego trakcie). Zatem strony mogą zawierać umowę małżeńską ograniczającą lub wyłączającą wspólność z motywem ochrony majątków nabytych przed zawarciem małżeństwa, czy też w celu zachowania autonomii majątkowej.
Mogą też zawierać taką umowę w celu ochrony istotnych dla bytu rodziny składników majątkowych, w przypadku gdy oceniają że działalność jednego z małżonków (w tym zwłaszcza działalność gospodarcza) może pociągać za sobą ryzyko gospodarcze (a więc wiązać się z ryzykiem popadnięcia w zadłużenie czy wręcz w niewypłacalność, co skutkować może egzekucją z mienia stanowiącego filar utrzymania rodziny). W judykaturze Sądu Najwyższego bierze się pod uwagę i akceptuje taką motywację (por. np. wyrok SN z 23.07.2014 r., V CSK 488/13). W tym też kontekście majątkowe ustroje małżeńskie definiuje się jako specyficzną instytucję prawną organizującą funkcjonowanie małżonków względem siebie, a także względem osób trzecich w stosunkach majątkowych (por. cytowany wyrok SN z 23.07.2014 r.).
Zawarcie umowy majątkowej (także wyłączającej wspólność ustawową) nie zmienia obowiązków małżeńskich wynikających z art. 23 – 27 KRO Małżonkowie zatem są zobowiązani do lojalnego współdziałania w celu zaspokajania potrzeb rodziny, wzajemnego wspierania się i pomocy oraz wierności. W konstrukcji lojalności małżeńskiej mieści się także powinność lojalności finansowej. Dostrzega się w związku z tym w praktyce, że w czasie trwania małżeństwa , w którym wyłączono wspólność ustawową, między majątkami małżonków mogą następować przepływy finansowe stwarzające prawdopodobieństwo zwiększenia majątku jednego z małżonków kosztem drugiego.
Wskazuje się, że tego rodzaju przepływy majątkowe w prawidłowo funkcjonującym małżeństwie z reguły nie są rozliczane, ani nawet dokumentowane. Jednak w przypadku rozpadu małżeństwa mogą być kwalifikowane prawnie jako bezpodstawne wzbogacenie. W orzecznictwie uwypuklono to, że wzbogacenie następuje w ramach powiązań rodzinnych, opartych na wzajemnym zaufaniu, współdziałaniu małżonków dla dobra założonej przez nich rodziny i przyczynianiu się do zaspokajania jej potrzeb. Z tego wywodzi się, że w razie rozwiązania małżeństwa zastosowanie dla rozliczenia tych przepływów mogą znaleźć reguły ogólne, w tym przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, które realizują ogólną zasadę, że nikt nie powinien się bogacić bezpodstawnie kosztem drugiego (por. np. wyrok SN z 23.07.2014 r., V CSK 488/13, wyrok SA w Białymstoku z 4.02.2016 r., I ACa 512/15.
Przypomnieć należy, że już w uchwale z dnia 14 czerwca 1963 r., III CO 24/63, OSNCP 1964, nr 5, poz. 88, Sąd Najwyższy przyjął, że umowa majątkowa małżeńska rozszerzająca wspólność ustawową o konkretny przedmiot wchodzący w skład majątku odrębnego jednego małżonka jest umową zbycia tego przedmiotu, nieodpłatnym rozporządzeniem nim. Natomiast w wyroku 7 sędziów z dnia 24 lutego 2011 r., III CSK 137/10, w sprawie o odwołanie darowizny, jako zasadę prawną przyjął, iż Umowa majątkowa małżeńska rozszerzająca wspólność ustawową o konkretny przedmiot wchodzący w skład majątku odrębnego jednego małżonka jest umową zbycia tego przedmiotu, nieodpłatnym rozporządzeniem nim.
Wspólność majątkowa może być rozszerzona o:
1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej
2) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków
3) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, ale już nie wierzytelności o te przedmioty
4) wymagalne wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków
5) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków
6) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy
7) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego
Nie można przez umowę majątkową małżeńską rozszerzyć wspólności na:
1) przedmioty majątkowe, które przypadną małżonkowi z tytułu dziedziczenia, zapisu lub darowizny;
2) prawa majątkowe, które wynikają ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
3) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
4) wierzytelności z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia, o ile nie wchodzą one do wspólności ustawowej, jak również wierzytelności z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
5) niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej każdego z małżonków.
