Twoja sprawa z zakresu prawa rodzinnego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Inwestycja, zwrot pieniędzy na budowę, remont, rozbudowę domu, mieszkania, nieruchomości czy lokalu teściów oraz rodziców

Wprawdzie istotnie w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, nie ma uniwersalnego modelu roszczenia o zwrot nakładów, który byłby możliwy do zastosowania w każdej sprawie, w której zgłoszono to roszczenie, i że względu na odmienność zarówno stosunków stanowiących podstawę roszczenia o zwrot nakładów, jak i motywów legislacyjnych dotyczących tych uregulowań, wszelkie uogólnienia co do charakteru tego roszczenia: rzeczowego czy obligacyjnego musza być zawodne, i dlatego powinno być oceniane w kontekście poszczególnych instytucji prawa cywilnego, z których wynika (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2005 roku, III CZP 50/05, OSNC 2006 nr 3, poz. 40), jednak dogłębna analiza tego orzecznictwa, jak i orzecznictwa sądów powszechnych na gruncie stanów faktycznych zbliżonych do stanu faktycznego ze sprawy niniejszej, prowadzi do wniosku, iż podstawę tych roszczeń stanowią przepisy art. 224-230 KC.

W zasadzie jedyne orzeczenie Sądu Najwyższego, przyjmujące jako podstawę rozliczenia nakładów poczynionych na cudzą nieruchomość art. 405 KC to wyrok z dnia 30 czerwca 1972 r. III CRN 91/72 (OSNC 1972/12/220). Dotyczy on jednak zupełnie odmiennej sytuacji, w ramach której osoby czyniące nakłady były zapewniane przez właściciela, iż nieruchomość, na którą ją czynią „jest ich”, i zostanie na ich rzecz przeniesiona jej własność. Jak wynika ze zgromadzonego w niniejszej sprawie materiału dowodowego, pozwani nigdy takich obietnic względem powódki i jej męża nie czynili. Należy także zauważyć, iż w późniejszych orzeczeniach wydanych na gruncie podobnych stanów faktycznych, Sąd Najwyższy także stał na stanowisku, iż podstawą tychże roszczeń jest art. 226 KC (po. uchwała z dnia 20 sierpnia 1973 r. III CZP 17/73, OSNC 1974/4/66 oraz wyrok z dnia 8 marca 1974 r. III CRN 353/73, OSNC 1975/4/64). Powołane przez pełnomocnika powódki orzeczenia dotyczą zaś zupełnie odmiennych stanów faktycznych, i nie mogą mieć zastosowania w sprawie. Tym samym brak podstaw do zastosowania do roszczeń powódki art. 405 KC

Stosownie do treści art. 710 KC przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu, przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Umowa użyczenia jest umową, na podstawie której użyczający (komodant) zobowiązuje się zezwolić biorącemu (komodatariuszowi) – przez czas oznaczony albo nieoznaczony – na bezpłatne używanie oddanej mu w tym celu rzeczy. Cechami charakterystycznymi użyczenia jest nieodpłatność i bezinteresowność. Treść stosunku użyczenia, a zarazem jego społeczno-gospodarcza funkcja, sprowadza się zatem do – motywowanego zazwyczaj chęcią pomocy, dobroczynnością lub inną bezinteresowną pobudką – przysporzenia przez użyczającego korzyści kontrahentowi. Użyczenie można także określić jako bezinteresowne pozbawienie się użytku (w całości albo części) danej rzeczy ze strony użyczającego dla wygody biorącego. Nieodpłatny charakter tej umowy implikuje szczególne obowiązki stron polegające na ograniczeniu obowiązków użyczającego i zarazem rozszerzeniu obowiązków biorącego do używania. Umowa użyczenia to umowa realna – dla jej zawarcia konieczne jest bowiem nie tylko złożenie oświadczeń woli przez strony, ale również wydanie rzeczy biorącemu. Przy czym, umowa ta może być zawarta w dowolnej formie – ustnie, pisemnie, czy przez czynności konkludentne.

Stosownie do art. 230 KC, przepisy dotyczące roszczeń właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości oraz o naprawienie szkody z powodu pogorszenia lub utraty rzeczy, jak również przepisy dotyczące roszczeń samoistnego posiadacza o zwrot nakładów na rzecz, stosuje się odpowiednio do stosunku między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym, o ile z przepisów regulujących ten stosunek nie wynika nic innego.

Synowa zięć syn córka inwestycja, zwrot pieniędzy na budowę, remont, rozbudowę domu, mieszkania, nieruchomości czy lokalu teściów oraz rodziców Poznań Warszawa

Zgodnie z art. 713 KC, biorący do używania ponosi zwykłe koszty utrzymania rzeczy użyczonej. Jeżeli poczynił inne wydatki lub nakłady na rzecz, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.

Stosownie do art. 753 § 1, KC, prowadzący cudzą sprawę bez zlecenia powinien w miarę możności zawiadomić o tym osobę, której sprawę prowadzi, i stosownie do okoliczności albo oczekiwać jej zleceń, albo prowadzić sprawę dopóty, dopóki osoba ta nie będzie mogła sama się nią zająć.

Według § 2, z czynności swych prowadzący cudzą sprawę powinien złożyć rachunek oraz wydać wszystko, co przy prowadzeniu sprawy uzyskał dla osoby, której sprawę prowadzi. Jeżeli działał zgodnie ze swoimi obowiązkami, może żądać zwrotu uzasadnionych wydatków i nakładów wraz z ustawowymi odsetkami oraz zwolnienia od zobowiązań, które zaciągnął przy prowadzeniu sprawy.

Przepis art. 230 KC odsyła więc do art. 713 KC, który zaś odsyła do art. 753 § 2 KC Przy czym, jak czytamy w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2010 r. (sygn. akt III CZP 125/09, OSNC 2010/7-8/108), art. 753 § 2 KC w zw. z art. 713 KC nie ma zastosowania do rozliczenia nakładów na rzecz użyczoną, poczynionych przez biorącego do używania za zgodą użyczającego.

W myśl natomiast art. 229 § 1 KC roszczenia właściciela przeciwko samoistnemu posiadaczowi o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również roszczenia o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. To samo dotyczy roszczeń samoistnego posiadacza przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz.

Taki sam termin przedawnienia przewiduje art. 719 KC, regulujący kwestię roszczeń biorącego do używania przeciwko użyczającemu o zwrot nakładów zarówno koniecznych, jak i użytecznych (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 20 września 2013 r., sygn. akt I ACa 363/13, wyrok SN z dnia 15 października 2009 r., sygn. akt I CSK 84/09, OSNC 2010/4/60).

Jak wskazał przy tym Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 30 stycznia 2008 r. (sygn. akt III CSK 257/07, OSNC-ZD 2008/4/112), roszczenie o zwrot nakładów dokonanych przez małżonków z majątku wspólnego w czasie trwania wspólności ustawowej na nieruchomość stanowiącą własność osoby trzeciej wchodzi w skład majątku wspólnego i jako prawo podmiotowe (wierzytelność) powinno było być objęte postanowieniem o jego podziale Nieobjęcie tego roszczenia postanowieniem o podziale skutkuje utratą możliwości późniejszego zgłoszenia tego roszczenia przez jedno z małżonków w stosunku do drugiego (art. 567 § 3 KPC w zw. z art. 618 § 2 i 3 KPC, art. 686 KPC i art. 688 KPC). Pominięcie w postępowaniu o podziale majątku wspólnego wierzytelności z tytułu nakładów poczynionych z tego majątku w czasie trwania wspólności majątkowej na nieruchomość stanowiącą własność osoby trzeciej nie pozbawia jednak żadnego z byłych małżonków możliwości dochodzenia połowy tej wierzytelności w późniejszym terminie od tej osoby trzeciej. Orzeczenie o podziale nie może rozstrzygać stosunku między tą osobą i uczestnikami postępowania działowego, a osoba trzecia, niebędąca uczestnikiem tego postępowania, nie może powoływać się na prekluzję wynikającą z art. 618 § 3 KPC.

Jak stanowi art. 226 § 1 KC, samoistny posiadacz w dobrej wierze może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy. Zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi. Jednakże gdy nakłady zostały dokonane po chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, może on żądać zwrotu jedynie nakładów koniecznych.

