Zgodnie z art. 31 § 1 KRO majątkiem wspólnym małżonków są przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Zgodnie z art. 31 § 2 KRO do majątku wspólnego należą w szczególności: 1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, 2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków, 3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków, 4) kwoty składek zaewidencjonowane na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
Treść art. 43 § 1 KRO zawiera domniemanie, iż oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Jednakże w § 2 tego przepisu przewidziano wyjątek, który dopuszcza żądanie ustalenia nierównych udziałów. Koniecznym warunkiem jest jednak łączne spełnienie następujących przesłanek: przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w nierównym stopniu oraz istnienia ważnych powodów, które uzasadniałyby ustalenie nierównych udziałów. Ustawa wprawdzie nie definiuje pojęcia „ważnych powodów”, jednakże ogólnie rozumie się przez nie takie okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego przemawiają za nieprzyznawaniem jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do powstania której małżonek ten nie przyczynił się. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 5 października 1974 r. w sprawie III CRN 190/74, przy ocenie „ważnych powodów” w rozumieniu art. 43 KRO należy mieć na uwadze całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą przez swój związek założyli. Zarówno doktryna, jak i judykatura precyzują to pojęcie jako szczególnie naganne postępowanie małżonka, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównych udziałów, polegające na tym, że w sposób rażący lub uporczywy nie przyczyniał się do powstania majątku wspólnego stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 26 listopada 1973 r. w sprawie III CRN 227/73, OSNC 1974/11/189). Zgodnie z art. 6 KC ciężar wykazania istnienia przesłanek warunkujących ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym spoczywa na tym, kto zgłosił wniosek o ustalenie nierównych udziałów (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 2 października 1997 r., II CKN 348/97, nie publik.)
Skład i wartość majątku ulegającego podziałowi ustala Sąd (art. 567 § 3 KPC w zw. z art. 684 KPC). Zasadą jest, iż podział majątku wspólnego obejmuje składniki należące do danego majątku w dacie ustania wspólności oraz istniejące w chwili dokonywania podziału. Wartość tych składników ustala się według stanu na dzień ustania wspólności majątkowej i według cen obowiązujących w chwili zamknięcia rozprawy. W przypadku, gdy przyczyną ustania wspólności majątkowej jest orzeczenie rozwodu, datą ustania tej wspólności jest dzień uprawomocnienia się wyroku rozwodowego.
W myśl art. 686 KPC, który ma zastosowanie do podziału majątku wspólnego (art. 567 § 3 KPC), przy podziale majątku sąd rozstrzyga również o wzajemnych roszczeniach pomiędzy zainteresowanymi z tytułu posiadania poszczególnych składników majątku, pobranych pożytków i innych przychodów.
Kwestie nakładów reguluje art. 45 krio, w którym mowa jest o rozliczeniu na wniosek nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny oraz z urzędu z majątku wspólnego na majątek osobisty. Stosownie do treści art. 45 KRO zdanie 1, każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód.
Przepis art. 43 § 1 KRO ustanawia zasadę, że z chwilą ustania wspólności ustawowej oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku, który był nią objęty. Przyjęta w art. 43 § 1 KRO konstrukcja jest przejawem równego traktowania małżonków także w zakresie stosunków majątkowych. Wyjątkiem od zasady równości udziałów małżonków w majątku wspólnym jest możliwość ustalenia nierównych udziałów, w innej od 1/2 wielkości tych udziałów. Unormowanie ujęte w art. 43 § 2 KRO pozwala odejść od zasady równości udziałów, która gdyby była stosowana do wszystkich małżeństw w sposób mechaniczny i bezwzględny, mogłaby z punktu widzenia zasad współżycia społecznego budzić spore zastrzeżenia (Ignaczewski, Rozwód i separacja, wyd. 3, 2014, Komentarz do art. 43 KRO).
Przepisy art. 43 KRO wyraźnie wskazują, że ustalenie nierównych udziałów małżonków może dotyczyć wyłącznie całego majątku wspólnego. Nie można zatem żądać ustalenia nierównych udziałów w niektórych składnikach majątku wspólnego (zob. postanowienie SN z 27.6.2003 r., IV CKN 278/01, OSNC 2004, Nr 9, poz. 146). W orzecznictwie przyjmuje się, że w sytuacjach wyjątkowych ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym może polegać na całkowitym pozbawieniu małżonka udziału w tym majątku (zob. postanowienie SN z 3.12.1968 r., III CRN 100/68, OSNCP 1969, Nr 11, poz. 205).
