Twoja sprawa z zakresu prawa rodzinnego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Rozdzielność majątkowa i intercyza małżonków a odpowiedzialność i długi męża lub żony wobec ZUS za składki na ubezpieczenie społecznej

Z art. 26 i 29 Ordynacji podatkowej, mających poprzez odesłanie zawarte w art. 31 i 32 ustawy systemowej, zastosowanie do zaległości w płatnościach składek na ubezpieczenia społeczne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, Fundusz Emerytur Pomostowych i składek na ubezpieczenie zdrowotne wynika, że podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki oraz że w przypadku osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność ta obejmuje majątek odrębny podatnika oraz majątek wspólny podatnika i jego małżonka. Skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem: 1) zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej, 2) zniesienia wspólności majątkowej prawomocnym orzeczeniem sądu, 3) ustania wspólności majątkowej w przypadku ubezwłasnowolnienia małżonka, uprawomocnienia się orzeczenia sądu o separacji.

Rozdzielność majątkowa i intercyza małżonków a odpowiedzialność i długi męża lub żony wobec ZUS za składki na ubezpieczenie społecznej Poznań Warszawa

Takie ukształtowanie w Ordynacji podatkowej zasad odpowiedzialności oznacza, że odpowiedzialność współmałżonka za zaległość składkową małżonka (podatnika) ograniczona jest do majątku wspólnego i tam, gdzie mowa jest w Ordynacji podatkowej o majątku podatnika dotyczy to wyłącznie jego majątku odrębnego (por. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 stycznia 2006 r., II FSK 146/05, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 sierpnia 2008 r., II CSK 130/08, D. Krzyżanowski, Odpowiedzialność majątkiem wspólnym małżonków za przedmałżeńskie zobowiązania podatkowe oraz należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, Palestra 2012 nr 11-12, str. 68-77). Z tego względu wszelkie modyfikacje ustroju majątkowego małżonków są skuteczne w stosunku do zobowiązań podatkowych (składkowych) w przypadkach enumeratywnie wymienionych w art. 29 § 2 Ordynacji podatkowej. A zatem odpowiedzialność małżonka podatnika majątkiem wspólnym obejmuje tylko podatki wynikłe ze zobowiązań podatkowych powstałych po powstaniu wspólności majątkowej oraz przed zawarciem umów o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej. Odpowiedzialność podatkowa osób pozostających w związku małżeńskim za zobowiązania powstałe przed zawarciem umów o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej kształtuje się tak, jakby do zawarcia tych umów nie doszło.

Wątpliwości budzi natomiast kwestia wzajemnych relacji pomiędzy art. 29 § 2 pkt 1 Ordynacji podatkowej a art. 471 KRO. Zwłaszcza, czy warunkiem ograniczającym odpowiedzialność współmałżonka za zobowiązania podatkowe małżonka (płatnika) powstałe po zawarciu umowy o wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej, o czym stanowi art. 29 § 2 pkt 1 Ordynacji podatkowej, jest powiadomienie organu rentowego o zawarciu tej umowy (art. 471 KRO). Zgodnie z treścią art. 47 § 1 KRO małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa majątkowa, w której dochodzi do ustanowienia rozdzielności majątkowej, dokonuje zmiany zasad przynależności do majątku wspólnego lub majątków osobistych określonych kategorii praw majątkowych. Intercyza powoduje, że od określonej w niej chwili prawa danego rodzaju nabyte przez małżonków będą wchodziły do ich majątków osobistych albo do majątku wspólnego małżonków na innych, zmodyfikowanych zasadach, określonych w tej umowie. W treści umowy majątkowej małżeńskiej celowe jest skonkretyzowanie jej skutków poprzez wskazanie, jakie indywidualnie wskazane przedmioty majątkowe wejdą ewentualnie w wyniku tej umowy w skład majątku wspólnego, a jakie w skład majątków osobistych (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 1995 r., III CZP 32/95, OSNC 1995 nr 6, poz. 98 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 2004 r., III CK 469/02, OSNC 2005 nr 5, poz. 85).

Rozdzielność majątkowa i intercyza małżonków a odpowiedzialność i długi męża lub żony wobec ZUS za składki na ubezpieczenie społecznej

Stosownie do art. 471 KRO małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome. W doktrynie zwraca się uwagę, że u podstaw tego przepisu leżało założenie, że osoba trzecia przed podjęciem decyzji co do wywołania zdarzenia prawnego, z którego ma wyniknąć zobowiązanie, powinna znać rzeczywisty układ stosunków prawnych łączących małżonków. Znajomość tych faktów pozwoli bowiem wierzycielowi na ocenę, czy przy istniejącym układzie stosunków majątkowych pomiędzy małżonkami zabezpieczone będą w należytym stopniu jego interesy (por. K. Gromek, Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Komentarz, Warszawa 2013 str. 347).