W orzecznictwie wskazuje się, iż wartość nakładów użytecznych poczynionych przez posiadacza w dobrej wierze oblicza się według stanu oraz cen w chwili, w której ten posiadacz wydał nieruchomość właścicielowi. Do ustalenia wartości tych nakładów, które należy obliczać jako ich równowartość znajdującą pokrycie we wzroście wartości nieruchomości w chwili jej wydania właścicielowi, niezbędne są wiadomości specjalne. Dla oceny zasadności żądania zwrotu nakładów nie będących nakładami koniecznymi niezbędne jest bowiem nie tylko ustalenie wartości samych nakładów, ale też ustalenie czy i w jakim zakresie na skutek ich poniesienia wzrosła wartość nieruchomości. Ciężar wykazania obu tych okoliczności spoczywa na dochodzącym zwrotu nakładów (art. 6 KC). (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 12 kwietnia 2013 r., sygn. akt I ACa 50/13)

Nakładami koniecznymi są wydatki, których celem jest utrzymanie rzeczy w stanie zdatnym do normalnego korzystania, zgodnie z przeznaczeniem. Mieszczą się tu wydatki na remonty i konserwację rzeczy, dokonanie zasiewów, utrzymanie inwentarza, podatki oraz inne świadczenia publiczne, a także ubezpieczenia rzeczy. Natomiast nakłady nieodpowiadające temu celowi, a więc nakłady zmierzające do ulepszenia rzeczy („nakłady użyteczne”) albo nadanie jej cech odpowiadających szczególnym upodobaniom posiadacza („nakłady zbytkowne”) stanowią rodzaj innych nakładów w rozumieniu art. 226 KC (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 26 kwietnia 2013 r., sygn. akt I ACa 1449/12).

W orzecznictwie za nakłady konieczne uznano np.: nakłady typu kanalizacja, szambo, łazienka, centralne ogrzewanie, które zapewniają elementarny standard, jakiemu w warunkach współczesnej cywilizacji powinno odpowiadać mieszkanie (por. wyrok SN z dnia 6 stycznia 2000 r., sygn. akt I CKN 311/98); nakłady na przystosowanie domu mieszkalnego do zamieszkania w nim w postaci wymiany całej stolarki, zbicie i nałożenie tynków, białkowanie, malowanie, wykonanie posadzki i podłóg, urządzenie łazienki, doprowadzenie wody, wymianę instalacji elektrycznej, naprawę rynien; skoro nakłady konieczne mają zapewnić normalne korzystanie z rzeczy, to musiałby je ponieść sam właściciel tej rzeczy, gdyby jej nie wydał (por. wyrok SN z dnia 10 sierpnia 1988 r., sygn. akt III CRN 229/88, OSNC 1990/12/153). Natomiast w wyroku z dnia 19 stycznia 2005 r. (sygn. akt I CK 476/04) Sąd Najwyższy wskazał, iż nakłady polegające na udziale w budowaniu budynku, a następnie jego wyposażeniu w różnego rodzaju instalacje nie mieszczą się w kategorii nakładów koniecznych w rozumieniu art. 226 KC Nie są bowiem nakładami koniecznymi te prace i wydatki, które służą „stworzeniu” rzeczy.

Synowa zięć syn córka inwestycja, zwrot pieniędzy na budowę, remont, rozbudowę domu, mieszkania, nieruchomości czy lokalu teściów oraz rodziców Poznań Warszawa

W orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów powszechnych utrwalił się pogląd, że zastosowanie przepisu art. 5 KC nakazuje ocenę interesów oraz postaw uprawnionego i zobowiązanego na tle całokształtu okoliczności sprawy. Okolicznościami, które należy brać pod uwagę, jest rodzaj dochodzonego roszczenia, w tym zwłaszcza dolegliwy charakter następstw deliktu, przyczyna opóźnienia w jego dochodzeniu i czas jego trwania (por. uchwała pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2006 r., III CZP 84/05, OSNC 2006, nr 7-8, poz. 114, oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 1967 r., I PR 415/67, OSPiKA 1968, nr 10, poz. 210, z dnia 7 czerwca 2000 r., II CKN 522/99, z dnia 20 maja 2009 r., I CSK 386/08, OSNC-ZD 2009, nr D, poz. 109, z dnia 25 lutego 2010 r., V CSK 242/09, OSNC 2010, nr 11, poz. 147, i z dnia 10 kwietnia 2013 r., IV CSK 611/12, OSNC-ZD 2014, nr A, poz. 16).

Stosownie bowiem do utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego przedawnienie roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia (nienależnego świadczenia), będącego roszczeniem bezterminowym, rozpoczyna bieg od dnia, w którym korzyść (świadczenie) powinna być zwrócona, gdyby wierzyciel wezwał dłużnika do wykonania zobowiązania w najwcześniejszym możliwym terminie, a więc w taki czas od bezpodstawnego uzyskania korzyści, jaki jest potrzebny do jej zwrotu bez zbędnej zwłoki (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 24 kwietnia 2003 r., I CKN 316/01, OSNC 2004, nr 7-8, poz. 117; z dnia 16 lipca 2003 r., V CK 24/02, OSNC 2004, Nr 10, poz. 157; z dnia 28 kwietnia 2004 r., V CK 461/03, IC 2004, nr 11, s. 43; z dnia 29 kwietnia 2009 r., II CSK 625/08, OSP 2010, z. 4, poz. 45; z dnia 11 marca 2010 r., IV CSK 401/09, ; z dnia 8 lipca 2010 r., II CSK 126/10, ; z dnia 28 sierpnia 2013 r., V CSK 362/12, ; z dnia 23 czerwca 2016 r., V CNP 55/15, ; z dnia 9 sierpnia 2016 r., II CSK 760/15, ; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2009 r., III CZP 102/09, OSNC 2010, Nr 5, poz. 75); w niektórych przypadkach może to być już dzień spełnienia świadczenia nienależnego (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 22 marca 2001 r., V CKN 769/00, OSNC 2001, Nr 11, poz. 166; z dnia 9 sierpnia 2016 r., II CSK 760/15, ; z dnia 9 lutego 2017 r., IV CSK 171/16, ; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2010 r., III CZP 37/10, OSNC 2011, Nr 1, poz. 2). Zarazem przyjmuje się, że dla rozpoczęcia biegu przedawnienia nie ma znaczenia, kiedy świadczący dowiedział się o tym, że świadczenie było nienależne, ani kiedy rzeczywiście wezwał dłużnika do jego zwrotu (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 16 grudnia 2014 r., III CSK 36/14, OSNC 2016, Nr 1, poz. 5; z dnia 23 czerwca 2016 r., V CNP 55/15; z dnia 9 sierpnia 2016 r., II CSK 760/15; z dnia 9 sierpnia 2016 r., II CSK 760/15; z dnia 9 lutego 2017 r., IV CSK 171/16).

Co do zasady jest możliwe, by sąd w postępowaniu o podział majątku wspólnego przyznał jednemu ze współmałżonków wierzytelność przysługującą względem osoby trzeciej. Roszczenie o zwrot nakładów dokonanych przez małżonków na nieruchomości należącej do osoby trzeciej jest prawem majątkowym, i jeśli powstało ono w czasie trwania wspólności ustawowej, wchodzi w skład majątku wspólnego, zgodnie z art. 31 k.r.o. i podlega podziałowi na równi z innymi składnikami majątku wspólnego. Żaden bowiem przepis nie wyłącza takiego prawa z majątku wspólnego. Zagadnieniem tym zajmował się Sąd Najwyższy, który w uchwale z dnia 3 kwietnia 1970 r., III CZP 18/70, przyjął, że wierzytelność z tytułu nakładów dokonanych przez małżonków na rzecz należącą do osoby trzeciej jest objęta, jako składnik majątku wspólnego, postępowaniem o podział majątku. Takie rozliczenie z tytułu wierzytelności związanej z dokonaniem nakładów na nieruchomość osoby trzeciej powinno mieć miejsce w sytuacji, gdy ma się do czynienia z wierzytelnością bezsporną – co do zasady i wysokości – i to zarówno pomiędzy małżonkami, jak i osobą trzecią. Tylko w takim przypadku nie ma przeszkód, by wierzytelność tę – pewną co do zasady i wysokości – uczynić przedmiotem rozstrzygnięcia w sprawie o podział majątku wspólnego na równi z innymi składnikami majątku wspólnego i uwzględnić we wzajemnych rozliczeniach przez jej przyznanie jednemu z małżonków.

Pominięcie w postępowaniu o podziale majątku wspólnego wierzytelności z tytułu nakładów poczynionych z tego majątku w czasie trwania wspólności majątkowej na nieruchomość stanowiącą własność osoby trzeciej nie pozbawia jednak żadnego z byłych małżonków możliwości dochodzenia połowy tej wierzytelności w późniejszym terminie od tej osoby trzeciej. Orzeczenie o podziale nie może rozstrzygać stosunku między tą osobą i uczestnikami postępowania działowego, a osoba trzecia, niebędąca uczestnikiem tego postępowania, nie może powoływać się na prekluzję wynikającą z art. 618 § 3 KPC (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 13.2.1987 r., III CZP 3/87, OSNCP 1988, nr 2-3, poz. 34).