W razie wątpliwości uważa się, że przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności.
Nie można ona zatem zakładać, że te przedmioty majątkowe, które nie weszły jeszcze do majątku jednego z małżonków, gdyż nie stały się jeszcze przedmiotem dziedziczenia, zapisu lub darowizny, zasilą majątek wspólny. Takie ustalenia umowne między małżonkami mogłyby bowiem unicestwić zamiar spadkodawców i darczyńców, którzy mogą wyraźnie preferować dokonanie przysporzenia tylko na rzecz jednego z małżonków nie zaś obojga.
Powyższa regulacja oczywiście nie może stać na przeszkodzie zadysponowaniu przez małżonka przedmiotem, który już wszedł do jego majątku na podstawie darowizny, spadkobrania lub zapisu. Jako właściciel nie może on być bowiem pozbawiony czy ograniczony w uczynieniu ze swoją rzeczą tego, co uważa za uzasadnione w danych okolicznościach. Darczyńca lub spadkodawca nie może przed nim stawiać innych ograniczeń, jak co najwyżej pewne polecenia co do oczekiwanego sposobu zachowania, których złamanie nie prowadzi jednak do skutków w relacji obdarowany lub spadkobierca a osoba, na rzecz której zadysponował on pewnym przedmiotem. Objęcie wspólnością ustawową konkretnego przedmiotu należącego już do majątku osobistego małżonka, stanowi w istocie darowiznę tego konkretnego składnika z majątku osobistego na rzecz majątku wspólnego małżonków, a takich rozporządzeń nie można właścicielowi zakazać. W okolicznościach sprawy rozporządzenie znajdowało zresztą akceptację samych darczyńców, którzy oświadczyli, że nie sprzeciwiliby się mu.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 1
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 1A. Ż. i M. Ż. (1) zawarli związek małżeński. Umową małżonkowie A. i M. Ż. (2) rozszerzyli małżeńską wspólność ustawową na wszelkie prawa i przedmioty majątkowe nie objęte tą wspólnością z mocy ustawy, a nabyte przez którekolwiek z nich z jakiegokolwiek tytułu z zastrzeżeniem wyjątków określonych w art. 49 § 1 i § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Na podstawie powyżej umowy do majątku wspólnego małżonków Ż. weszło spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (…), znajdującego się w budynku będącym własnością Spółdzielni Mieszkaniowej (…) w S., położonym w S. przy ulicy (…), o powierzchni 49.5 m(2). Tego samego dnia małżonkowie A. i M. Ż. (2) oraz A. A. zawarli umowę zamiany, na podstawie której A. A. przeniósł na małżonków Ż. udział do 8/15 części w wieczystym użytkowaniu działki gruntu nr (…) o powierzchni 648 m(2), położonej w S., przy ul. (…) wraz z takim samym udziałem we własności budynków posadowionych na tej działce, a A. i M. Ż. (2) przyjmując to przeniesienie na swój majątek dorobkowy, w zamian za to przenieśli na A. A. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego nr (…), położonego w S., przy ulicy (…). Dla ww. nieruchomości gruntowej oddanej w użytkowanie wieczyste oraz budynku stanowiącego odrębny przedmiot własności, Sąd Rejonowy Szczecin Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą nr (…).
