Twoja sprawa z zakresu prawa rodzinnego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Odwołanie, rozwiązanie, cofnięcie i unieważnienie rozdzielności majątkowej i podziału majątku w celu uniknięcia długów, pożyczki, kredytu, wierzyciela, egzekucji, komornika, Urzędu Skarbowego czy ZUS

Rozwiązanie małżeństwa przez rozwód skutkuje ustaniem wspólności majątkowej (arg. ex art. 31 § 1 zd. 1 KRO w związku z art. 56 § 1 KRO). Zgodnie z art. 684 KPC w związku z art. 567 § 3 KPC w związku z art. 46 KRO, skład i wartość majątku podlegającego podziałowi byłych małżonków ustala sąd. Przyjmuje się powszechnie, że stan majątku ustala się według daty ustania wspólności, natomiast jego wartość według cen z chwili dokonywania podziału, czyli zamknięcia rozprawy (por.: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 września 1974 roku, III CZP 58/74; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 2010 roku, IV CSK 429/09; oraz T. Demendecki, Komentarz do art. 684 KPC w: A. Jakubecki (red.) Komentarz aktualizowany do Kodeksu postępowania cywilnego). Co do zasady, przedmiotem postępowania o podział jest majątek, który był objęty wspólnością majątkową i istniał w dacie jej ustania. Ruchomości i nieruchomości wchodzące w skład majątku w tej dacie muszą jednak istnieć w dacie dokonywania podziału, bowiem decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia mają okoliczności istniejące w dacie zamknięcia rozprawy (art. 316 KPC w związku z art. 13 § 2 KPC).

O rozstrzygnięciach sądu dotyczących dzielonego mienia decydują we wszystkich sprawach działowych, okoliczności istniejące w chwili podziału (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 sierpnia 1979 roku, III CRN 137/79, OSN 1980, z. 2, poz. 33). Zasadą jest bowiem, że podział majątku wspólnego obejmuje składniki należące do tego majątku w dacie ustania wspólności ustawowej oraz istniejące w chwili dokonywania podziału.

Żadne przepisy nie przewidują obowiązku dokonania podziału majątku wspólnego byłych małżonków wyłącznie na podstawie orzeczenia sądu. Wręcz odwrotnie, przepis art. 1037 § 1 KC, który znajduje w takiej sytuacji odpowiednie zastosowanie z mocy odesłania zawartego w art. 46 KRO, pozwala stwierdzić jednoznacznie, że podział taki nastąpić bądź na mocy orzeczenia sądu, bądź na mocy umowy między byłymi małżonkami (por. uzasadnienie wyroku SN z 09.07.1999 r., sygn. III CKN 568/98, Legalis nr 343200) przy czym co do nieruchomości (nie nakładów) wymagana jest forma aktu notarialnego.

Małżonkowie (byli małżonkowie) mogą umownie dokonać podziału majątku, podobnie jak spadkobiercy i pozostały przy życiu małżonek – podziału spadku. Przedmiotem podziału jest masa majątkowa, której współuprawnionymi w częściach ułamkowych są oboje małżonkowie albo jeden małżonek i spadkobiercy drugiego małżonka. Strony mają pewien margines swobody ustalenia treści umowy i jej zakresu. Strony mogą bowiem umownie dokonać podziału w sposób im odpowiadający, jednak nienaruszający innych, bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa, np. co do podziału nieruchomości. Może też wchodzić w rachubę nieważność czynności prawnej mającej na celu obejście prawa (art. 58 § 1 KC) oraz sprzeczność umowy z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 KC) (SPP T. 11, red. Smyczyński/Smyczyński, Legalis).

W prawie wyróżnić można trzy samoistne podstawy nieważności umowy:

1. sprzeczności treści lub celu urnowy z ustawą lub zasadami współżycia społecznego (art. 58 KC.).

2. zawarcia umowy bez zachowania formy zastrzeżonej przez ustawę lub strony pod rygorem nieważności (art. 73 i art. 76 KC),

3. wady oświadczenia woli art. 82 i art. 83 KC.).

Zgodnie z art. 58 KC. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy (I). Przepis również wskazuje, że nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (§ 2).

Czynność prawna mająca na celu obejście ustawy zawiera pozór zgodności z ustawą, ponieważ jej treść nie zawiera elementów wprost sprzecznych z ustawą, ale skutki, które wywołuje które objęte są zamiarem stron, naruszają zakazy lub nakazy ustawowe. Chodzi tu o zakazy lub nakazy wynikające z norm bezwzględnie obowiązujących (iuris cogentis) oraz semiimperatywnych, gdyż tylko one zabraniają kształtowania stosunków prawnych w sposób z nimi niezgodny. Funkcja art. 58 KC. polega na tym, aby zapobiegać powstawaniu stosunków prawnych przez system zakazanych. Wspomniane zakazy lub nakazy mogą wynikać z norm rangi ustawowej każdej z gałęzi prawa, zarówno z norm prawa prywatnego, jak i publicznego. Jeżeli cel konkretnej normy wskazuje na to, że ma ona zapobiegać ukształtowaniu stosunku cywilnoprawnego, sprzecznego z nią, wówczas trzeba przyjąć, że przepis art. 59 § 1 KC. znajduje zastosowanie (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 2006 r., II CSK 101/05. Lex).