W orzeczeniu z dnia 05 marca 2009 r. w sprawie III CZP 6/09 Sąd Najwyższy wyraził zasługujący na pełną aprobatę pogląd, wedle którego „w sprawie o zwrot nakładów zawsze zatem należy na wstępie ustalić na podstawie jakiego stosunku prawnego czyniący nakłady posiadał nieruchomość i dokonywał nakładów. Jeżeli z właścicielem łączyła go jakaś umowa, należy określić jej charakter oraz to, czy w uzgodnieniach stron uregulowano sposób rozliczenia nakładów. Jeżeli takie uzgodnienia były, one powinny być podstawą rozliczenia nakładów, chyba że bezwzględnie obowiązujące przepisy KC normujące tego rodzaju umowę przewidują inne rozliczenie nakładów, wtedy te przepisy powinny mieć zastosowanie, podobnie jak w sytuacji, gdy umowa stron nie reguluje w ogóle rozliczenia nakładów. We wszystkich tych przypadkach do roszczenia o zwrot nakładów nie mają zastosowania przepisy art. 224-226 KC ani art. 405 KC, a jedynie postanowienia umowy stron lub przepisy szczególne regulujące rozliczenie nakładów w danym stosunku prawnym. Natomiast jeżeli stosunek prawny, na gruncie którego dokonano nakładów, nie reguluje ich rozliczenia, wówczas, zgodnie z art. 230 KC, mają odpowiednie zastosowanie przepisy art. 224-226 KC Przepisy te mają też zastosowanie wprost, gdy nakłady dokonywane były bez wiedzy czy zgody właściciela, a więc nie na podstawie umowy z nim zawartej. Dopiero wówczas, gdy okaże się, że umowa stron, ani przepisy regulujące dany stosunek prawny nie przewidują sposobu rozliczenia nakładów, jak również nie ma podstaw do stosowania wprost lub odpowiednio art. 224-226 KC, zastosowanie znajdzie art. 405 KC, bowiem przepisy art. 224-226 KC mają charakter szczególny wobec art. 405 KC”

Stosownie do treści art. 405 KC., kto bez kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przesłankami bezpodstawnego wzbogacenia są zatem: uzyskanie korzyści majątkowej bez podstawy prawnej, wymierna wartość tej korzyści (to jest wartość możliwa do określenia w pieniądzu, na przykład prawo własności lub inne prawo majątkowe, nabyta rzecz, nieodpłatne korzystanie z cudzych usług, zaoszczędzenie wydatków) oraz fakt uzyskania tej korzyści kosztem innej osoby, oznaczający istnienie równoległego powiązania między wzbogaceniem po jednej stronie a zubożeniem po drugiej. Wzbogacenie jednej osoby jest zawsze następstwem zubożenia innej osoby. Istnieje więc w istocie współzależność między uzyskaniem korzyści majątkowej wzbogaconego a umniejszeniem majątku, bądź braku korzyści u zubożonego.prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przesłankami bezpodstawnego wzbogacenia są zatem: uzyskanie korzyści majątkowej bez podstawy prawnej, wymierna wartość tej korzyści (to jest wartość możliwa do określenia w pieniądzu, na przykład prawo własności lub inne prawo majątkowe, nabyta rzecz, nieodpłatne korzystanie z cudzych usług, zaoszczędzenie wydatków) oraz fakt uzyskania tej korzyści kosztem innej osoby, oznaczający istnienie równoległego powiązania między wzbogaceniem po jednej stronie a zubożeniem po drugiej. Wzbogacenie jednej osoby jest zawsze następstwem zubożenia innej osoby. Istnieje więc w istocie współzależność między uzyskaniem korzyści majątkowej wzbogaconego a umniejszeniem majątku, bądź braku korzyści u zubożonego.

Inwestycja, zwrot pieniędzy na budowę, remont, rozbudowę domu czy mieszkania teściów oraz rodziców Poznań Warszawa

Powołany przepis wskazuje na cztery przesłanki powstania roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, którymi są: wzbogacenie jednego podmiotu, zubożenie drugiego podmiotu, związek między wzbogaceniem a zubożeniem i bezpodstawność wzbogacenia. Jak wyjaśnił w swoim wyroku Sąd Najwyższy wartość bezpodstawnego wzbogacenia jest ograniczona dwiema wielkościami, a mianowicie wartością tego, co bez podstawy prawnej ubyło z majątku zubożonego i wartością tego, co bez podstawy prawnej powiększyło majątek wzbogaconego. Wartości te nie muszą być równe, a w wypadku nierówności niższa kwota określa wartość bezpodstawnego wzbogacenia (wyrok z dnia 2002.03.19 w sprawie IV CKN 892/00 opublikowany).

W tym miejscu przywołać należy przepis art. 409 KC., zgodnie z którym obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba, że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. W orzecznictwie i w doktrynie powinność liczenia się z obowiązkiem zwrotu utożsamia się ze złą wiarą (por. np. wyr. SN z 7.8.2001 r., I PKN 408/00, OSNAPiUS 2003, Nr 13, poz. 305; W. Serda, Nienależne świadczenie, s. 253 i n.; E. Łętowska , Bezpodstawne wzbogacenie, s. 135; krytycznie S. Wójcik , Recenzja książki E. Łętowskiej, s. 97). Wzbogacony powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu przede wszystkim wtedy, gdy wie, że korzyść mu się nie należy, a zatem gdy zna wadliwość podstawy prawnej świadczenia.

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 1

Powódka A. U. (obecnie P.) wniosła o zasądzenie od pozwanych K. U. (1) i R. U. solidarnie kwoty 30.000,00 zł oraz o zasądzenie kosztów procesu. W uzasadnieniu pozwu powódka wywodziła, że dochodzona pozwem kwota stanowi zwrot wartości nakładów poniesionych przez powódkę na nieruchomość pozwanych. Powódka wskazała, że całkowita wartość nakładów to kwota około 60.000,00 zł., którą wydatkowali wspólnie powódka i jej ówczesny mąż, syn pozwanych, z majątku wspólnego. Nakłady te były czynione z zamiarem korzystania z nich w trakcie wspólnego zamieszkiwania z teściami.

Pozwani K. U. (1) i R. U. wnieśli o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. Pozwani wskazali, iż decyzje o remoncie domu podjęli wspólnie z synem przed zawarciem związku małżeńskiego z powódką i na ten cel syn zaciągnął pożyczki. Podkreślili, iż powódka w trakcie małżeństwa generalnie nie pracowała wiec nie osiągała dochodów. Ponadto pozwani zakwestionowali zarówno rodzaj prac remontowych jak i ich wykonanie i finansowanie. Podnieśli, iż wyrażając zgodę na zamieszkiwanie w ich domu przez syna i synową zawarli z nimi dorozumiała umowę użyczenia. Sąd ustalił, co następuje:

Powódka wywodziła swoje roszczenie z treści art. 405 KC, w myśl którego kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do zwrotu jej wartości. W ocenie sądu mając na uwadze ustalony stan faktyczny podstawą prawną żądania powódki winny być jednak przepisy art. 713 KC w zw. z art. 753 § 2 KC. W ocenie Sądu strony łączyła bowiem swoista umowa użyczenia. Zgodnie z art. 710 KC przez umowę użyczenia użyczający zobowiązuje się zezwolić biorącemu przez czas oznaczony lub nieoznaczony, na bezpłatne używanie oddanej w tym celu rzeczy. W okolicznościach niniejszej sprawy pozwana zezwoliła powodowi i E. M. w ramach wspólnych uzgodnień na użyczenie jej rzeczy w postaci mieszkania, przy czym nie żądała za to żadnej zapłaty.

Inwestycja, zwrot pieniędzy na budowę, remont, rozbudowę domu czy mieszkania teściów oraz rodziców Poznań Warszawa

Artykuł 713 KC stanowi, iż biorący rzecz ponosi zwykłe koszty utrzymania rzeczy użyczonej. Jeżeli poczynił inne wydatki lub nakłady na rzecz, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia. Zgodnie z art. 753 § 2 zd. 2 KC prowadzący cudzą sprawę jeżeli działał zgodnie ze swoimi obowiązkami, może żądać zwrotu uzasadnionych wydatków i nakładów wraz z ustawowymi odsetkami. Z kolei art. 755 KC stanowi, że jeżeli prowadzący cudzą sprawę dokonał zmian w mieniu osoby, której sprawę prowadzi, bez wyraźnej potrzeby lub korzyści tej osoby albo wbrew wiadomej mu jej woli, obowiązany jest przywrócić stan poprzedni, a gdyby to nie było możliwe, naprawić szkodę. Nakłady może zabrać z powrotem, o ile może to uczynić bez uszkodzenia rzeczy.

Dokonując subsumcji norm prawnych zawartych w opisanych przepisach do ustalonego stanu faktycznego należy zauważyć, że powódka i jej mąż dokonywali nakładów na piętro budynku za zgodą i wiedzą pozwanych. Co więcej przeprowadzenie remontu dachu i zaadoptowanie pomieszczeń na pokoje, kuchnię i łazienkę były warunkiem zamieszkania młodych małżonków, a tym samym oddania rzeczy do używania, stąd też roszczenie powódki dotyczące zwrotu nakładów jest co do zasady słuszne.