Mimo istniejących kontrowersji, czy art. 471 KRO może mieć zastosowanie do zobowiązań umownych, czy też znajdzie zastosowanie przy zobowiązaniach ze zdarzeń prawnych niebędących czynnościami prawnymi, to z całą pewnością określa on odpowiedzialność małżonków za zobowiązania cywilnoprawne, bez względu na źródło ich powstania. W orzecznictwie dotyczącym odpowiedzialności za zobowiązania cywilnoprawne przyjmuje się, że jeżeli osoba trzecia nie wiedziała o zawarciu umowy majątkowej małżeńskiej oraz o jej rodzaju, to zawarta umowa jest względem niej bezskuteczna (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 1980 r., III CZP 13/80, OSNCP 1980 nr 7-8, poz. 140, z glosami: aprobującą Z. Świebody, NP 1981 nr 10-12, str. 220 oraz częściowo krytyczną A. Dyoniaka, OSPiKA 1981 nr 5, poz. 76, a także P. Warczyński, Skuteczność małżeńskiej umowy majątkowej wobec osób trzecich w ujęciu prawnoporównawczym, PS 2010 nr 10, str. 48-50).

Z kolei zobowiązania podatkowe wobec pozostającego w związku małżeńskim podatnika powstają w sposób określony w Ordynacji podatkowej, a zakres odpowiedzialności z tego tytułu w odniesieniu do majątku wspólnego co do zasady nie zależy od zachowania drugiego z małżonków i wynika z mocy prawa. Decydujące znaczenie ma pozostawanie w związku małżeńskim i istnienie majątkowej wspólności małżeńskiej. Na tę kwestię zwracał uwagę Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 22 maja 2012 r., II UK 339/11 (OSNP 2013 nr 7-8, poz. 97) przyjmując, że na podstawie art. 29 § 1 Ordynacji podatkowej w związku z art. 31 ustawy systemowej odpowiedzialność majątkiem wspólnym dotyczy tylko tych zobowiązań składkowych, które powstały w czasie trwania wspólności majątkowej. W judykacie tym, dokonując wykładni art. 29 § 1 Ordynacji podatkowej, stwierdzono ponadto, że w odniesieniu do uregulowań niejednoznacznych, dopuszczających zróżnicowaną wykładnię, należy wykluczyć taką interpretację, która prowadzić będzie do ograniczenia prawa własności, zwłaszcza osoby niebędącej dłużnikiem w zobowiązaniu podatkowym. Takim zaś ograniczeniem prawa własności współmałżonka podatnika jest rozszerzenie odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe na majątek wspólny.

Rozdzielność majątkowa i intercyza małżonków a odpowiedzialność i długi męża lub żony wobec ZUS za składki na ubezpieczenie społecznej Poznań Warszawa

W związku z tym, że zawarcie przez małżonków umowy majątkowej wyłączającej współwłasność małżeńską (obecnie po nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 17 czerwca 2004 r., Dz.U. Nr 162, poz. 161, która weszła w życie w dniu 20 stycznia 2005 r., art. 47 § 1 KRO odwołuje się do umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową) stanowi odstępstwo prawne od zasady wspólności ustawowej, w art. 29 § 2 Ordynacji podatkowej ustawodawca zastrzegł, że skutki prawne umownego ograniczenia lub wyłączenia wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych przed tym dniem. Ordynacja podatkowa nie zawiera dodatkowego warunku, analogicznego do tego z art. 471 KRO, iż do skuteczności umownego wyłączenia wspólności małżeńskiej jest poinformowanie organu rentowego o zawartej umowie i jej rodzaju. W doktrynie prezentowany jest poglądi, że skoro art. 29 Ordynacji podatkowej stanowi wyjątek od zasady wyrażonej w art. 26 tej ustawy, zgodnie z którym podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki, to jako unormowanie szczegółowe trzeba go wykładać ściśle, a nie rozszerzająco (por. M. Budziarek, Ordynacja podatkowa, Komentarz pod redakcją H. Dzwonkowskiego, Wydanie 4, Warszawa 2013, str. 288; A. Mariański, Odpowiedzialność małżonka i rozwiedzionego małżonka podatnika (płatnika, inkasenta) za zobowiązania podatkowe na gruncie ordynacji podatkowej, Palestra, 2000 nr 2-3, str. 16 -31 oraz A. Mariański, Odpowiedzialność małżonka za zobowiązania podatkowe, Monitor Podatkowy 2003 nr 2, str. 34).

Ordynacja podatkowa wyraźnie określa, że nie stosuje się jej przepisów do zobowiązań cywilnoprawnych bowiem reguluje ona kompleksowo zobowiązania publicznoprawne. Stąd, wbrew odmiennemu stanowisku Sądu drugiej instancji, mimo że słownik definicji zawartych w art. 3 Ordynacji podatkowej nie zawiera własnych definicji z zakresu prawa rodzinnego, to nie stanowi to argumentacji świadczącej o konieczności stosowania art. 471 KRO dla skuteczności regulacji zawartej w art. 29 § 2 Ordynacji podatkowej. Za taką wykładnią przemawia kategoryczne brzmienie § 2 art. 29 Ordynacji podatkowej, mówiącego o skutkach ograniczenia, zniesienia lub wyłączenia małżeńskiej wspólności majątkowej. Stąd, to nie świadomość organu rentowego takich wyłączeń, ale termin ich dokonania decyduje o zakresie odpowiedzialności współmałżonka za zobowiązania podatkowe małżonka (płatnika).

Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że autonomiczność i odrębność przepisów prawa ubezpieczeń społecznych wobec przepisów prawa cywilnego sprawia, iż na gruncie stosunków ubezpieczenia społecznego dopuszcza się tylko na zasadzie wyjątku stosowanie wskazanych expressis verbis regulacji cywilistycznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 1999 r., II UKN 398/98, niepublikowany oraz z dnia 21 października 2008 r., II UKN 71/08, uzasadnienie do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2008 r., II UZP 8/07, OSNP 2008 nr 13-14, poz. 198). Również Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku z dnia 26 maja 2010 r., P 29/08 (OTK-A 2010 nr 4, poz. 35) uznał, że stosunek ubezpieczenia społecznego jest specyficznym zobowiązaniem o charakterze publicznoprawnym. Zakład Ubezpieczeń Społecznych jako zakład publiczny jest uprawniony do działań władczych wobec ubezpieczonych i płatników Zakładu. Polegają one na kształtowaniu przez organ administracji publicznej sytuacji drugiego podmiotu, zgodnie z prawem przedmiotowym (zob. Prawo administracyjne, red. J. Boć, Wrocław 2007, s. 364-365). Do tej sfery działań Zakładu Ubezpieczeń Społecznych należy między innymi egzekwowanie należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne.

Rozdzielność majątkowa i intercyza małżonków a odpowiedzialność i długi męża lub żony wobec ZUS za składki na ubezpieczenie społecznej

Wobec powyższego twierdzenie, że do uniknięcia odpowiedzialności podatkowej (składkowej), obok zniesienia wspólności majątkowej, konieczne jest powiadomienie organu rentowego o zawartej umowie i jej treści (art. 471 KRO) nie znajduje uzasadnienia. Za takim stanowiskiem przemawia ponadto powiązanie art. 29 § 2 pkt 1 Ordynacji podatkowej z art. 111 § 1 tej ustawy, który stanowi, że członek rodziny podatnika odpowiada całym swym majątkiem solidarnie z podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą za zaległości podatkowe wynikające z tej działalności i powstałe w okresie, w którym stale współdziałał z podatnikiem przy jej wykonywaniu, osiągając korzyści z prowadzonej działalności. Zgodnie z § 4 art. 111 Ordynacji podatkowej przepis § 1 stosuje się również do małżonków, którzy zawarli umowę o ograniczeniu lub wyłączeniu wspólności majątkowej, których wspólność majątkowa została zniesiona przez sąd oraz małżonków pozostających w separacji. Tym samym w stosunku do zobowiązań publicznoprawnych zakres zniesienia odpowiedzialności małżonka podatnika po zawarciu umowy majątkowej ma odmienne rygory niż wynikające z prawa cywilnego. Oznacza to, że odpowiedzialność współmałżonka za zobowiązania podatkowe małżonka powstałe po zawarciu umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową ustaje wskutek braku współdziałania z podatnikiem i nie czerpaniem korzyści z prowadzonej przez niego działalności gospodarczej.

A zatem zakres ograniczenia odpowiedzialności małżonka podatnika po zawarciu umowy wyłączającej (znoszącej) współwłasność małżeńską ma bardziej surowe rygory niż w prawie cywilnym. Z tych względów nie można podzielić stanowiska Sądów obu instancji, że przepis art. 29 § 2 Ordynacji podatkowej do skuteczności umownego wyłączenia wspólności małżeńskiej dodatkowo wymaga powiadomienia organu rentowego o zawarciu takiej umowy. Suma powyższych uwag prowadzi do wniosku, że w przypadku zobowiązań składkowych skutkiem prawnym umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową jest wyłączenie odpowiedzialności współmałżonka za zobowiązania składkowe małżonka (płatnika) powstałe po dniu zawarcia tej umowy przy równoczesnym braku spełnienia przesłanek z art. 111 § 4 Ordynacji podatkowej (por. wyroki Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 29 sierpnia 2012 r., III AUa 1211/12, oraz z dnia 11 czerwca 2015 r., III AUa 36/15, czy wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 29 lipca 2015 r., III AUa 1332/14). Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 28 czerwca 2016 r. II UK 364/16

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i specjalista od prawa rodzinnego. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach rodzinnych. Gdy nie pisze artykułów na blogu, reprezentuje swoich klientów w sądzie, dążąc do osiągnięcia najlepszych dla nich rozwiązań.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Rodzinnego w Poznaniu