Sprzeczność czynności prawnej z przepisami prawa należy rozumieć szeroko. Zachodzi ona nie tylko wtedy, gdy zakaz dokonania określonej czynności wynika wprost z przepisu ustawy, ale także wtedy, gdy pewna dziedzina stosunków prawnych została określona wyczerpująco przez ustawę (S. Rudnicki, Komentarz do art. 58 KC, LexisNexis, wydanie 10, Lex Omega). Nieważność czynności prawnej może m.in. ustalenie istotnego składnika czynności prawnej (essentiale negotii) sprzecznie z ustawą (art. 58 § 1 KC) (por. uzasadnienie wyroku SN z dnia 02.04.2000 r., sygn. I CKN 618/98, Legalis).

Odwołanie, rozwiązanie, cofnięcie i unieważnienie rozdzielności majątkowej i podziału majątku w celu uniknięcia długów, pożyczki, kredytu, wierzyciela, egzekucji, komornika, Urzędu Skarbowego czy ZUS Poznań Warszawa

Essentialia negotii – nazywa się je także składnikami lub elementami przedmiotowo istotnymi. W istocie są to cechy konstytutywne danego typu czynności prawnej, wskazane w przepisach prawnych konstruujących dany typ czynności prawnej (np. w odniesieniu do umowy sprzedaży w podstawowym zakresie określa je art. 535 KC). Essentialia negotii służą więc do identyfikacji konkretnej czynności prawnej, a zatem do uznania jej za egzemplarz przyporządkowany określonemu typowi czynności prawnej. W następstwie takiego przyporządkowania można wskazać grupę właściwych przepisów określających niewyrażone w oświadczeniach woli stron konsekwencje prawne dokonanej czynności prawnej (SPP T. 2, red. Radwański/Radwański, Legalis).

Z art. 618 oraz 684, 685 i 688 KPC wynika, że tak w postępowaniu o zniesienie współwłasności, jak i w postępowaniu o dział spadku a także podział majątku chodzi o załatwienie całokształtu stosunków, jakie powstały między współwłaścicielami lub spadkobiercami. W obrębie tych stosunków podstawowym elementem jest oznaczenie wysokości spłaty lub dopłaty, terminu i sposobu ich uiszczenia oraz oznaczenie wysokości odsetek. Rozstrzygnięcie w tym zakresie należy do integralnych składników każdego postanowienia o zniesieniu współwłasności lub o dział spadku (uzasadnienie postanowienia SN z 29.11.2012 r., sygn. V CSK 567/11). Powyższe uwagi odnoszą się również do umownego podziału majątku wspólnego małżonków. Nie budzi wątpliwości, że poprzez umowę o podział majątku wspólnego nie można uregulować stosunków między stronami w sposób jaki nie byłoby to możliwie w ramach sądowej sprawy o podział majątku wspólnego.

Jak wskazuje się w doktrynie wyrażona w art. 3531 KC zasada swobody umów jest emanacją zasady autonomii woli, a jednocześnie stanowi element problematyki autonomii woli. Po pierwsze dlatego, że swoboda kontraktowania ma zastosowanie wyłącznie w prawie zobowiązań, po drugie zaś – odnosi się ona do stosunków obligacyjnych kształtowanych jedynie za pomocą umowy, lecz nie innych czynności czy zdarzeń prawnych. Z takiego uregulowania wynika, że obowiązujący porządek prawny w zakresie obligacyjnych stosunków prawnych uznaje autonomię stron w sferze zawierania umowy, wyboru kontrahenta oraz treści umowy, z przewidzianymi w tym przepisie ograniczeniami. Zasada swobody umów nie obejmuje stosunków prawno-rzeczowych, spadkowych oraz rodzinnych. Istnieje w tych stosunkach numerus clausus dopuszczonych przez prawo typów czynności prawnych. W rezultacie strony nie mają w ogóle lub mają ograniczony wpływ na treść powołanego przez nie do życia stosunku cywilnoprawnego. Jak się podkreśla, swoboda kształtowania treści stosunku zobowiązaniowego nie odnosi się też do jednostronnych czynności prawnych (Komentarz do art. 3531 k.c., SPP T. 16 red. Szajkowski 2016, wyd. 2, Legalis).

Umowa o podział majątku, aby uznać ją za skuteczną – musi (jak jej sama nazwa wskazuje) – prowadzić do „podziału” majątku wspólnego, tj. stanu definitywnego (w zakresie całego majątku wspólnego bądź poszczególnych jego składników – jeżeli mamy do czynienia z częściowym umownym podziałem majątku wspólnego). Tym bardziej wyraźnie w takiej umowie należy wskazać komu mają zostać przyznane określone składniki majątkowe oraz określać spłaty/dopłaty konkretnej kwocie – ewentualnie stanowić, iż podział dokonuje się bez takowych.

Zgodnie z art. 84 § 1 KC w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny) ( art. 84 § 2kc).

Zgodnie z art. 86 § 1 kc jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej. Podstęp jest kwalifikowaną postacią błędu, który wywołany został intencjonalnym działaniem (albo zaniechaniem) podjętym w celu wywołania u składającego oświadczenie woli fałszywego przeświadczenia.

Art. 88 § 1 KC stanowi, że uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie. Oświadczenie takie należy złożyć w ciągu roku od wykrycia błędu, albowiem po tym terminie uprawnienie do uchylenia się wygasa ( art. 88 § 2kc). Do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia złożonego przez podstępne działalnie drugiej strony ustawodawca nie wymaga, by błąd był istotny, czy też dotyczył treści czynności prawnej.