Po analizie materiału dowodowego, a przede wszystkim zeznań powódki, pozwanej i świadków, Sąd nie dopatrzył się nakładów zbytkowych, niepotrzebnych, dokonanych na własne ryzyko, przekraczających uzgodnienia umowne, bądź poczynionych wbrew woli pozwanych. Pozwani na żadnym etapie niniejszego postępowania nie wskazywali, aby kiedykolwiek kwestionowali zarówno potrzebę, front robót modernizacyjnych jak i rodzaj i cenę użytych materiałów. Tym samym do nakładów, które uwzględniono należały zatem nakłady wskazane w opinii biegłego z dziedziny budownictwa:

– prace na dachu, gdzie wymieniono izolacje z folii na konstrukcji drewnianej, wymieniono opierzenia, kontrłaty i w około 15 % łaty, wyciągnięto kominy ponad dach i wymieniono pokrycie dachowe, założono też izolację termiczną na stropie.

– montaż okien z robocizną,

– wymianę instalacji CO na piętrze

– położenie gładzi gipsowej

-założenie parapetów wewnętrznych, a po ustaniu małżeństwa także okładziny schodów ,

– położenie paneli

– wylanie warstwy wyrównawcze

– zamontowanie ościeżnic i drzwi wewnętrznych

– położenie płytek,

– zamontowanie wanny, WC ze spłuczką kompakt, bidetu stojącego i umywalki.

Po rozbiciu przez biegłego wartości nakładów na koszty zakupu materiałów i robocizny, Sąd nie uwzględnił do ustalania ich wysokości kosztów robocizny opisanej w opinii jako 1/3 R, a wyjaśnionych przez Z. B. na rozprawie jako koszty robocizny rodziny i znajomych pomagających powódce i jej mężowi przy dokonywaniu np. prac na dachu. Zdaniem Sądu ta nieodpłatna robocizna stanowiła swoistą pomoc i pewną formę darowizny czynioną na rzecz młodych małżonków wspólnie, po to aby mogli jak najszybciej zamieszkać w wyremontowanym mieszkaniu. Należało też uwzględnić stopień zużycia nakładów czynionych już od X r. do chwili obecnej co znalazło odzwierciedlenie w uzupełniającej opinii biegłego Z. B.. Koszty tych nakładów biegły określił na kwotę 23.105,51 zł. , która ulega pomniejszeniu o koszty robocizny świadczonej przez męża powódki, członków rodziny i znajomych w kwocie 562,85 zł., co daje kwotę nakładów pozwalających na ich rozliczenie w kwocie 22.542,66 zł.

Synowa zięć syn córka inwestycja, zwrot pieniędzy na budowę, remont, rozbudowę domu, mieszkania, nieruchomości czy lokalu teściów oraz rodziców Poznań Warszawa

Nie znalazło potwierdzenia stanowisko pozwanych co do tego, że to oni finansowali remont pietra. Sytuacją materialną pozwanych kształtowaną przez wysokość uzyskiwanych dochodów można określić jako przeciętną. O tym, że w chwili rozpoczęcia remontu pozwani nie posiadali środków na jego prowadzenie świadczyć może to, że młodzi małżonkowie sami finansowali przyjęcie weselne i koszty ślubu, a ponadto syn K. U. (2) zaciągnął dwie pożyczki na łączną kwotę około 30.000 zł. co po określeniu wartości nakładów okazało się kwotą wystarczającą do prowadzenia tych prac. W żaden sposób nie potwierdzono też faktu przekazywania przez pozwanych pieniędzy byłemu mężowi powódki na spłatę kredytu. Twierdzenia te są wątpliwe także z tego powodu , iż drugiemu z synów pozwani nie przekazywali pieniędzy a jedynie pomagali przekazując żywność.

Z uwagi na okoliczność, że nakłady były czynione w trakcie trwania małżeństwa A. i K. U. (2) i majątkowej wspólności ustawowej, a nie dokonano podziału majątku wspólnego i ustalenia nierównych udziałów, powódka w świetle obowiązującego domniemania równych udziałów małżonków wynikającego z treści art. 501 KRO, mogła dochodzić jedynie zwrotu połowy kwoty, wskazanej jako wartość nakładów tj. kwoty 11.271,33 zł. Z podanych wyżej przyczyn i na podstawie wyżej wskazanych norm prawnych, żądanie powódki co do zwrotu połowy kosztów poczynionych nakładów na nieruchomość pozwanych do kwoty 11.271,33 zł. należało uznać za uzasadnione i jako takie Sąd uznał orzekając w pkt 1 wyroku zasadzając powyższą należność od pozwanych solidarnie. W pozostałym zakresie żądanie powódki jako nieuzasadnione należało oddalić. Wyrok Sądu Rejonowego w Koninie – I Wydział Cywilny z dnia 16 marca 2015 r. I C 583/13

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 2

I. B. (1) i J. B. (2) zawarli związek małżeński w dniu 13 stycznia X r. i zamieszkali w mieszkaniu rodziców powoda. Po około trzech latach rodzice J. B. (2) zakupili nieruchomość położoną we wsi K. (…)zabudowaną domem mieszkalnym, z zamiarem przekazania go do zamieszkania córce i zięciowi. Stan techniczny domu mieszkalnego uniemożliwiał zamieszkanie powoda i jego żony. Wymagał znacznych nakładów, w związku z tym I. B. (1) i J. B. (2) wspólnie wykonali wiele prac remontowo-budowlanych, w tym m.in. w postaci: wstawienia 6 sztuk okien, kupna oraz wstawienia drzwi wejściowych balkonowych ze szkła, kupna oraz montażu parapetów na zewnątrz – 6 sztuk oraz wewnątrz – 6 sztuk, wywiercenia studni głębinowej, instalacji centralnego ogrzewania oraz pieca z 7 sztukami grzejników i rurami, doprowadzenia do domu wody ze studni głębinowej, zbiornika bezodpływowego i rozprowadzenia jej po domu, kapitalnego remontu łazienki, wymiany posadzki w pokoju oraz holu, zakupu i montażu paneli podłogowych w pokoju, zakupu i montażu terakoty w holu, wymiany instalacji elektrycznej w całym domu, wymiany ocieplenia budynku , zamontowania ogrodzenia przed domem, wymiany murku , wstawienia słupków metalowych, zakupu nowej siatki, budowy ganka przed domem, budowy komina w kotłowni, zakupu nowej blachy do pokrycia dachu wraz z rynnami, zakupu szalówki, wylania nowego fundamentu wokół domu, zakupu 2 sztuk drzwi pokojowych.

Środki na ten cel pochodziły z darowizn dokonanych przez jego rodziców wyłącznie na jego rzecz, wynagrodzenia ze stosunku pracy powoda oraz zaciągniętych pożyczek w bankach. J. B. (3) z i H. B. złożyli obietnicę, że zakupiony przez nich dom zostanie przekazany na rzecz powoda i jego żony. Wyrokiem Sąd Okręgowy rozwiązał przez rozwód związek małżeński J. B. (2) i I. B. (1).

Inwestycja, zwrot pieniędzy na budowę, remont, rozbudowę domu czy mieszkania teściów oraz rodziców Poznań Warszawa

Sąd orzekający w niniejszej sprawie w pełni aprobuje takie zapatrywanie i również stoi na stanowisku, iż roszczenie opiera się na podstawie art. 405 KC W przedmiotowej sprawie, niekwestionowane bowiem pozostaje to, iż pozwani zgodzili się, aby powód zamieszkał z ich córką na nieruchomości stanowiącej ich własność i nie żądali za korzystanie z niej wynagrodzenia. Zgodnie z poglądami judykatury, jeśli posiadanie nieruchomości wynika z umowy, na mocy której właściciel nieodpłatnie oddał innej osobie swą nieruchomość w posiadanie, godząc się na to, ażeby osoba ta zarządzała nieruchomością i korzystała z niej jak z własnej, zrzekając się wynagrodzenia za korzystanie, przepisy art. 225 i 226 KC nie będą miały zastosowania. Jeżeli jednocześnie motywem zawarcia takiej umowy był bliski stosunek rodzinny między właścicielem i posiadaczem, to w wypadku gdy nieruchomość ulega zwrotowi na rzecz właściciela, właściciel nie może domagać się wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości przez czas trwania posiadania, a posiadacz może żądać zwrotu nakładów w granicach bezpodstawnego wzbogacenia ( art. 405 i n. KC) w chwili wydania nieruchomości, chyba, że umowa stanowi inaczej (patrz wyrok SN z dnia 30.06. 1972 r., III CRN 91/72, OSNC 1972/12/229, wyrok SA w Lublinie z dnia 03.06.2015 r., I ACa 923/14). Zgodnie z art. 405 KC kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Ustalenia w przedmiocie określenia wartości nakładów poczynionych przez powoda i jego byłą żoną na nieruchomość wskazaną w pozwie inicjującym niniejsze postępowanie według stanu do dnia wyprowadzenia się I. B. (1). Sąd oparł na opinii biegłego sądowego z zakresu szacowania nieruchomości mgr W. H., który po uprzednim dokonaniu oględzin nieruchomości będącej przedmiotem postępowania w sprawie oraz dokonaniu analizy i charakterystyki lokalnego rynku nieruchomości, danych zwartych w aktach notarialnych oraz w oparciu o cechy wycenianej nieruchomości i przyjęte założenia, określił wartość poszczególnych nakładów. Ustalając wysokość nakładów biegły określił najpierw aktualną wartość nieruchomości, na której dokonano nakładów, łącznie z tymi nakładami. Potem z tej wartości wyodrębnił nakłady, których wartość określono według zasad rynkowych. Szacując wartość nakładów biegły posłużył się procentowymi udziałami w poszczególnych elementach budynku i prac zewnętrznych tj. wskaźnikami wartości robót w stanie nowym, korygując udziały poszczególnych elementów robót o okres użytkowania poszczególnych elementów. Wartości te przyjęto w oparciu o trwałość poszczególnych elementów i okres ich użytkowania. Z wyliczeń biegłego wynikało, że udział nakładów poniesionych na budynek mieszkalny wynosi 16176 zł, zaś na studnię i szambo 2656 zł, łącznie 18832 zł. Wyrok Sądu Rejonowego w Sokółce – I Wydział Cywilny z dnia 30 listopada 2015 r. I C 236/14