Małżonkowie Ż. początkowo utrzymywali się z dochodów uzyskiwanych przez M. Ż. (2) z pracy na kontraktach w Niemczech. Z tych środków pieniężnych finansowali również remonty budynku mieszkalnego położonego na ww. nieruchomości gruntowej. Na remont powyżej nieruchomości przeznaczone zostały także środki pieniężne uzyskane w drodze spadkobrania po B. Ż. przez M. Ż. (1) w kwocie około 60.000 zł, jak również środki pieniężne przeznaczone na ten cel przez mamę i babcię A. Ż.. A. Ż. pozostała w kraju, opiekując się córką i swoją babcią, do której należał udział do 7/15 części w wieczystym użytkowaniu działki gruntu nr (…) o powierzchni 648 m2, położonej w S., przy ul. (…) wraz z takim samym udziałem we własności budynków posadowionych na tej działce. Nadzorowała również przeprowadzane remonty. A. Ż. podjęła pracę lektora języka angielskiego. M. Ż. (1) nadal pracował na kontraktach w Niemczech, przy czym większość czasu spędzał w Polsce, gdzie nie podejmował pracy zarobkowej. W tym czasie utrzymanie domu i rodziny spoczywało na A. Ż.. Małżonkom pomagała również finansowo mama i babcia A. Ż.. Umową. małżonkowie A. Ż. i M. Ż. (1) wyłączyli z wyżej wskazanym dniem majątkową małżeńską wspólność ustawową.
Wyrokiem Sąd Okręgowy rozwiązał małżeństwo A. Ż. i M. Ż. (1) przez rozwód M. Ż. (1).Po rozwodzie A. Ż. nabyła w drodze umowy darowizny udział do 7/15 części w wieczystym użytkowaniu działki gruntu nr (…) o powierzchni 648 m2, położonej w S., przy ul. (…) wraz z takim samym udziałem we własności budynków posadowionych na tej działce.Po rozwodzie A. Ż. zajęła parter domu mieszkalnego, a M. Ż. (1) jego piętro.Z uwagi na konflikt pomiędzy A. Ż. a M. Ż. (1) A. Ż. wraz córką wyprowadziła się z ww. nieruchomości i zamieszkała u swojej mamy. W latach 2007-2012 A. Ż. ponosiła koszty związane z utrzymaniem ww. nieruchomości w postaci podatków od tej nieruchomości w łącznej kwocie 7591,28 zł.
Wartość rynkowa nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym jednorodzinnym i budynkiem gospodarczym na działce nr (…) o powierzchni 648 m2, zlokalizowanej w S., przy ul. (…) stanowi kwota 444.000 zł. Natomiast wartość rynkowa udziału A. Ż. do 7/15 części powyższej nieruchomości stanowi kwota 207.200 zł. W budynku mieszkalnym posadowionym na ww. nieruchomości gruntowej po wykonaniu niezbędnych robót adaptacyjnych przez uczestnika M. Ż. (1) o wartości 2.200 zł, zaistniała możliwość wydzielenia dwóch samodzielnych – odrębnych lokali mieszkalnych z pomieszczeniami przynależnymi przy uwzględnieniu udziałów A. Ż. i M. Ż. (1) i dotychczasowego korzystania z nieruchomości budynkowej przez wyżej wymienionych. Lokal nr (…) położony na parterze ww. budynku mieszkalnego złożony jest z części mieszkalnej, pomocniczej i przynależnej tj. na parterze budynku złożony z czterech pokoi, kuchni i łazienki z WC o łącznej powierzchni 79,49 m2 oraz pomieszczeń przynależnych – piwnic tj. garażu nr (…) o pow. 25,67 m2, kotłowni nr 101 o powierzchni 18,97 m2 i budynku gospodarczego o powierzchni 102,55 m2, o powierzchni całkowitej 226,68 m2. Z lokalem tym związany jest udział w prawie wieczystego użytkowania i współwłasności wspólnej części budynku w udziale do (…) części o wartości 265.500 zł.
Lokal nr (…) położony na piętrze ww. budynku mieszkalnego złożony jest z części mieszkalnej, pomocniczej i przynależnej tj. wiatrołapu nr 007 w kondygnacji parteru o powierzchni 4,01 m2 z biegiem schodowym z parteru na piętro, a na piętrze dwóch pokoi, kuchni, łazienki z WC o łącznej powierzchni 61,61 m2 oraz części pomieszczeń piwnicznych tj. magazynu opału nr 102 o powierzchni 5,80 m2, piwnicy 103 o powierzchni 4,95 m2, piwnicy nr 105 o powierzchni 7,69 m2, o powierzchni całkowitej 80,05 m2. Z lokalem tym związany jest udział w prawie wieczystego użytkowania i współwłasności wspólnej części budynku w udziale do (…) części o wartości 197.700 zł.