Uchylenie się od skutków czynności prawnej nieodpłatnej jest możliwe w każdym przypadku, gdy mamy do czynienia z błędem istotnym i dotyczącym treści czynności prawnej. Z kolei przy czynnościach prawnych odpłatnych możliwość powołania się na błąd jest uzależniona od postawy adresata oświadczenia woli. Wobec czego jeżeli chcemy uchylić się od skutków prawnych oświadczenia dotyczącego czynności odpłatnej błąd musi być istotny, dotyczyć treści czynności prawnej, a nadto powinna być spełniona jedna z trzech przesłanek, mówiącą, że druga strona

1) wywołała błąd swoim zachowaniem, niezależnie od tego czy jej zachowaniu towarzyszy wina,

2) o tym błędzie wiedziała,

3) z łatwością mogła zauważyć ten błąd.

Osoba składająca oświadczenie, która działa pod wpływem mylnego wyobrażenia o rzeczywistości albo pod wpływem braku takiego wyobrażenia może uchylić się od skutków prawnych złożonego oświadczenia. Ustawodawca nie wprowadził legalnej definicji błędu. W doktrynie prawa cywilnego rozumiany jest on jako mylne wyobrażenie o faktach. Polega więc na błędnym spostrzeganiu obrazu sytuacji, w sytuacji gdy składane jest oświadczenie. Nie ma błędu, jeżeli oświadczający znał otaczającą go rzeczywistość i rozumiał okoliczności np. zawieranej umowy, ale wyciągnął z nich niewłaściwe wnioski i podjął niesłuszną czy też niekorzystną dla siebie decyzję. Błąd polega na nieprawidłowości widzenia, a nie na nieumiejętności przewidywania i wnioskowania”.

Może on dotyczyć również stanu prawnego. Chodzi zatem o mylne wyobrażenie, o którymkolwiek składniku treści czynności prawnej, niezależnie od tego, czy ten element występuje w oświadczeniu woli osoby składającej oświadczenie. Może on również dotyczyć również norm postępowania, których granice określa ustawa, zasad współżycia społecznego, bądź ustalonych zwyczajów. Dla zobrazowania sytuacji może on dotyczyć rodzaju czynności prawnej, osoby mającej być drugą stroną czynności prawnej, czy też sytuacji prawnej kontrahenta. W tym miejscu warto przytoczyć wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie I Wydział Cywilny z dnia 14 stycznia 2021 r., sygn. akt I ACa 276/20, w którym zaznaczono, iż okoliczność, że „pozwana zawierając umowę przedwstępną w istocie nie była właścicielką całej nieruchomości, której dotyczyła umowa przedwstępna uzasadniania twierdzenie powoda, że działał pod wpływem istotnego błędu”. Oczywiście najpierw należy dokonać wykładni oświadczenia woli, by wiedzieć czy mamy do czynienia z błędem.

Odwołanie, rozwiązanie, cofnięcie i unieważnienie rozdzielności majątkowej i podziału majątku w celu uniknięcia długów, wierzyciela, egzekucji, komornika, Urzędu Skarbowego czy ZUS Poznań Warszawa

Przepis art. 84 k.c. dla skuteczności uchylenia się od skutków złożonego oświadczenia woli, wymaga pozostawania w mylnym przeświadczeniu o rodzaju dokonywanej czynności prawnej, czy jej przedmiocie. Nie stanowi więc błędu co do treści czynności prawnej mylna ocena zarówno aktualnych, jak i przyszłych okoliczności, nieobjętych treścią dokonanej czynności. Ocena taka dotyka już bowiem sfery motywacyjnej, a w ramach obecnych rozwiązań normatywnych błąd w pobudce nie ma prawnej doniosłości”.

Podmiot uprawniony do uchylenia się od skutków prawnych swego oświadczenia może skorzystać z tej instytucji i doprowadzić do nieważności umowy w całości, jednakże może też uchylić się od części postanowień umownych, pozostawiając pozostałą część w mocy. Druga strona umowy, która złożyła oświadczenie woli bez jakiegokolwiek błędu nie ma żadnych środków prawnych, aby uniemożliwić powstaniu skutków uchylenia i unieważnieniu umowy.

Podstęp jest szczególnie kwalifikowaną postacią błędu (tak między innymi: M. Piekarski w: Komentarz z 1972 r., tom 1, strona 218; oraz M. Safjan w: Komentarz do art. 86 KC z 2015 r., tom I, pod red. Pietrzykowskiego, Legalis). Podstępne wprowadzenie w błąd polega na działaniu świadomym i umyślnym, podejmowanym w celu skłonienia określonej osoby do złożenia oświadczenia woli (tak miedzy innymi B. Lewaszkiewicz-Petrykowska w: System, tom I, 1985 rok, strona 681). Między podstępem a błędem (a ściślej: błędem kwalifikowanym a błędem zwykłym) istnieje zasadnicza różnica. W wypadku podstępnego wprowadzenia w błąd nie muszą być mianowicie spełnione rygorystyczne przesłanki określone w art. 84 § 1 i 2 KC Błąd nie musi zatem dotyczyć treści czynności prawnej ani być istotny. W orzecznictwie w związku z tym podkreśla się, że taki błąd może więc np. dotyczyć sfery motywacyjnej, która stanowiła przyczynę złożenia oświadczenia woli (por: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 stycznia 1970 roku, I CR 400/69, OSN 1970, Nr 12, poz. 225; także – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 września 1997 roku, I PKN 251/97, OSN 1998, Nr 13, poz. 389).