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 3

J. B. (1) (…) z J. B. (3) małżonkowie mieszkali z T. B. i jej mężem. T. B. oprócz domu przy ul. (…) we W. była także właścicielką mieszkania położnego we W. przy ul. (…), które wynajmowała. Ponieważ stosunki z synową nie były najlepsze T. B. zdecydowała, że dom przy ul. (…) zostawi synowi i synowej i wyprowadzi się wraz z mężem do mieszkania w bloku. T. B. przekazała nieruchomość przy ul. (…) we W. do korzystania małżonkom B., mówiąc im, że „nieruchomość jest ich i żeby tam mieszkali”. Nie zdecydowała się jednak na zawarcie umowy o przeniesieniu na nich własności tej nieruchomości. Za korzystanie z nieruchomości małżonkowie B. nie mieli płacić wynagrodzenia jej właścicielce. Nie doszło również między właścicielką nieruchomości a J. B. (1) i J. B. (3) do podjęcia ustaleń w przedmiocie sposobu rozliczenie ewentualnych nakładów na nieruchomość.

W dniu (…) urodziło się dziecko małżonków B. W.. Jakiś czas po urodzeniu dziecka J. B. (1) i jej mąż postanowili wyremontować dom, o czym J. B. (3) poinformował swoją matkę, która nie sprzeciwiła się temu. Wszystkie decyzje związane z remontem podejmowali małżonkowie B.. Oni decydowali o zakresie prac, wyborze materiałów. W pierwszej kolejności wyremontowali łazienkę, na co przeznaczyli dochody ze sklepu znajdującego się na tej nieruchomości a prowadzonego przez J. B. (3). Przy remoncie łazienki pracował nieodpłatnie ojciec J. B. (1) W. Z., który zdemontował stare rury i położył nowe, położył płytki i zainstalował armaturę. Małżonkowie B. następnie zdecydowali o remoncie kolejnych pomieszczeń. Duża część remontu była wykonywana przez J. B. (3), który korzystał z pomocy kolegów. W dalszy remont zaangażowany był też W. Z., który nieodpłatnie świadczył pracę jak również doradzał przy wykonywaniu prac przez innych fachowców. W. Z. zdemontował centralne ogrzewanie starego typu, które znajdowało się na tej nieruchomości i zrobił nowe. Nadto pewne prace wykonywał również w kuchni – położył tam część płytek.

Synowa zięć syn córka inwestycja, zwrot pieniędzy na budowę, remont, rozbudowę domu, mieszkania, nieruchomości czy lokalu teściów oraz rodziców

Przeprowadzony remont obejmował roboty posadzkowe w pokoju dużym i małym, obudowę ścian wewnętrznych płytami kartonowo- gipsowymi w pokojach, wymianę stolarki okiennej, parapetów, wymianę instalacji CO, roboty instalacyjne uzupełniające dotyczące instalacji gazowej, CW, roboty elektryczne, przebudowę łazienki polegającą na rozebraniu ścianki z cegły ceramicznej pełnej, kuchni, gdzie wykuto otwór i zamurowano otwór okienny, pokoju, gdzie rozebrano ścianę, wykuto gniazda w ścianach, osadzono belkę drewnianą i ustawiono słup drewniany podpierający belkę, jak również wykonano kominek z cegły ceramicznej, okap na kominkiem z płyt kartonowo- gipsowych i zamontowano zespół paleniskowy. Nadto wykuto ścianę jako wejście do kuchni. Łącznie wartości robót wykonanych przez małżonków B. wyniosła 54 894,32 złote. Udział każdego z małżonków w tych nakładach wynosi 27 447,16 złotych.

J. B. (1) zawarła z (…) S.A. umowę o kredyt odnawialny na bieżące potrzeby w kwocie 5000 złotych, a 5 czerwca otrzymała pożyczkę w kwocie X  złotych z (…) Pożyczkę tę spłaciła w 10 ratach. W dniu 4 sierpnia J. B. (4) zaciągnęła w (…) Banku S.A we W. kredyt na zakup okien na kwotę 3 800 złotych na okres do 4 sierpnia X roku. Miesięczna rata wynosiła 270, 12 złotych. W sierpniu X roku J. B. (1) zaciągnęła również kredyt na 12 rat w (…) S.A.

Małżonkowie B. przez cały czas trwania małżeństwa, które zostało rozwiązane przez rozwód pozostawali we wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej. Każde z małżonków dysponowało zarobionymi przez siebie pieniędzmi. W utrzymaniu ich wspólnego dziecka pomagały obie babcie. Pozwana dawała synowi pieniądze na zakup towaru do prowadzonego przez niego sklepu.

Sąd Okręgowy w swoich rozważaniach podkreślił, iż między stronami bezsporne było, że na nieruchomości stanowiącej własność pozwanej powódka i jej mąż przeprowadzili remont. Bezsporny był zakres prac, jakie zostały wykonane. Spór dotyczył wartości dokonanych na remont nakładów oraz źródła ich finansowania. Powódka twierdziła, że remont sfinansowała ze środków pochodzących z majątku osobistego – oszczędności, które zgromadziła jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego w kwocie 30 000 złotych, przechowywanych u koleżanki, dochodów z wynagrodzenia za pracę oraz zaciąganych pożyczek i kredytów. Pozwana natomiast wskazała, że co prawda syn i synowa podjęli decyzję o przeprowadzeniu remontu jednak jego koszty poniosła ona, gdyż oni nie mieli pieniędzy. Powódka, co prawda zaciągnęła pożyczkę na zakup okien w kwocie 3800 złotych, ale także tę kwotę pozwana jej oddała.

Synowa zięć syn córka inwestycja, zwrot pieniędzy na budowę, remont, rozbudowę domu, mieszkania, nieruchomości czy lokalu teściów oraz rodziców

Wartość dokonanych nakładów na nieruchomości pozwanej – remontu przeprowadzonego Sąd Okręgowy ustalił na podstawie opinii biegłego sądowego (…)C. K.. Opinia wykonana przez biegłego w ocenie Sądu I instancji jest zupełna, właściwie uzasadniona i nie została zakwestionowana przez strony. Biegły wartość nakładów określił na kwotę 54 894,32 złote. Sąd Okręgowy nie dał wiary twierdzeniom powódki J. B. (1) jakoby na remont przeznaczyła kwotę 30 000 złotych pochodzącą z jej majątku osobistego – oszczędności zgromadzonych jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego z J. B. (3). W przekonaniu Sądu I instancji niewiarygodne są zeznania świadka K. S., która zeznała że powódka po każdej wypłacie oddawała jej na przechowanie pieniądze, które były przechowywane w kopertach w mieszkaniu świadka. Uzasadnienie takiego postępowania przedstawione przez powódkę jest pozbawione sensu. Zarobione pieniądze mogła bowiem, jeżeli chciała oszczędzać wpłacając je na rachunek oszczędnościowy w banku. Tak odłożone pieniądze na pewno byłyby bezpieczne i dodatkowo jeszcze oprocentowane. Podnoszonego faktu posiadania oszczędności w kwocie 30 000 złotych powódka nie poparła innymi dowodami, zaś wysokości zarobków powódki wskazuje, że nie była ona w stanie zgromadzić oszczędności w kwocie jaką podała. Powódka wykazała natomiast, iż zaciągała pożyczki.