Aktualnie w nieruchomości mieszka uczestnik. Powołując art. 42 KRO w zw. z art. 210 KC Sąd Rejonowy uznał żądanie podziału majątku wspólnego byłych małżonków i zniesienia współwłasności za zasadne, albowiem z chwilą zawarcia umowy z dnia 23 kwietnia 2004 r. małżonkowie Ż. wyłączyli majątkową małżeńską wspólność ustawową, a każdy z nich jest uprawniony do żądania podziału majątku dorobkowego. Na wstępie zaznaczył, że wobec zmian dokonanych w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1691) w niniejszym postępowaniu z mocy przepisu przejściowego- art. 5 ust. 5 pkt 1 i 3 wskazanej ustawy mają zastosowanie przepisy dotychczasowe, albowiem wspólność majątkowa małżeńska ustała przed wejściem ustawy zmieniającej w życie, co nastąpiło w dniu 20 stycznia 2005 r.
Mając na względzie treść art. 32 KRO Sąd ustalił, iż w skład majątku wspólnego stron wchodzi udział do 8/15 części w wieczystym użytkowaniu działki gruntu nr (…) o powierzchni 648 m2, położonej w S., przy ul. (…) wraz z takim samym udziałem we własności budynków posadowionych na tej działce. Nadto wnioskodawczyni posiada pozostały udział w wieczystym użytkowaniu ww. gruntu oraz we własności budynków posadowionych na nim. Wartość rynkową całej opisanej wyżej nieruchomości na dzień ustania wspólności majątkowej. Sąd ustalił na podstawie zaktualizowanej opinii biegłej B. L. przyjmując tę wartość na kwotę 444.000 zł, kierując się przy tym takimi okolicznościami jak położenie nieruchomości, technologie i datę wybudowania budynku, stanem technicznym oraz tendencje na rynku nieruchomości. Sąd uznał przy tym opinię biegłej sądowej z zakresu szacowania nieruchomości B. L. za w pełni wiarygodną i przekonującą albowiem opinia była wyczerpująca, precyzyjna, jasna i logiczna. Biegła sporządziła ją zgodnie z zasadami sztuki i posiadaną wiedzą i wykształceniem. Nadto biegła w ustnej opinii uzupełniającej, odnosząc się do zarzutów stron, gruntownie wyjaśniła wątpliwości. Na tej samej podstawie, Sąd ustalił wartość udziału wnioskodawczyni A. Ż. do udziału 7/15 części ww. nieruchomości, a przypadający jej z tytułu umowy darowizny z 2007 r., a więc po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej między stronami. Wartość tę stanowi kwota 207.200 zł.
Biorąc pod uwagę całokształt materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszym postępowaniu, Sąd pierwszej instancji stwierdził, że uczestnik nie wykazał zaistnienia przesłanek, które uzasadniałyby ustalenie nierównych udziałów stron w majątku wspólnym. Akcentując, iż uczestnik świadomie zawarł umowę z wnioskodawczynią o rozszerzenie wspólności majątkowej a tłumaczenie M. Ż. (1), iż nie był zorientowany co do treści tej umowy małżeńskiej, nie jest w ocenie Sądu wiarygodne, albowiem został on pouczony przez notariusza J. S., która sporządzała tę umowę, o jej konsekwencjach. Nadto z zeznań samych stron wynika, że wspólnie podjęły decyzję co do podziału i zakresu obowiązków każdego z małżonków już na początku małżeństwa. Wnioskodawczyni przez prawie cały okres małżeństwa pracowała zawodowo jako lektor języka angielskiego, z przerwą po narodzinach córki. Zajmowała się wówczas córką, babcią i obowiązkami domowymi. Uczestnik w tym okresie pracował na kontraktach w Niemczech i wówczas zapewniał byt rodziny. Jednakże w trakcie przerw w kontraktach, nie podejmował żadnej pracy zarobkowej, a utrzymanie domu spoczywało na barkach wnioskodawczyni. Jest to o tyle istotne, że zgodnie z zeznaniami A. Ż. i jej matki K. M., uczestnik w późniejszym okresie rzadko przebywał na kontraktach za granicą, a więc nie uzyskiwał dochodów. Uczestnik nie negował powyższych twierdzeń.