Szereg przykładów dotyczących rozumienia kwalifikowanej postaci błędu, a wiec podstępu, dostarcza nam orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz Sądów Apelacyjnych. Tak na przykład w wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 3 lipca 2013 roku (sygnatura akt I ACa 123/13, Legalis numer 776434) Sąd ten stwierdził, iż „podstęp w rozumieniu art. 86 § 1 KC, to działanie świadome i umyślne w celu nakłonienia określonej osoby do złożenia oświadczenia woli. A zatem przy podstępie, mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy spowodowane jest nagannym działaniem innej osoby, która interweniuje w sposób niedopuszczalny w decyzyjny proces oświadczającego. Autor podstępu musi działać celowo. Chodzi o rozmyślność ukierunkowaną na wywołanie takiego niezgodnego z prawdą obrazu rzeczywistości u innej osoby, który byłby zdolny skłonić ją do dokonania określonej czynności prawnej”. Tożsame stanowisko zajął również Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 9 kwietnia 2015 roku (sygnatura akt I ACa 1502/14, Legalis numer 1242492). W tezie drugiej ww. orzeczenia Sąd Apelacyjny w Łodzi dodał, iż „do przyjęcia podstępu nie jest wystarczające niedbalstwo, nawet jeśli spowodowało powstanie błędu u innej osoby. Podstęp „mimo woli” jest sprzecznością samą w sobie”. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 lutego 2011 roku (sygnatura akt IV CSK 336/10, Legalis numer 422592), „zachowanie podstępne może polegać również na zatajeniu lub przemilczeniu okoliczności mających znaczenie dla zawarcia umowy”.

Konsekwencje oświadczeń woli złożonych pod wpływem błędu lub groźby są niemal identyczne. Wady te powodują jedynie uruchomienie sankcji wzruszalności. Czynność nią dotknięta jest co prawda ważna, ale podważalna, gdyż zainteresowany może uchylić się od skutków złożonego wadliwie oświadczenia woli, realizując w ten sposób przysługujące tylko jemu – a nie drugiej stronie czynności prawnej (por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1997 roku, I PKN 168/97, OSNAPiUS 1998, Nr 8, poz. 241) – podmiotowe prawo kształtujące. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu (podstępu) następuje na drodze pozasądowej. Jeżeli oświadczenie takie było złożone innej osobie, do skutecznego uchylenia się od jego skutków wymagane jest złożenie tej samej osobie nowego oświadczenia w formie pisemnej (ad probationem), niezależnie od tego, w jakiej formie składano pierwotne (wadliwe) oświadczenie woli – art. 88 § 1 KC Zgodnie z treścią art. 88 § 2 KC ustawodawca ograniczył prawo działającego pod wpływem błędu do uchylenia się od skutków tak złożonego oświadczenia woli jednorocznym terminem zawitym, liczonym od dnia wykrycia błędu.

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

Sąd wyjaśnił w uzasadnieniu, że przedmiotem rozstrzygnięcia w sprawie było zgłoszone w pozwie żądanie powoda o ustalenie, że umowa majątkowa małżeńska o ustanowieniu rozdzielności majątkowej oraz o podział majątku wspólnego bez spłat zawarta pomiędzy powodem a pozwaną E. M. jest nieważna. Nadto powód domagał się zasądzenia od pozwanej kwoty 355.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty oraz zwrotu kosztów postępowania według norm przypisanych.

Żądania te powód wywodził twierdząc że na mocy aktu notarialnego strony zawarły umowę majątkową małżeńską o ustanowieniu rozdzielności majątkowej oraz o podział majątku wspólnego bez spłat. Na mocy tego aktu strony ustaliły, że pozwana nabyła prawo własności nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym działkę nr (…) o wartości 700.000 zł oraz udział do 291/10000 części w prawie własności nieruchomości stanowiącej działkę nr (…) o wartości 10.000 A. Powód J. W. (1) nabył wszystkie pozostałe składniki majątku wspólnego małżonków. Pozwana nie zgadza się jednak na wydanie tych rzeczy uprawnionemu, część z nich już nawet sprzedała. Czyny te zostały zgłoszone na Policję. Dalej zaznaczono, że motywem zawarcia ww. umowy było uniknięcie kontroli skarbowej w firmie powoda. J. W. (1) zaznaczył, że przez złą interpretację przepisów przez Urząd Kontroli w przeszłości musiał zapłacić 270.000 zł podatku. Podczas kontroli podatkowej dokonanej stwierdzono nieprawidłowości w odprowadzaniu podatku VAT. Na podstawie decyzji Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej w S. określono powodowi zobowiązanie w podatku od towarów i usług za 2009 r. w kwocie 270.769,70. W obawie przed kolejną kontrolą powód zdecydował się zawrzeć z żoną umowę rozdzielności majątkowej i przepisać na nią cały rnąjątek dorobkowy małżonków. Podsumowując powód podał, że strony niniejszego procesu zawarły skarżoną umowę w celu obejścia ustawy, konkretnie obowiązku zapłaty podatku VAT-7. Jej nieważność wynika, więc z art. 58 KC.