Zawarła umowę o kredyt odnawialny na koncie w kwocie 5 000 złotych, otrzymała pożyczkę z zakładu pracy w kwocie X złotych oraz zaciągnęła kredyt na zakup okien w kwocie 3800 złotych. Pożyczkę spłacała w ratach. Za niewiarygodne Sąd Okręgowy uznał twierdzenia pozwanej, że oddała synowej kwotę 3 800 złotych. Fakt zwrotu kwoty 3 800 złotych potwierdziła świadek K. G. – siostra pozwanej, przy czym zdziwienie budzi fakt, iż świadek pomimo upływu znacznego czasu pamiętała dokładnie z jakiego tytułu i jaką kwotę pozwana miała oddać powódce, chociaż sama nie była świadkiem przekazania pieniędzy. Całą wiedzę na temat remontu jak i zobowiązania zaciągniętego na zakup okien świadek zna z relacji siostry a zatem osoby żywotnie zainteresowanej rozstrzygnięciem uzyskaniem jak najkorzystniejszego rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, co nie może pozostawać bez wpływu na ocenę wiarygodności zeznań tego świadka. Powyższe, w kontekście przedstawionego przez powódkę zamówienia zakupu okien, umowy kredytu i dowodów jego spłaty, które nie były kwestionowane w toku postępowania daje podstawy do uznania twierdzeń pozwanej za niewiarygodne.

W przedmiotowej sprawie skoro powódka dokonała inwestycji na rzecz pozwanej winna otrzymać zwrot wartości dokonanych nakładów. Nakłady dokonywane były przez małżonków B. w trakcie trwania ich małżeństwa, w którym obowiązywał ustrój wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej. Twierdzenie powódki, że nakłady dokonywane były z jej majątku osobistego nie zostało przez nią wykazane w toku postępowania. Zarówno wynagrodzenie za pracę jak i dochody z działalności prowadzonej przez J. B. (3) stanowiły majątek wspólny małżonków. Przy czym bez znaczenia jest to że każdy z małżonków dysponował swoim wynagrodzeniem. Zatem zaciągane przez powódkę zobowiązania takie jak pożyczki, kredyty, które przeznaczane były na remont spłacane były ze środków pochodzących z majątku wspólnego i powiększały majątek wspólny.

Niewątpliwie powódka i jej mąż korzystali z pomocy ze strony pozwanej (np. „kupowanie towarów do sklepu”, opłacanie rachunków), która nigdy nie żądała rozliczenia przekazywanych pieniędzy i ich zwrotu. Pozwana wspomagała syna i synową darowiznami, które powiększały ich majątek. Jak zeznał J. B. (3) w tamtym czasie byli normalnie funkcjonującym małżeństwem. Dziecko małżonków B. utrzymywały, jak wynika z zeznań świadka, obie babcie. Na fakt zaangażowania rodzin obu małżonków wskazuje również pomoc w remoncie świadczona nieodpłatnie przez ojca powódki. Zresztą sama pozwana stwierdziła, że W. Z. robił to dla córki. Znaczącą rolę w wykonaniu remontu miał J. B. (3), który z pomocą kolegów sposobem gospodarczym wykonał wiele prac. Zakres wykonanych prac nie był sporny między stronami, o czym była mowa wyżej. Wartość kosztorysową robót remontowo – budowlanych w oparciu o sporządzone obmiary biegły (…)określił na kwotę 54 894,32 złote. Sąd orzekający w niniejszej sprawie podzielił tę opinię i stanowiła ona podstawę określenia wartości nakładów. Jako nieprzydatne dla określenia wartości nakładów dokonanych w okresie od X roku na nieruchomość pozwanej uznał przedstawione przez pozwaną faktury na łączną kwotę 16 317,58 złotych.

Synowa zięć syn córka inwestycja, zwrot pieniędzy na budowę, remont, rozbudowę domu, mieszkania, nieruchomości czy lokalu teściów oraz rodziców Poznań Warszawa

Mając na uwadze powyższe wskazać w tym miejscu należy, iż roszczenie o zwrot nakładów dokonanych przez małżonków na nieruchomości należącej do osoby trzeciej jest prawem majątkowym, i jeśli powstało ono w czasie trwania wspólności ustawowej, wchodzi w skład majątku wspólnego, zgodnie z art. 31 i 32 krio. Skoro wierzytelność z tytułu nakładów dokonanych przez małżonków na nieruchomości należącej do pozwanej stanowiła majątek wspólny zasadne było zasądzenie na rzecz J. B. (1) ułamkowej ich części, a mianowicie ½ części (54 894,32 złote razy ½ = 27 447,16 złotych). J. B. (3) nie wyraził zgody na dochodzenie przez powódkę tej wierzytelności w całości. W pozostałej części powództwo podlegało oddaleniu jako bezzasadne na podstawie art. 405 KC a contratio. Mając na uwadze tak ustalony stan faktyczny sprawy Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że powództwo jest zasadne co do kwoty 27 447,16 złotych, w pozostałej zaś części podlega oddaleniu.

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 4

Powódka J. G. i L. G. (1) zawarli w dniu 24 kwietnia X r. związek małżeński. Nie zawarli oni wówczas umowy majątkowej małżeńskiej, a dopiero w dniu 14 października X r. – w drodze umowy notarialnej – znieśli łączącą ich ustawową wspólność majątkową małżeńską poprzez ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej. Po upływie około pół roku od zawarcia ww. małżeństwa powódka wraz ze swoim mężem zamieszkali w domu pozwanych, czyli domu swoich ówczesnych teściów, zajmując piętro tego budynku jednorodzinnego, które zostało niedługo wcześniej dobudowane, a następnie stopniowo wykańczane. Na dobudowanie piętra tego budynku pozwani I. G. i M. G., będący w związku małżeńskim, zaciągnęli w 2004 r. (…) w T. kredyt hipoteczny w wysokości 150.000 zł. i po zamieszkaniu przez powódkę i jej męża na piętrze ww. budynku ustalili oni, że – w zamian za spłatę przez nich części zaciągniętego przez pozwanych na rozbudowę ww. domu kredytu – pozwani przekażą im na własność piętro ww. budynku. Powódka i jej mąż następnie sukcesywnie w latach X.  przekazywali pozwanym kwoty w różnych wysokościach na poczet spłaty części ww. kredytu zaciągniętego przez pozwanych i do 2009 r. łącznie przekazali z tego tytułu kwotę 80000 zł. Część ww. kwoty, wynosząca 48000 zł., którą powódka i jej mąż przekazali pozwanym, pochodziła z zarobków powódki i jej męża, a pozostałą kwotę 32000 zł. zapłacili oni z zaciągniętego w dniu 13 sierpnia X r. w (…) w T. kredytu. Po zapłacie pozwanym całej kwoty 80000 zł. powódka, jej mąż L. G. (1) oraz pozwani I. G. i M. G. w dniu 10 września X r. sporządzili w formie pisemnej dokument zatytułowany (…), w którym pozwani I. G. i M. G. oświadczyli, że w dniu 09.09.X r. otrzymali od swojego syna L. G. (1) i ich synowej J. G. kwotę 80.000 zł. na częściowe spłacenie kredytu hipotecznego o wartości 150.000 zł. zaciągniętego na wykończenie domu mieszkalnego, znajdującego się przy ul. (…) w U.. Ponadto pozwani w dokumencie tym oświadczyli, że zobowiązują się przekazać swojemu synowi L. G. (1) i swojej synowej J. G. całe piętro mieszkania, a mianowicie wszystkie trzy pokoje, kuchnię, łazienkę, mały taras od strony ul. (…) i korytarze, z tym, że przekazanie piętra mieszkalnego w formie notarialnej miało nastąpić po całkowitej spłacie kredytu hipotecznego, czyli do dnia 31.05.X r.

Do zawarcia umowy przenoszącej własność na rzecz powódki i L. G. (1) nie doszło, pozwani – do daty wniesienia powództwa w niniejszej sprawie – nie zwrócili również powódce żadnej kwoty z przekazanych na ich rzecz wspólnie przez powódkę i jej męża L. G. (1) z tego tytułu pieniędzy. Małżeństwo powódki i L. G. (1) zostało rozwiązane przez rozwód i powódka wyprowadziła się z przedmiotowego domu. Nie doszło również do ustalenia nierównych udziałów powódki i L. G. (1) w ich majątku wspólnym. Powódka i L. G. (1) nie dokonali podziału całego swojego majątku wspólnego, a jedynie porozumieli się w sprawie wspólnie zaciągniętych kredytów w ten sposób, że powódka będzie spłacała swój kredyt studencki, a L. G. (1) – kredyt konsolidacyjny, w którym mieściły się: kredyt zaciągnięty na pokrycie kosztów wywołanych spowodowanym przez L. G. (1) wypadkiem komunikacyjnym i kredyt zaciągnięty przez powódkę i L. G. (1) częściowo na dokonanie pozwanym zapłaty pozostałej kwoty dotyczącej ustalonej należności za piętro budynku mieszkalnego pozwanych. W ww. domu pozwanych pozostało umeblowanie zakupione wspólnie przez powódkę i jej ówczesnego męża z ich wspólnych środków.