Ustawodawca uzależnił możliwość ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym od łącznego spełnienia dwóch przesłanek:
1) przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu i
2) istnienia ważnych powodów, które uzasadniają ustalenie udziałów w innym od równości stosunku.
W art. 43 § 3 KRO wskazano, że przy ocenie, w jakim stopniu każde z małżonków przyczyniło się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowywaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.
Doprecyzowanie użytego w art. 43 § 2 KRO nieostrego pojęcia „ważne powody” zostało przez ustawodawcę pozostawione doktrynie i judykaturze. Przyjmuje się, że ważne powody w rozumieniu art. 43 § 2 KRO oznaczają względy natury moralnej, które sprawiają, iż w niektórych sytuacjach faktycznych równość udziałów małżonków w majątku wspólnym mogłaby być traktowana jako rozstrzygnięcie kolidujące z zasadami współżycia społecznego. Przy ocenie istnienia „ważnych powodów”, o których mowa w art. 43 § 2 KRO, należy mieć na uwadze całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą przez swój związek założyli (zob. postanowienie SN z 5.10.1974 r., III CRN 190/74, L.). Ustalenie nierównych udziałów małżonków na podstawie art. 43 § 2 KRO może mieć zastosowanie nie w każdym przypadku faktycznej nierówności przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego, lecz tylko w tych przypadkach, gdy małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównego udziału, w sposób rażący lub uporczywy nie przyczynia się do powstania majątku wspólnego stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych (zob. postanowienie SN z 30.11.1972 r., III CRN 235/72, OSNCP 1973, Nr 10, poz. 174; postanowienie SN z 26.11.1973 r., III CRN 227/73, OSNCP 1974, Nr 11, poz. 189).
W pojęciu ważnych powodów należy umieścić zachowywanie się małżonków w sposób szkodliwy dla interesów rodziny, przejawiające się w porzuceniu rodziny i niewykazywaniu żadnej troski o jej byt, prowadzeniu nagannego moralnie trybu życia, uchylaniu się od pracy. Przy ocenie zasadności zgłoszonego żądania o ustalenie nierównych udziałów nie ma znaczenia sama tylko wysokość pobieranych zarobków i uzyskiwanie dochodów oraz sposób i racjonalność ich wykorzystywania w ramach zaspokajania potrzeb rodziny. W pojęciu ważnych powodów nie mogą się mieścić okoliczności niezależne od małżonków, niezawinione przez nich lub zasługujące na usprawiedliwienie. Należy do nich zaliczyć np. brak pracy z powodu bezrobocia, kalectwo, długotrwałą chorobę, sprawowanie opieki nad osobami bliskimi, pobieranie nauki w celu osiągnięcia wyższych kwalifikacji zawodowych (Ignaczewski, Rozwód i separacja, wyd. 3, 2014, Komentarz do art. 43 KRO).
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Skład majątku wspólnego był bezsporny. Z przedłożonych dokumentów oraz zeznań wynika, że jedynym składnikiem majątku wspólnego stron jest nieruchomość KW nr (…), której wartość została określona przez biegłego, dlatego też Sąd orzekł jak w punkcie I. sentencji na podstawie art. 31 KRO.
Kwestią sporną było żądanie wnioskodawczyni ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym poprzez ustalenie, że udział wnioskodawczyni wynosi 100 %. Kurator reprezentujący uczestnika wniósł o oddalenie wniosku o ustalenie nierównych udziałów.
Odnosząc te rozważania do niniejszej sprawy, stwierdzić należy, że wnioskodawczyni wykazała obie przesłanki roszczenia o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym – wykazała, że uczestnik praktycznie nie przyczyniał się do powstania majątku wspólnego oraz że istnieją ważne powody, które przemawiają za ustaleniem nierównych udziałów w majątku wspólnym. Uczestnik przez zdecydowaną większość czasu trwania związku małżeńskiego pozostawał bez pracy, od 10 lat nie ma z nim kontaktu i nie wiadomo, co się z nim dzieje, podczas gdy wnioskodawczyni przez cały czas trwania związku małżeńskiego była czynna zawodowo, uzyskiwała dochód, który przeznaczała na zaspokojenie potrzeb rodziny oraz na zakupy materiałów i opłacenie kosztów robót budowlanych przy wznoszeniu budynku na nieruchomości stron.