Z ostrożności procesowej, na wypadek nie podzielenia przez orzekający Sąd stanowiska jak wyżej, powód podniósł zarzut bezpodstawnego wzbogacenia się pozwanej w wyniku zawarcia umowy. Na koniec dodano jeszcze, że wedle ustnych ustaleń stron zawarty w akcie notarialnym podział majątku miał być jedynie fikcyjny. W przypadku zbycia przez pozwaną jednego z otrzymanych składników miała się ona kwotą uzyskaną tytułem ceny podzielić z mężem po połowie. Roszczenie o zapłatę kwoty 355.000 zł wynika z bezpodstawnego wzbogacenia się E. M. majątkiem o wartości 700.000 zł i żądaniem zwrotu połowy. Powód dodał, że pozwana przejęła cały majątek, na który pracował wyłącznie on.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jej rzecz zwrotu kosztów postępowania, kwestionując powództwo zarówno, co do zasady. jak i wysokości. Podstawa zawarcia umowy rozdzielności majątkowej i dokonania podziału majątku była inna, niż wskazuje powód. Powołała się na fakt, iż nieruchomość zabudowana w momencie podpisywania skarżonej umowy była już obciążona hipotekami przymusowymi na rzecz Skarbu Państwa. Pozwana godzi na się na to, że wierzyciel będzie dochodził zaspokojenia swojego roszczenia z tego składnika majątkowego. Okoliczności pozwu w tym stanie rzeczy są bezzasadne. Nadto dodała, że przekazała powodowi kwotę 150.000 zł uzyskaną od rodziców i rodzeństwa w darowiźnie z przeznaczeniem na spłatę zaległości podatkowych.

Odwołanie, rozwiązanie, cofnięcie i unieważnienie rozdzielności majątkowej i podziału majątku w celu uniknięcia długów, pożyczki, kredytu, wierzyciela, egzekucji, komornika, Urzędu Skarbowego czy ZUS

Pozwana nakreśliła też zarys relacji łączących strony. Wskazała, iż ich relacje małżeńskie były poprawne jedynie do momentu narodzin pierwszego syna. Po tym czasie uległy pogorszeniu. J. W. (1) coraz później wracał do domu, nadużywał też alkoholu. Około 10 lat ternu zaczął nadto być agresywny w stosunku do żony. Pozwana była wielokrotnie pobita przez męża. Powód nie miał czasu dla swojej rodziny, w dodatku nie ukrywał, że był związany z innymi kobietami. Po wszystkich awanturach i pobiciach pozwana otrzymywała od męża drogie prezenty i obietnice zaprzestania spożywania alkoholu. Obietnice te jednak nie zostały nigdy spełnione. W czerwcu doszło do zdarzenia podczas, którego powód zrzucił pozwaną ze schodów. Po tym incydencie E. M. oświadczyła mężowi. że odchodzi i złożyła pozew o rozwód. Powód ponownie złożył obietnice poprawy, podjęcia leczenia. Z kolei rekompensatą krzywd wyrządzonych miało być przekazanie żonie domu przy ul. (…). Jednocześnie powód otrzymał własność pozostałego mienia wchodzącego w skład ich majątku dorobkowego, którego wartość sam w postępowaniu o wydanie oszacował na kwotę 300.000 zł. Obecna postawa powoda jest zdaniem pozwanej zemstą za odejście żony.

Powód odnosząc się do twierdzeń pozwanej wskazał, twierdzenie jakoby podział majątku dokonany umową miał stanowić wynagrodzenie krzywd dokonanych przez J. W. (1) jest sprzeczne z doświadczeniem życiowym. Nielogicznym jest bowiem, że mąż postanawia dokonać rzekomej rekompensaty akurat w momencie, gdy wobec niego zostaje wydana decyzja o ustaleniu wartości zaległego podatku na kwotę 200.000 zł, a nadto istnieje jeszcze ryzyko przeprowadzenia kontroli za lata następne. W odniesieniu do zarzutu, że powód pominął fakt ustanowienia na nieruchomości przekazanych żonie hipotek przymusowych podał, iż urnowa zawarta z żoną nie miała na celu udaremnienia egzekucji roszczeń podatkowych lecz dalszych. Uniknięcie zapłaty wartości podatku VAT nie było już możliwe właśnie z uwagi na istniejące hipoteki. Jednocześnie powód zauważył, że uiszczając naliczony podatek w kwocie 200.00 zł strony uchroniły swój majątek od egzekucji przymusowej. Dalej wskazał, że to on przekazał środki rodzinie pozwanej, aby oficjalnie dokonali na rzecz E. M. darowizny, którymi w dalszej kolejności spłacone zostały zobowiązania podatkowe. Dodał nadto, iż w tej sprawie powód złożył zawiadomienie do Prokuratury. Odnośnie rzekomego haniebnego zachowania powoda względem żony – któremu w całości zaprzeczono – podano, iż zachowania opisane przez pozwaną w odpowiedzi na pozew miały miejsce po dokonaniu podziału majątku. W zakresie zarzutu, że powód jest niekonsekwentny w twierdzeniach żądając w innym postępowaniu wydania przedmiotu umowy wskazał powód, iż próbuje wszelkimi znanymi sobie sposobami odzyskać choć część utraconego majątku.

Sąd poczynił ustalenia, czy J. W. (1) i E. M. rzeczywiście w dniu 31 grudnia 2012 r., podpisując przed notariuszem umowę majątkową małżeńską o ustanowieniu rozdzielności majątkowej oraz o podział majątku wspólnego bez spłat działali z naruszeniem prawa i czy czynność ta miała charakter pozorny. Powód w pozwie inicjującym niniejsze postępowanie podnosił. iż umową dokonał z żoną E. M. podziału majątku wspólnego, w wyniku, którego cały majątek przypadł pozwanej. Celem takiego rozporządzenia majątkiem było uniknięcie ewentualnej egzekucji zaległości podatkowych w podatku VAT, czyli uchylenie się od ustawowego obowiązku rozliczania przez przedsiębiorcę podatku od towarów i usług. J. W. (1) wskazywał, iż w jego firmie (…) w przeszłości miała miejsce kontrola podatkowa w wyniku, której wydano decyzję o ustaleniu wysokości zaległych zobowiązań podatkowych na kwotę 200.000 zł. Obawiając się kontroli obejmujących okresy dalsze powód postanowił przekazać żonie cały majątek dorobkowy małżonków, aby w przyszłości ewentualna egzekucja wobec niego, jako dłużnika okazała się bezskuteczna. Pozwana broniąc się przed zarzutami powoda wskazywała z kolei, że zaskarżona umowa stanowiła zabezpieczenie dla niej i wspólnych dzieci stron na przyszłość i nie miała na celu obejścia prawa.