Mając na uwadze powyższe ustalenia i rozważania należy uznać, że postawą prawną żądania zasądzenia na rzecz powódki od pozwanych kwoty 40000 zł. są przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, a w szczególności art. 405 KC w zw. z art. 410 § 1 i § 2 k. c. Jak to wynika z ustalonego stanu faktycznego, przekazane przez powódkę i jej męża L. G. (1) pozwanym kwoty składające się na łączna kwotę 80.000 zł., będącą ceną nabycia od pozwanych przedmiotowego mieszkania, pochodziły z zarobków powódki i L. G. (1) oraz zaciągniętego przez nich w 2009 r. kredytu bankowego, czyli w okresie pozostawania przez nich w ustawowej wspólności majątkowej, a więc pochodziły z ich majątku wspólnego ( art. 31 § 1 i § 2 k. r. o.). Nie zostały ustalone nierówne udziały w majątku wspólnym powódki i L. G. (1), tak więc należy stwierdzić, że – zgodnie z art. 43 § 1 k. r. o. – oboje ww. małżonkowie mają równe udziały w swoim majątku wspólnym, co powoduje, że w skład majątków, należących po ustaniu łączącej ich wspólności majątkowej małżeńskiej do każdego z małżonków, wchodzą „samodzielne” udziały we wszystkich przedmiotach, w tym we wierzytelnościach, które w czasie wspólności tworzyły majątek wspólny. Udziały te mają postać ułamków o wartościach, co do zasady, liczbowych równych. (tak: Tomasz Sokołowski: Komentarz do art. 43 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Bez znaczenia jest zatem w niniejszej sprawie, czy kwoty płacone z powyższego tytułu pozwanym przez powódkę i jej ówczesnego męża L. G. (1) pochodziły w większej części z zarobków powódki czy jej męża, ponieważ wchodziły one do ich majątku wspólnego, w którym – podczas istnienia wspólności majątkowej – udział każdego z małżonków jest bezułamkowy. Mając zatem powyższe na uwadze należy uznać, że – po ustanowieniu przez strony rozdzielności majątkowej – udział powódki we wierzytelności, którą – na łączną kwotę 80000 zł. – posiadali wobec pozwanych powódka i L. G. (1), wynosi ½ części, a więc kwotę 40000 zł. Wyrok Sądu Rejonowego w Chełmnie – I Wydział Cywilny z dnia 7 listopada 2016 r. I C 559/15

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 4

Pozwem L. K. wystąpiła o zasądzenie od W. K. i A. K. (1) kwoty 20.000 zł z ustawowymi odsetkami tytułem zwrotu połowy wartości nakładów poczynionych przez małżonków L. i K. K. (1) na nieruchomość położoną w Z. na ul. (…) stanowiącą własność małżonków W. i A. K. (1) oraz zasądzenie od pozwanych na rzecz powódki kosztów procesu. W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, iż K. K. (1) jest synem pozwanych i byłym mężem powódki. W okresie małżeństwa powódka wraz z mężem zamieszkiwała na ww. nieruchomości stanowiącej własność pozwanych i sukcesywnie dokonywała na niej nakładów szczegółowo opisanych w pozwie. Jako podstawę swojego roszczenia powódka wskazała art. 405 KC

W odpowiedzi na pozew pozwani wnieśli o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. Podnieśli zarzut potrącenia kwoty 20.000 zł z tytułu zamieszkiwania na ich nieruchomości przez pozwaną bez wynagrodzenia. Wskazali, iż mieszkanie nadawało się do zamieszkania bez konieczności przeprowadzenia prac remontowych, a nadto to pozwani, a nie powódka finansowali prace remontowe. Wykonywane one były natomiast głównie przez syna pozwanych. Pozwani podnieśli zarzut sprzeczności żądania powódki z zasadami współżycia społecznego.

Synowa zięć syn córka inwestycja, zwrot pieniędzy na budowę, remont, rozbudowę domu, mieszkania, nieruchomości czy lokalu teściów oraz rodziców

L. K. i A. K. (1) zawarli związek małżeński. Po ślubie powódka wraz z mężem zamieszkali u matki powódki. Następnie pozwana W. K. – matka A. K. (1) wynajęła małżonkom mieszkanie w blokach. Po ok. roku małżonkowie zamieszkali z pozwanymi, tj. rodzicami męża powódki. Powódka wraz z mężem zamieszkała na nieruchomości pozwanych, gdzie zamieszkiwali. Początkowo mieszkali w budynku z pozwanymi, a następnie w odrębnym budynku posadowionym na tej samej nieruchomości. Budynek był w stanie surowym zamkniętym. Budynek wyposażony był w instalację elektryczną, grzewczą, hydrauliczną i kanalizacyjną. W pokojach zamontowane były drzwi. W łazience była umywalka i sedes.

Powódka wraz z mężem rozpoczęli remont od piętra budynku. Finansowali go ze swoich dochodów. Remont trwał kilka lat. Miał miejsce remont piętra, zaś w latach 2005-2006 rozpoczął się remont parteru i był wykonywany etapami. Syn pozwanych K. K. (1) wykonywał prace remontowe na piętrze budynku i w kuchni na dole. Położył nowy tynk i panele w pokojach. W kuchni zrobił gładź i położył płytki. Wymienił okna na plastikowe.  Kuzyn powódki T. Z. wraz z kolegą remontował salon i korytarz na parterze domu. Położyli gładzie, panele na podłogach, płytki w korytarzu, pomalowali ściany. Za prace zapłaciła powódka.  Pozwani wyrazili zgodę na remont budynku.  Pozwani zapłacili za okna na piętrze budynku.

Gdy powódka mieszkała z pozwanymi nie ponosiła żadnych kosztów związanych z utrzymaniem nieruchomości. Pozwana pomagała w opiece nad dziećmi, przygotowywała obiady. Ponadto pozwani przekazali powódce i jej mężowi 20.000 zł na rozpoczęcie działalności gospodarczej. Powódka i jej mąż nie płacili pozwanym za zamieszkiwanie w odrębnym budynku posadowionym na nieruchomości. Wraz z mężem ponosiła opłaty za media. Nie opłacała podatku od nieruchomości ani za wywóz śmieci.  Przez cały okres małżeństwa oboje małżonkowie pracowali.

Pozwani nigdy nie obiecywali powódce ani jej małżonkowi, że przeniosą na nich własność przedmiotowej nieruchomości. Powódka wyprowadziła się z budynku posadowionego na nieruchomości pozwanych położonej w Z. przy ul. (…) w czerwcu 2011 r.  W dniu 13 sierpnia 2012 roku zawezwała pozwanych do próby ugodowej celem zawarcia ugody, której przedmiotem miała być zapłata przez nich na jej rzecz kwoty 30.000 złotych tytułem zwrotu kosztów połowy wartości nakładów poczynionych na nieruchomości położoną w Z. przy ul. (…), jako podstawę swych roszczeń wskazując art. 226 KC.

Wartość wszystkich nakładów poczynionych na nieruchomość położoną w Z. przy ul. (…) wynosi 50.000 złotych. Wartość ta obejmuje koszty robocizny, materiałów, sprzętu oraz koszty pośrednie. Udział robocizny w tej wartości to 3/5. Powyższa wycena została dokonana metodą odtworzeniową.  Wartość czynszu możliwego do uzyskania z tytułu wynajmu budynku położonego w Z. przy ul. (…) A wynosi 184.090,09 złotych.

Powódka w niniejszej sprawie wywodziła swe roszczenie z art. 405 KC zaś pozwani podnosili, iż podstawą jej roszczeń winny być przepisy art. 224-230 KC Kwestia ta ma fundamentalne znaczenie dla rozstrzygnięcia w sprawie, ze względu na różny termin przedawnienia roszczeń w ramach każdego z wspomnianych reżimów: 10 lat (obecnie 6) w przypadku roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia i rok w przypadku roszczeń z art. 224-230 KC

Jak bowiem wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, powódka zamieszkiwała w domu pozwanych na zasadzie użyczenia. Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy wskazać należało, iż pozwani użyczyli synowi i synowej swój budynek mieszkalny dla poprawy ich warunków mieszkaniowych w sytuacji, gdy musieli oni początkowo zamieszkiwać w wynajmowanym mieszkaniu, a następnie w jednym domu z pozwanymi. Celem ich działania było zatem poprawa warunków bytowych rodziny powódki. Powódka wraz z mężem nie płacili czynszu za zamieszkiwanie na posesji pozwanych, a jedynie partycypowali w niektórych kosztach jej utrzymania. Tym samym spełnione są przesłanki aby przyjąć, iż strony łączyła umowa użyczenia. Reasumując, powódka i jej mąż byli posiadaczami zależnymi rzeczy (art. 336 KC).