Sąd zważył nadto, że żaden z pozostałych dowodów, nie może być świadectwem tego, że wnioskodawczyni rażąco lub uporczywie nie przyczyniała się do powstania dorobku, stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych czy też zaistnienie innych okoliczności, które z punktu widzenia zasad współżycia społecznego uzasadniałyby przyjęcie zaistnienia „ważnych powodów” w rozumieniu art. 43 KRO, a warunkujących ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym. Uczestnik nie wykazał również, aby małżonkowie przyczynili się do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu. Przy ustaleniu przyczyniania się do powstania majątku dorobkowego należy bowiem mieć na uwadze, całokształt starań o założoną rodzinę. Samo przeznaczenie środków finansowych pochodzących ze spadkobrania w wysokości 60.000 zł przez uczestnika nie może implicite stanowić podstawy do ustalenia nierównych udziałów, przesądzać o różnym stopniu przyczyniania się małżonków do powstania majątku wspólnego.
Z zebranego w sprawie materiału dowodowego potwierdzeń wpłat w okresie po ustaniu wspólności majątkowej stron, jednoznacznie wynika, że wnioskodawczyni poczyniła z majątku osobistego na ww. przedmiot współwłasności wydatki w łącznej kwocie 7.591,28 zł, z tytułu uiszczenia podatków o opisanej wyżej nieruchomości, natomiast uczestnik poniósł nakład z majątku osobistego na majątek wspólny w kwocie 2.200 zł z tytułu wykonania prac adaptacyjnych, których celem było wydzielenie w budynku mieszkalnym dwóch samodzielnych lokali. Powyższe wydatki i nakłady stron, nie były kwestionowane przez strony i Sąd uznał je za przyznane, a nadto były one udowodnione stosownymi dokumentami.
Sąd bacząc na powyższe rozważania prawne uznał, że w niniejszej sprawie z uwagi na możliwość fizycznego podziału nieruchomości, a więc wydzielenia z niej dwóch odrębnych lokali mieszalnych w budynku mieszkalnych, uzasadnione jest dokonanie podziału majątku wspólnego stron i zniesienie współwłasności właśnie w ten sposób. Sąd zważył przy tym, iż sprzedaży składnika majątku wspólnego stron, czego domagała się początkowo wnioskodawczyni, jak i przyznania jej na wyłączną własność tego składnika, sprzeciwiał się uczestnik, który w nim zamieszkuje i nie chce, zmienić swojego miejsca pobytu. W opinii Sądu podziałowi fizycznemu nie sprzeciwia się konflikt stron albowiem wnioskodawczyni nie wykazała, że konflikt jest na tyle duży, że uniemożliwiałby wspólne zamieszkanie byłych małżonków w jednym budynku, a w osobnych lokalach. W oparciu o opinię biegłego sądowego J. K. z zakresu budownictwa, którego opinia była spójna i logiczna i nie budziła zastrzeżeń co do swojej poprawności, nadto nie była kwestionowana przez żadną ze stron, w punkcie V postanowienia Sąd zniósł współwłasność stron na całej nieruchomości ww. opisanej, uwzględniając ich udziały w nieruchomości wspólnej i wyodrębniając dwa lokale mieszkalne tj.:
1. lokal nr (…) położony na parterze ww. budynku mieszkalnego złożony jest z części mieszkalnej, pomocniczej i przynależnej tj. na parterze budynku złożony z czterech pokoi, kuchni i łazienki z WC o łącznej powierzchni 79,49 m2 oraz pomieszczeń przynależnych – piwnic tj. garażu nr (…) o pow. 25,67 m2, kotłowni nr 101 o powierzchni 18,97 m2 i budynku gospodarczego o powierzchni 102,55 m2, o powierzchni całkowitej 226,68 m2, zaznaczonych na projekcie graficznym ww. biegłego kolorem czerwonym. Z lokalem tym związany jest udział w prawie wieczystego użytkowania i współwłasności wspólnej części budynku w udziale do (…) części o wartości 265.500 zł., który przyznał na wyłączną własność A. Ż.;
2. lokal nr (…) położony na piętrze ww. budynku mieszkalnego złożony jest z części mieszkalnej, pomocniczej i przynależnej tj. wiatrołapu nr 007 w kondygnacji parteru o powierzchni 4,01 m2 z biegiem schodowym z parteru na piętro, a na piętrze dwóch pokoi, kuchni, łazienki z WC o łącznej powierzchni 61,61 m2 oraz części pomieszczeń piwnicznych tj. magazynu opału nr 102 o powierzchni 5,80 m2, piwnicy 103 o powierzchni 4,95 m2, piwnicy nr 105 o powierzchni 7,69 m2, o powierzchni całkowitej 80,05 m2, zaznaczonych na projekcie graficznym ww. biegłego kolorem żółtym. Z lokalem tym związany jest udział w prawie wieczystego użytkowania i współwłasności wspólnej części budynku w udziale do (…) części o wartości 197.700 zł, który przyznał na wyłączną własność M. Ż. (1).
Wartość rynkową wydzielonych lokali wraz z udziałem w częściach wspólnych nieruchomości Sąd ustalił w oparciu o opinie biegłej B. L. które były rzetelnie uzasadnione, spójne, logiczne i sporządzone przez osobę mającą w tym względzie przygotowanie zawodowe i wieloletnie doświadczenie. Ze względu na sytuację materialną M. Ż. (1) wnioskowany przez niego podział fizyczny nieruchomości, Sąd uznał za niecelowy, albowiem wartość kwoty spłaty wnioskodawczyni znacznie przewyższałaby jego zdolności finansowe. W ocenie Sądu podział jest optymalny, na co wskazywał w swej opinii biegły J. K., a z którą Sąd się zgodził. Zważywszy, że udziały uczestników w majątku wspólnym są równe i biorąc pod uwagę nakłady i wydatki poczynione na nią przez strony oraz z uwagi na to, iż udział wnioskodawczyni w nieruchomości o wartości 463.200 zł będącej przedmiotem postępowania wynosił w sumie 11/15 (339.680 zł), a uczestnika 4/15 (197.700 zł) wnioskodawczyni powinna otrzymać składniki majątkowe o wartości 339.680 zł a uczestnik o wartości 123.520 zł. Z tym , że wnioskodawczyni otrzymała lokal o wartości 265.500 zł a uczestnik otrzymał lokal o w art. 197.700 zł.
Z dysproporcji wartości otrzymanego przez wnioskodawczynię lokalu w stosunku do należnego jej majątku wynika, że podstawowa wartość spłaty uczestnika na jej rzecz powinna wynosić 74.180 zł (339.680 zł – 265500 zł). Uczestnik poniósł nakład w kwocie 2.200 zł, a kwota którą powinna z tego tytułu ponieść wnioskodawczyni to 11/15 z 2200 zł co daje kwotę 1613,33 zł a wnioskodawczyni poniosła wydatki w kwocie 7591,28 zł z czego uczestnik powinien ponieść kwotę 4/15 z 7591,28 zł co daje kwotę 2024,34 zł. Sąd zasądził od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni spłatę w kwocie 74.591,01 zł (74.180 zł plus 2.024,34 zł -1613,33 zł = 74591,01 zł), jednorazowo, przy czym z uwagi na sytuację majątkową uczestnika na podstawie art. 212 § 3 KC odroczono termin płatności na okres roku od uprawomocnienia się postanowienia, z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności w celu umożliwienia mu pozyskania odpowiednich środków pieniężnych.