Sąd wskazał, że powód w pozwie twierdził, że umowa sama w sobie nie zawiera elementów niezgodnych z prawem, gdyż została sporządzona przez notariusza. Jednak cel, który przyświecał składającym oświadczenia był naganny – uniknięcie obowiązku odprowadzania podatków w rzeczywistej wysokości. Jednocześnie J. W. (1) nie odnosi się w swoich pismach procesowych w ogóle do skutków jakie skarżona umowa wywołała i tego, czy stanowią one naruszenie nakazów lub zakazów ustawowych.

Wskazać należy, że powód istocie żadnym dokumentem przedłożonym w niniejszym procesie nie wykazał, aby faktycznie miało dojść do kolejnej kontroli podatkowej w prowadzonym przez niego podmiocie gospodarczym. Jak Sąd ustalił w oparciu o dokumenty załączone do akt kontrola podatkowa dotycząca zobowiązań w podatku od towarów i usług za okres od stycznia do grudnia  została zakończona decyzją Dyrektora Urzędu Kontroli Skarbowej. J. W. (1) oczywiście wnosił od decyzji organu pierwszej instancji odwołanie, a już w styczniu zapadła decyzja o jego nieuwzględnieniu. Mając powyższe na względzie można wywieść wniosek, iż postępowanie kontrolne wobec powoda w całości zakończyło się. Następnie przez okres kolejnych jedenastu miesięcy nie ma informacji o żadnych działaniach podejmowanych przez organy kontroli fiskalnej państwa mogących świadczyć o tym, że w przyszłości jeszcze jakieś decyzję o zaległościach podatkowych będą w stosunku do powoda wydawane. J. W. (1) nie przedłożył żadnych pism wskazujących na przykład na fakt żądania przez inspektora kontroli skarbowej przedstawienia dokumentacji księgowej w celu weryfikacji ich poprawności. W tym okolicznościach twierdzenie powoda., że dokonując podziału majątku dnia 31 grudnia  działał w warunkach strachu przed kolejną egzekucją przymusową ze strony Urzędu Skarbowego jest pozbawiona jakichkolwiek podstaw faktycznych i prawnych.

Odwołanie, rozwiązanie, cofnięcie i unieważnienie rozdzielności majątkowej i podziału majątku w celu uniknięcia długów, wierzyciela, egzekucji, komornika, Urzędu Skarbowego czy ZUS Poznań Warszawa

Po drugie nie można przyjąć także, że podział majątku dokonany aktem notarialnym miał na celu udaremnienie egzekucji roszczeń podatkowych obejmujących. Jak słusznie podnosił pełnomocnik pozwanej w momencie dokonywania skarżonej czynności wierzytelności Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu skarbowego w S. były już zabezpieczone hipotekami przymusowymi na nieruchomości należącej do zobowiązanego i jego współmałżonki. Niezależnie zatem od dalszych rozporządzeń tym składnikiem majątkowym wierzyciel od momentu dokonania wpisu hipotek do księgi wieczystej nieruchomości miał już zagwarantowaną możliwość zaspokojenia się z tego źródła. Świadoma tych konsekwencji była też E. M. dokonując z mężem umownego podziału majątku. Jak Sąd ustalił na podstawie zeznań świadków w momencie przejścia na nią prawa do całości nieruchomości poczyniła ona starania w celu spłaty wierzyciela i zwolnienia należącego do niej składnika majątkowego spod egzekucji. Od członków rodziny – matki, wuja, siostry i brata – uzyskała darowiznę na łączną sumę 150.000 zł, którą w całości przeznaczyła na ten cel. Nadto jak sama podała, co następnie potwierdziły też dowody z dokumentów, posiadała jeszcze własne oszczędności, które zostały spożytkowane na spłatę wierzytelności. Nie bez znaczenia ma również fakt, że przed podpisaniem aktu notarialnego o ustanowieniu rozdzielności majątkowej małżeńskiej i podziale majątku, wierzyciel uzyskał już zaspokojenie w części obejmującej 18.703,10 zł roszczenia głównego i odsetek w kwocie 8.539,90 zł. Nie ma więc w ustalony stanie faktycznym przejawów uciekania przez dłużnika od odpowiedzialności. Wpłaty dokonane po ustanowieniu rozdzielności majątkowej i przejęciu przez pozwaną na wyłączną własność nieruchomości małżonków uczyniły zadość całemu roszczeniu wierzyciela. Co istotne były dokonane we współpracy z powodem – E. M. całą uzbieraną kwotę pieniężną przekazała mężowi i ten dopiero świadczył wierzycielowi. Za bezzasadne należy zatem uznać twierdzenie, że powód chciał uniknąć obowiązku zapłaty podatku i dlatego wyzbył się posiadanego tytułu prawnego do nieruchomości zabudowanej przy ul. (…) w S..