Z poczynionych przez Sąd ustaleń faktycznych wynika, że pozwani wyrazili zgodę na wykonanie przez powódkę i jej męża prac remontowych i adaptacyjnych w użyczonym lokalu, a nawet, że strony w tym zakresie współdziałały ze sobą. W ocenie Sądu, wynika z tego, że pomiędzy stronami doszło do uzgodnienia w sprawie przeprowadzenia tych prac. W takiej sytuacji nie możliwe było zastosowanie przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia do rozliczenia nakładów poczynionych przez powódkę na nieruchomości pozwanych. Działanie biorącego rzecz do używania miałoby wówczas swoją podstawę prawną w uzgodnieniu z użyczającymi. W tej sytuacji ponownie powrócić należało do przepisów ogólnych regulujących rozliczenie nakładów pomiędzy posiadaczem zależnym i właścicielami rzeczy, tj. do przepisu art. 224-230 KC

W niniejszej sprawie powódka wyprowadziła się z przedmiotowej nieruchomości w czerwcu 2011 r. Wówczas pozostawała nadal w związku małżeńskim z K. K. (1). Do czasu rozwodu wierzytelność względem pozwanych miała charakter niepodzielny, gdyż wchodziła w skład majątku wspólnego małżonków. W ocenie Sądu, z powyższego wynika, iż do momentu ustania wspólności majątkowej małżeńskiej powódki i K. K. (1), powódka nie miała możliwości wytoczenia przeciwko pozwanym powództwa o zwrot nakładów poczynionych z majątku wspólnego jej i jej męża, bowiem do momentu uprawomocnienia się wyroku rozwodowego, co nastąpiło w październiku 2011 r., istniał tenże majątek wspólny i niemożliwym było dochodzenie roszczeń związanych z nim.

Jednakże od tego momentu powódka mogła to zrobić i żądać na swoją rzecz zwrotu połowy wartości nakładów poniesionych z majątku wspólnego jej i byłego męża na majątek byłych teściów, skoro oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym (art. 42 KRO), a możliwość żądania ich zwrotu od osób trzecich, jakimi są w tej sytuacji pozwani, nie jest uzależniona od objęcia postanowieniem (aktem notarialnym) o podziale majątku wierzytelności małżonków o nakład z majątku wspólnego na majątek osób trzecich. Wobec powyższego roczny termin do dochodzenia przez powódkę wobec pozwanych roszczeń będących przedmiotem niniejszej sprawy upłynąłby, zdaniem Sądu, najpóźniej z dniem 31 października 2012 r. Termin ten został jednak przerwany poprzez wniesienie przez powódkę wniosku o zawezwanie do próby ugodowej w sprawie tut. Sądu. Posiedzenie w tejże sprawie wyznaczono na dzień 18 października 2012 roku, zatem od tej daty należy liczyć początek biegu przedawania po jego przerwaniu. Upłynął on w dniu 18 października 2013 roku, zaś powódka wytoczyła powództwo w dniu 9 marca 2015 roku, a zatem po upływie terminu przedawnienia.

Synowa zięć syn córka inwestycja, zwrot pieniędzy na budowę, remont, rozbudowę domu, mieszkania, nieruchomości czy lokalu teściów oraz rodziców

Sąd nie podziela przy tym zarzutu powódki, jakoby zarzut przedawnienia zgłoszony przez pozwanych był spóźniony, a także korzystanie z niego stanowiło nadużycie prawa i było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (art. 5 KC). Przenosząc powyższe wskazówki na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należy, iż całokształt okoliczności sprawy nie przemawia za uznaniem zgłoszenia zarzutu przedawnienia roszczenia objętego pozwem za nadużycie prawa. Przedmiotem postępowania jest roszczenie majątkowe, którego skutki mają wymiar jedynie finansowy. Nie powodują reperkusji natury zdrowotnej, jak w przypadku roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych, których skutki są długofalowe, i dotyczą wszelkich sfer życia poszkodowanego. Dochodzona kwota nie jest wysoka, nadto opóźnienie w złożeniu przez powódkę pozwu jest znaczne, bowiem wynosi niemal półtora roku, co przy rocznym terminie przedawnienia jest czasem wyjątkowo długim. Powódka nie podała przy tym żadnej przyczyny usprawiedliwiającej złożenie przez nią pozwu z takim opóźnieniem, w szczególności nie wskazywała na jakiekolwiek działania pozwanych, które utrudniały lub uniemożliwiałyby jej zgłoszenie roszczenia przez upływem terminu przedawnienia. Należy mieć także na względzie i to, że działania pozwanych w trakcie trwania związku małżeńskiego powódki i K. K. (1) wykraczały znacznie poza ramy zwykłej pomocy rodzinnej. Pomimo tego, ze powódka i jej mąż pracowali, pozwana płaciła im czynsz za wynajmowane mieszkanie, następnie przyjęła do swojego domu, gdzie gotowała obiady, a ostatecznie użyczyła innego budynku stanowiącego jej własność. Jest to w ocenie sądu istotne w kontekście podnoszenia przez powódkę zarzutu, jakoby pozwani korzystając ze swego prawa podmiotowego do zgłoszenia zarzutu przedawnienia, go nadużywali.

Zarzut ten, wbrew twierdzeniom pełnomocnika powódki, nie może zostać pominięty jako spóźniony. Po pierwsze, jest zarzutem prawa materialnego, i może być w ocenie sądu zgłoszony na każdym etapie postępowania, w tym także przed sądem II instancji. Nadto, zarzut ten został zgłoszony na 3 terminie rozprawy, co więcej, trudno przyjąć, aby zgłoszenie takiego zarzutu spowodowało zwłokę w rozpoznaniu sprawy. Na marginesie jedynie zauważyć się godzi, iż nawet przy przyjęciu, iż źródłem roszczenia powódki jest art. 405 KC, roszczenie to także i w tym zakresie byłoby częściowo przedawnione. W takiej sytuacji uznać należy, iż przynajmniej w zakresie roszczeń związanych z remontem piętra, który odbył się roszczenie powódki byłoby przedawnione.

Niezależnie od zarzutu przedawnienia, powództwo podlega oddaleniu także z innych przyczyn. W niniejszej sprawie powódkę należy traktować jak posiadacza zależnego nieruchomości w dobrej wierze. Może zatem żądać zwrotu nakładów koniecznych, o ile oczywiście nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskała z mieszkania. Zwrotu innych nakładów może żądać, o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi.

Niezależnie od tego, iż w ocenie sądu jedynie część nakładów poczynionych przez powódkę i jej męża miała charakter wydatków koniecznych. Ponadto, gdyby nawet przyjąć, iż wszelkie dokonane przez powódkę nakłady miały charakter nakładów koniecznych, to nie sposób nie zauważyć, iż wartość czynszu, który pozwani mogliby uzyskać za wynajem budynku położonego w Z. przy ul. (…) wynosi 184.090,09 złotych. Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, iż powódka wraz z mężem nie byli zobowiązani na podstawie umowy z pozwanymi do uiszczania jakiegokolwiek czynszu za zamieszkiwanie w przedmiotowej nieruchomości, jak i to, iż roszczenie to także- jako mające swe źródło w treści art. 224 § 2 KC byłoby przedawnione, jednak okoliczność ta była istotna w świetle brzmienia art. 226 § 1 KC, zgodnie z którym samoistny posiadacz w dobrej wierze może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy. W ocenie sądu powódka wraz z mężem, zamieszkując w domu pozwanych uzyskali z tego tytułu korzyść wyrażającą się wartością czynszu, który w normalnych warunkach za zamieszkiwania w takim budynku musieliby zapłacić. Przewyższa ona niemal 4- krotnie wartość poczynionych nakładów. Tym samym powództwo także z tego względu byłoby niezasadne.

Synowa zięć syn córka inwestycja, zwrot pieniędzy na budowę, remont, rozbudowę domu, mieszkania, nieruchomości czy lokalu teściów oraz rodziców

Odnośnie zaś pozostałych nakładów, to samo wykazanie ich wartości nie mogłoby prowadzić do uwzględnienia powództwa. Konieczne było bowiem wykazanie w jaki sposób na skutek dokonania tychże nakładów wzrosła wartość przedmiotowej nieruchomości. W ocenie sądu, wymagało to dowodu z opinii biegłego ds. szacunku nieruchomości, nie zaś z zakresu budownictwa, oraz odpowiedniej tezy dowodowej, stąd tez ostatecznie dowód z opinii biegłego ds. budownictwa nie był w tej kwestii wystarczający. Przyjęcie, bowiem, iż wartość nieruchomości pozwanych wzrosła o wartość nakładów, jest daleko idącym uproszczeniem.

Podsumowując, powództwo podlegało zatem oddaleniu jako przedawnione, a nadto nieudowodnione. Ponadto, Sąd orzekł o nieobciążaniu powódki przegrywającej proces, ale zwolnionej od kosztów sądowych w całości, obowiązkiem zwrotu kosztów sądowych, na które złożyła się nieuiszczona opłata sądowa, wynagrodzenie biegłego wypłacone tymczasowo z funduszy Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w oraz wynagrodzenie pełnomocnika pozwanych. Wyrok Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 20 września 2018 r. I C 682/15

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i specjalista od prawa rodzinnego. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach rodzinnych. Gdy nie pisze artykułów na blogu, reprezentuje swoich klientów w sądzie, dążąc do osiągnięcia najlepszych dla nich rozwiązań.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Rodzinnego w Poznaniu