W ocenie Sądu termin ten nie narusza również interesu wnioskodawczyni, albowiem nie jest on bardzo odległy. Z kolei wskazywany przez M. Ż. (1) okres odroczenia płatności na czas 5 lat ocenił jako zbyt długi, zwłaszcza, że uczestnik jest zdolny do pracy i ma odpowiednie kwalifikacje do podjęcia dobrze płatnego zatrudnienia. W celu zabezpieczenia powyższego roszczenia wnioskodawczyni w punkcie VIII postanowienia Sąd ustanowił na jej rzecz hipotekę umowną w kwocie 74.591,01 zł, obciążającą lokal nr (…), który został przyznany uczestnikowi i dla którego zostanie założona owa księga wieczysta po wyodrębnieniu go z KW nr (…).W pozostałym zakresie Sąd oddalił wniosek, w tym jak już wyżej wskazano wniosek o ustalenie nierównych udziałów (pkt IX postanowienia).W punkcie IX oddalił wniosek o ustalenie nierównych udziałów i pozostałe wnioski dotyczące wydatków wnioskodawczyni, które zostały poniesione przez osobę trzecią oraz wnioski uczestnika dotyczące innego podziału nieruchomości, które zdaniem Sądu zmierzały do opóźnienia postępowania. Postanowienie Sądu Okręgowego – II Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 18 marca 2014 r. II Ca 607/13
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 2
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 2A. S. i D. S. zawarli związek małżeński. W umowie małżonkowie S. rozszerzyli wspólność majątkową na majątek nabyty przez każde z nich przed zawarciem małżeństwa oraz nabyty w trakcie trwania związku małżeńskiego, z jakiegokolwiek tytułu. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie ich małżeństwo zostało rozwiązane przez rozwód z winy obu stron. Wyrok ten uprawomocnił w związku z oddaleniem w tym dniu apelacji stron od wyroku Sądu Okręgowego.
A. S. nabyła prawo wieczystego użytkowania działki nr (…), o obszarze 168 m2, położonej w S. przy ul. (…) na okres 99 lat. Pierwsza opłata z tytułu wieczystego użytkowania wyniosła 1343,85 złotych i została uiszczona przez nabywcę prawa ze środków przekazanych przez D. S.. Uczestniczka wzięła uprzednio udział w przetargu, bowiem posiadała książeczkę mieszkaniową, co stanowiło warunek przystąpienia do ubiegania się o nabycie prawa do nieruchomości. Na działce tej małżonkowie wznieśli budynek mieszkalny w zabudowie szeregowej kiedy to wprowadzili się do nowego domu. Środki na budowę domu pochodziły z wynagrodzenia za pracę wnioskodawcy oraz darowizn dokonanych przez rodziców na rzecz młodych małżonków – 60000 złotych od matki uczestniczki oraz 45000 złotych od rodziców wnioskodawcy. Nieruchomość przy ul. (…), w stanie na chwilę ustania wspólności majątkowej warta jest obecnie 552000 złotych. Mieszka w niej wyłącznie D. S., który w całości ponosi koszty utrzymania nieruchomości, w tym opłaca podatek od nieruchomości. Wnioskodawca nie wynajmuje żadnych części wspólnego domu byłych małżonków. A. S. wraz z synem uczestników K., mieszka obecnie w mieszkaniu należącym do jej rodziców przy ul. (…).
Po zawarciu małżeństwa, A. i D. S. zamieszkali w kawalerce stanowiącej przedmiot własności rodziców uczestniczki, w którego wyborze uczestniczyli, bowiem mieszkanie to miało być dla nich. Lokal był wykończony ze środków należących do małżonków, prace w nim wykonywał głównie ojciec wnioskodawcy – M. S. (1). Darowana uczestnikom postępowania przez matkę A. S. kwota 60000 złotych stanowiła ekwiwalent za kawalerkę, którą mieli opuścić w związku z podjęciem budowy domu.