Uczestnik nie tylko nie przyczyniał się do powstania majątku wspólnego, lecz wręcz trwonił ten majątek, wyprzedając należące do niego przedmioty (np. materiały na wykończenie domu) w celu zakupu alkoholu oraz niszcząc je, gdy był pod wpływem alkoholu. Jednocześnie jednak nie można nie zauważyć, że podstawowy składnik majątku wspólnego (niezabudowana nieruchomość) został nabyty z darowizn uczynionych na rzecz obojga małżonków (darowizn uczynionych przez matkę wnioskodawczyni oraz brata uczestnika), zatem do jego nabycia nie przyczyniło się w istocie żadne z małżonków, dlatego też Sąd uznał, że nie można całkowicie pozbawić uczestnika udziału w majątku wspólnym i ustalił, że jego udział wyniósł 1/10. W ocenie Sądu za ustaleniem nierównych udziałów w majątku wspólnym przemawiają ważne powody w postaci uchylania się przez uczestnika od pracy (uczestnik jako murarz z całą pewnością znalazłby pracę zarobkową, gdyby tego chciał), jego alkoholizmu, trwonienia przez niego składników majątku wspólnego, zaciągania długów na zakup alkoholu, porzucenia rodziny i niewykazywaniu żadnej troski o jej byt (od 10 lat nie ma z nim żadnego kontaktu, a również wcześniej nie łożył na utrzymanie rodziny).
Mając na uwadze powyższe, Sąd w punkcie II. sentencji postanowienia na podstawie art. 43 KRO ustalił, że udział T. S. w majątku wspólnym po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej wynosi 9/10 części, a udział A. W. – 1/10, stosownie do stopnia przyczynienia się każdego z nich do powstania tego majątku.
Ponieważ uczestnik nie brał udziału w postępowaniu, od 10 lat nie ma z nim kontaktu, nie jest znane jego miejsce pobytu, Sąd uznał, że nieruchomość KW nr (…) winna zostać przyznana na wyłączną własność wnioskodawczyni z obowiązkiem spłaty uczestnika. Wartość majątku wspólnego wynosiła 146 000 zł, dlatego należna uczestnikowi spłata wynosi 14 600 zł (1/10 x 146 000 zł); przez pomyłkę w punkcie IV. sentencji postanowienia wpisana została kwota 14 200 zł. Sąd uznał, że roczny termin jest wystarczający na zgromadzenie środków potrzebnych do spłaty. Jeżeli w tym okresie czasu nadal nie będzie znane miejsce pobytu uczestnika, świadczenie może zostać złożone do depozytu sądowego. Postanowienie Sądu Rejonowego – XI Wydział Cywilny z dnia 13 października 2016 r. XI Ns 2386/15
Sąd postanowił:
1. ustalić, ze w skład majątku wspólnego T. S. i A. W. wchodzi nieruchomość o pow. 0,0896 ha położona w miejscowości Z. przy ul. (…), odpowiadająca działce ewidencyjnej o nr (…), dla której w Sądzie Rejonowym w Toruniu w VI Wydziale Ksiąg Wieczystych prowadzona jest księga wieczysta numer (…), wartości 146.000 zł (sto czterdzieści sześć tysięcy zł);
2. ustalić, że udział T. S. w majątku wspólnym po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej wynosi 9/10 (dziewięć dziesiątych) części a udział A. W. w majątku wspólnym po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej wynosi 1/10 (jedną dziesiątą) części, stosownie do stopnia przyczynienia się każdego z nich do powstania tego majątku;
3. dokonać podziału majątku wspólnego stron w ten sposób, że przyznać T. S. na wyłączną własność nieruchomość o pow. 0,0896 ha położoną w Z. Wielkiej przy ul. (…), odpowiadającą działce ewidencyjnej nr (…), dla której Sąd Rejonowy w Toruniu prowadzi księgę wieczystą numer (…);
4. zasądzić od wnioskodawczyni T. S. na rzecz uczestnika A. W. spłatę z tytułu podziału majątku wspólnego w wysokości 14.200 zł (czternaście tysięcy dwieście zł) płatną w terminie jednego roku od daty uprawomocnienia się postanowienia;
5. ustalić, ze każdy uczestnik postępowania ponosi koszty związane ze swoim udziałem w sprawie;
6. nakazać pobrać od uczestnika A. W. na rzecz Skarbu Państwa z należności zasądzonej w pkt 4 postanowienia kwotę 2.949,48 zł (dwa tysiące dziewięćset czterdzieści dziewięć 48) 100 zł) tytułem zwrotu wydatków tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa.
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