Dodatkowo Sąd zaznacza, że wbrew temu, co twierdzi powód w pozwie, umowa nie wywołała skutku w postaci niewypłacalności dłużnika J. W. (1). Istotnie powód wyzbył się prawa do nieruchomości, ale nie jest tak, że w wyniku umowy zawartej z żoną wyzbył się całego swojego majątku. Jak sam wielokrotnie podkreślał w pismach procesowych na podstawie skarżonej umowy przypadły mu na wyłączną własność prawa do ruchomości znajdujących się w nieruchomości przy ul. (…) w S.. W wyniku umownego podziału majątku J. W. (1) wyzbył się swojego udziału w prawie własności nieruchomości o wartości 355.000 zł (1/2 z 710.000), ale przyjął na siebie wyłączną własność ruchomości o wartości 300.000 zł. W konsekwencji, gdyby nawet przyjąć za prawdziwe twierdzenia powoda zawarte w pozwie, że istniało ryzyko skierowania w stosunku do jego majątku ponownie egzekucji: z wniosku Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego w S., przyszły wierzyciel miałby źródło z którego mógłby chociażby częściowo uzyskać zaspokojenie.

Sąd zaznaczył też, że aby daną czynność prawną można było uznać za pozorną należy wykazać świadomość obu stron w tym zakresie. Zgodnie bowiem z art. 83 k, c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. W przypadku umowy nie można mówić o tym przymiocie, albowiem E. M. w momencie stawania do aktu była, a co więcej nadal pozostaje w przeświadczeniu, że umowa ta stanowiła zabezpieczenie podstawowych potrzeb życiowych jej oraz dzieci wspólnych z powodem. W tym miejscu na podkreślenie wymaga fakt, iż składniki majątkowe przekazane pozwanej skarżoną umową stanowią w istocie dom rodzinny stron oraz udział w prawie własności gruntu. E. M. w domu tym mieszka od dawna i wychowuje w nim dzieci, wszyscy troje mają tam swoje centrum życiowe. Nadto Sąd po przeprowadzeniu postępowania dowodowego nie miał wątpliwości, że zachowanie J. W. (1) w małżeństwie z pozwaną nie było poprawne. Na podstawie zeznań świadków oraz dokumentów z postępowań karnych Sąd ustalił, iż powód stosował przemoc fizyczną wobec żony oraz miał problem z nadmiernym spożywaniem alkoholu. Problem alkoholowy powoda poza powyższymi dowodami potwierdzania również wyroki sądu karnego za wykroczenia polegające na kierowaniu pojazdem mechanicznym w stanie nietrzeźwości, dołączone do odpowiedzi na pozew. Nadto Sąd ustalił, iż powszechną praktyką w małżeństwie stron było to, że kiedy pozwana zamierzała odejść od męża ten przekonywał ją do pozostania w związku prezentami i obietnicami poprawy. Mając na uwadze powyższe ustalenia Sąd uznał, że wiarygodnymi są twierdzenia pozwanej, jakoby umową majątkową małżeńską połączoną z podziałem majątku J. W. (1) chciał zapewnić żonie poczucie bezpieczeństwa i przekonać ją po raz kolejny do pozostania z nim w związku. W tym miejscu należy podkreślić, iż pozwana w taki właśnie sposób informowała rodzinę i znajomych o tym, że dokonała z mężem powyższej czynności u notariusza. Świadkowie J. M., M. M., A. M. i A. K. (2) zgodnie podawali, iż wiedzieli, że strony zawarły jakąś umowę, aby zabezpieczyć możliwość mieszkania pozwanej i dzieci w zajmowanej nieruchomości, ale nie znali szczegółów tego rozporządzenia. Niemniej jednak, gdy uznać, że strony umową tą chciały tylko uchronić majątek przed egzekucją należności publicznoprawnych to nieuzasadnionym byłoby informowanie osób postronnych o tym fakcie.

Skutkiem wyroku ustalającego nieważność umowy o podział majątku byłoby przesądzenie, że majątek ten jest objęty wspólnością stron. Oznacza to, że powód już po przesądzeniu nieważności umowy w wyroku ustającym mógłby wykonywać nie tylko prawo do żądania zniesienia wspólności ale też wykonywać inne prawa jakie wynikają dla niego z własności (współwłasności) – np. rozporządzić udziałem w majątku wspólnym. Ochrony tej sfery praw właścicielskich jaka związana jest z prawem do rozporządzenia udziałem (ius disponendi) nie może natomiast zapewnić sądowe orzeczenie o podziale majątku (zmierzające do ochrony innego prawa wynikającego ze współwłasności – mianowicie prawa do żądania jej zniesienia. W tym kontekście dostrzec też należy, że współwłaściciele nie muszą podejmować decyzji o zniesieniu współwłasności. Ich wolą może być pozostawanie w stosunku współwłaścicielskim i wspólne zarządzanie rzeczą (majątkiem) wspólną. Jak wynika z przedstawionych uwag sam wyrok ustalający nieważność umowy o podziale majątku powodowałby skutki prawne polegające na przesądzeniu praw powoda do udziału w majątku który w wyniku umowy działowej przypadł pozwanej (jak też praw pozwanej do udziału w majątku, jaki przypadł powodowi).

Z tej przyczyny ochrony w omawianej płaszczyźnie nie zapewnia też wytoczenie powództwa o ustalenie stanu ujawnionego w księdze wieczystej nieruchomości. Rozstrzygnięcie takiego żądania dotyczyć będzie ze swej istoty wyłącznie nieruchomych składników majątku objętego kwestionowaną umową. Poza orzeczeniem o uzgodnieniu stanu księgi wieczystej pozostają prawa do majątku ruchomego objęte umową. Wyrok ustalający nieważność umowy będzie zaś samodzielnie wyłączał wątpliwość co do praw stron do tych składników majątkowych. W rezultacie przyjąć należy w niniejszej sprawie, że powód wykazał istnienie interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności umowy o podział majątku.