Sąd Rejonowy zauważył, że uczestniczka postępowania wniosła o ustalenie, iż został dokonany przez nią nakład na nieruchomość wspólną w kwocie 203656 złotych, wywodząc to z faktu, że prawo wieczystego użytkowania, choć opłacone przy nabyciu przez nią przez wnioskodawcę, mogło w ogóle wejść do majątku małżonków (następczo – po rozszerzeniu wspólności), bowiem posiadała ona książeczkę mieszkaniową stanowiącą, warunek przystąpienia do przetargu. Sąd Rejonowy uznał, że nie sposób, na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego podzielić stanowisko A. S. w tej mierze, albowiem brak jest jakichkolwiek dowodów na okoliczność, że środki zgromadzone na książeczce mieszkaniowej uczestniczki, posłużyły do nabycia przedmiotowego prawa. A. S. nie przedstawiła na tę okoliczność żadnego dowodu, a w sytuacji gdy wnioskodawca zaprzeczył, aby taki fakt miał miejsce, nie można było uznać, że został dokonany przez nią nakład z majątku osobistego na majątek wspólny.
Odnosząc się do tej pierwszego roszczenia, zauważyć trzeba, że w istocie nie budzi wątpliwości, że to wnioskodawczyni jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego nabyła prawo użytkowania nieruchomości gruntowej przy ulicy (…) w S., przy czym warunkiem przystąpienia do przetargu było posiadanie przez nią książeczki mieszkaniowej. Zaznaczyć jednak trzeba, że w istocie jest bezsporne, że środki znajdujące się na tej książeczce nie posłużyły do nabycia powyższego prawa majątkowego ani do sfinansowania budowy domu na nabytej nieruchomości gruntowej. W związku z tym nie można w tym zakresie mówić o jakimkolwiek przesunięciu środków majątkowych z majątku osobistego na majątek wspólny, który jest istotą nakładu na cudzy majątek. Podstawowe znaczenie ma jednak okoliczność, że prawo użytkowania nieruchomości gruntowej przy ulicy (…) w S. stanowiło pierwotnie majątek osobisty uczestniczki postępowania, albowiem nabyła go przed zawarciem związku małżeńskiego z uczestnikiem postępowania. Tym samym ewentualne nakłady na to prawo pochodzące z majątku osobistego uczestniczki postępowania byłyby czynione również na jej majątek osobisty.
Sąd Okręgowy wziął pod uwagę, że na podstawie umowy uczestnicy postępowania rozszerzyli wspólność majątkową małżeńską na majątek nabyty przez każdego z nich przed zawarciem małżeństwa oraz nabyty w trakcie trwania związku małżeńskiego. Tym samym na podstawie powyższej umowy w skład ich majątku wspólnego weszło również prawo użytkowania nieruchomości gruntowej przy ulicy (…) w S.. Było to jednak wynikiem woli małżonków o rozszerzeniu łączącego ich ustroju ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej i w związku z tym wartości prawa użytkowania nieruchomości gruntowej przy ulicy (…) w S. nie można traktować jako nakładu na majątek wspólny – niezależnie od sposobu jego nabycia i pochodzenia środków przeznaczonych na pokrycie ceny sprzedaży. Notabene, zauważyć trzeba, że na podstawie umowy jako przedmiot majątku wspólnego należało także traktować środki na książeczce mieszkaniowej założonej dla uczestniczki postępowania przed zawarciem małżeństwa. W konsekwencji, gdyby doszło do wydatkowania środków znajdujących się na tej książeczce na majątek wspólny, to nie można byłoby traktować tego jako nakład z majątku osobistego uczestniczki postępowania.
Odnosząc się do drugiego z roszczeń uczestniczki postępowania wskazać trzeba, że poza sporem pozostaje, że rodzice uczestniczki postępowania darowali na jej rzecz kwotę 60.000 złotych, która została następnie przeznaczona na sfinansowanie budowy domu. W ocenie sądu odwoławczego – Sąd Rejonowy prawidłowo ustalił jednak, że darowizna powyższa była przeznaczona na rzecz obojga małżonków, a w szczególności nie doszło do złożenia przez darczyńców oświadczenia wyłączającego wejście tej darowizny do majątku wspólnego wymaganego przez art. 49 KRO (w brzmieniu obowiązującym do dnia 20 stycznia 2005 roku, mającego zastosowanie w niniejszej sprawie z uwago na treść art. 5 ust. 3 ustawy nowelizującej z dnia 17 czerwca 2004 roku). Postanowienie Sądu Okręgowego – II Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 10 czerwca 2016 r. II Ca 1223/15
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