Odwołanie, rozwiązanie, cofnięcie i unieważnienie rozdzielności majątkowej i podziału majątku w celu uniknięcia długów, pożyczki, kredytu, wierzyciela, egzekucji, komornika, Urzędu Skarbowego czy ZUS

W konsekwencji Sąd uznał, że celem umowy zawartej między stronami było rozdzielenie spraw majątkowych każdego z małżonków w związku z rozpadem pożycia małżeńskiego i widmem przeprowadzenia rozwodu w niedalekiej przyszłości. Chęć dokonania zgodnego podziału majątku dorobkowego małżonków w sytuacji, gdy ich wspólne życie nie układa się jest czynnością zasadną z punktu widzenia doświadczenia życiowego. Nadto Sąd podaje, że w działaniu stron nie znalazł przesłanek naruszenia zasad współżycia społecznego. W ocenianej umowie nie ma rażącej dysproporcji świadczeń wzajemnych. Mimo, że pozwanej przypadł na wyłączną własność składnik majątku małżeńskiego o największej wartości to powód nie został pokrzywdzony. Otrzymał on bowiem ruchomości. Fakt, iż nie zostały one rzeczywiście wydane nowemu właścicielowi jest kwestią odrębnego postępowania sądowego i tutejszy Sąd nie będzie się w niniejszym procesie wypowiadał w kwestii słuszności działania pozwanej w tym zakresie. Niemiej jednak J. W. (1) na podstawie zawartego z żoną porozumienia ma T prawo żądania wydania przedmiotów wchodzących w skład jego majątku osobistego, a w razie potrzeby również prawo dalszego rozporządzenia nimi np. w formie sprzedaży. W ocenie orzekającego Sąd powód nadal ma też takie same możliwości zarobkowe jak w czasie przed dokonaniem umownego podziału majątku, a jego obecna trudna sytuacja materialna, którą wykazywał w niniejszym postępowaniu (bezdomność, brak środków do życia) w znacznej mierze wynika z prezentowanej przez niego postawy życiowej.

Sąd nie znalazł zatem podstaw do uwzględnienia powództwa ewentualnego o orzeczenie zapłaty z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Zgodnie z art. 405 KC. ten kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. W rozstrzyganym stanie faktycznym mamy do czynienia z sytuacją, w której pozwana stała się wyłączną właścicielką składników majątkowych, o wartości deklarowanej 710.000 zł na podstawie umowy o podział majątku wspólnego. Do momentu zawarcia skarżonej umowy między stronami, z mocy prawa, obowiązywał ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej. Ten rodzaj ukształtowania relacji ekonomicznych dwojga ludzi powstaje z chwila zawarcia związku małżeńskiego. Wspólność ta jest szczególnym rodzajem współwłasności łącznej. Jest to wspólność bezudziałowa. Podział ułamkowy powstaje dopiero z chwilą orzeczenia separacji lub zawarcia umowy majątkowej małżeńskie ustanawiającej rozdzielność majątkową. E. M. była zatem właścicielką nieruchomości określonych w akcie notarialnym jeszcze przed zawarciem skarżonej umowy, ponieważ strony dokonały zakupu tego składnika majątkowego w czasie trwania ich małżeństwa. Jak zeznali świadkowie obydwoje małżonkowie byli aktywni zawodowo, i przyczyniali się do gromadzenia majątku dorobkowego. Co prawda podawali też, że zarobki powoda były wyższe, ale jednak nie wyłączne jak podnosił to J. W. (1) w pozwie.

Odwołanie, rozwiązanie, cofnięcie i unieważnienie rozdzielności majątkowej i podziału majątku w celu uniknięcia długów, wierzyciela, egzekucji, komornika, Urzędu Skarbowego czy ZUS

Nadto sąd zauważył, że oceniając wkład każdego z małżonków w gromadzenie majątku wspólnego poza dochodami małżonków Sąd bierze pod uwagę również wkład osobisty np. sprawowanie opieki nad małoletnimi dziećmi, prowadzenie gospodarstwa domowego. Dodatkowo w zakresie udziałów w majątku wspólnym małżonków obowiązuje również domniemanie prawne. Zgodnie z art. 43 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego każdy z małżonków ma taki sam udział w majątku wspólnym. Ustalenia odrębne są możliwe do poczynienia jedynie przez Sąd w postępowaniu zainicjowanym na wniosek jednego z małżonków. W rozstrzyganym stanie faktycznym postępowania o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym nie było. Zatem należało przyjąć, że do majątku pozwanej w wyniku zawarcia umowy nie wszedł nowy składnik majątkowy, a jedynie doszło do zniesienia współwłasności w częściach równych. Uzyskanie korzyści w postaci przyznania wyłącznego prawa w miejsce współwłasności nie jest też działaniem pozbawionym stosownej podstawy prawnej. Po ustanowieniu rozdzielności majątkowej małżeńskiej małżonkowie mogą dokonać podziału majątku wspólnego umownie lub sądownie. Takiego właśnie umownego podziału strony dokonały, co czyni bezskutecznym zarzut bezpodstawnego wzbogacenia się E. M. Wyrok Sądu Apelacyjnego – I Wydział Cywilny z dnia 27 listopada 2019 r. I ACa 430/19

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i specjalista od prawa rodzinnego. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach rodzinnych. Gdy nie pisze artykułów na blogu, reprezentuje swoich klientów w sądzie, dążąc do osiągnięcia najlepszych dla nich rozwiązań.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Rodzinnego w Poznaniu