Zgodnie z art. 56 § 1 KRO jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, żeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. Rozkład pożycia jest zupełny, gdy nie istnieje między małżonkami więź duchowa, fizyczna ani gospodarcza. Natomiast trwałość rozkładu pożycia małżeńskiego występuje wtedy, gdy doświadczenie życiowe pozwala przyjąć, że na tle okoliczności konkretnej sprawy powrót małżonków do pożycia nie nastąpi. Ponadto art. 56 § 2 i 3 KRO określa negatywne przesłanki orzeczenia rozwodu. Zgodnie z art. 56 § 2 KRO rozwód jest niedopuszczalny w sytuacji w której wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków, bądź też jeżeli z innych przyczyn orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. W świetle art. 56 § 3 KRO orzeczenie rozwodu jest niedopuszczalne w wyniku żądania zgłoszonego przez małżonka wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego, jeżeli drugi z małżonków na rozwód nie wyraża zgody, chyba że odmowa zgody na rozwód pozostawałaby w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego.
Zgodnie z art. 57 § 1 KRO orzekając rozwód sąd orzeka także czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. W świetle przepisów prawa rodzinnego małżonkowie zobowiązani są do zgodnego współdziałania dla dobra założonej rodziny poprzez wspólne pożycie, wzajemną pomoc, wierność oraz wszelkie inne formy współdziałania niezbędne z punktu widzenia dobra rodziny (art. 23 KRO) oraz w zakresie sił oraz możliwości zarobkowych i majątkowych do zaspokajania potrzeb rodziny, również poprzez osobiste starania na rzecz wychowania dzieci oraz pracę we wspólnym gospodarstwie domowym ( art. 27 KRO). Wskazane obowiązki małżonków są obowiązkami elementarnymi, stanowiącymi trzon funkcjonowania małżeństwa. Dla ustalenia zawinienia strony rozkładu pożycia małżeńskiego koniecznym jest ustalenie istnienia po stronie małżonka obiektywnie ujmowanej winy. Z uwagi na fakt, że prawo rodzinne nie wykształciło własnego pojęcia winy koniecznym jest posiłkowanie się w tym zakresie sposobem definiowania tego pojęcia przyjętym na gruncie ogólnych norm prawa cywilnego ( art. 415 KC w zw. z art. 425 KC) oraz prawa karnego ( art. 9 KK). Zgodnie z ugruntowanym w tej kwestii poglądem dla istnienia winy konieczne jest stwierdzenie określonego stosunku psychicznego do własnego zachowania wyrażającego się w zamiarze czy to bezpośrednim, czy ewentualnym nagannego zachowania. Na gruncie przepisów rozwodowych należy za zawinione uznać działanie lub zaniechanie będące wyrazem woli małżonka, które narusza obowiązki określone przepisami i prowadzi do rozkładu pożycia małżeńskiego. Do przypisania małżonkowi winy nie jest konieczne, by zamiarem małżonka było objęte określone działanie lub zaniechanie zmierzające do rozkładu pożycia, lecz wystarczy możliwość przewidywania znaczenia skutków danego działania lub zaniechania naruszającego przepisy prawa.
Jakkolwiek to zawsze zależy od okoliczności danej sprawy i wykluczony jest w tym zakresie automatyzm, to jednak w świetle orzecznictwa zapadłego w sprawach rodzinnych można uznać, że przykładami zawinionych przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego są następujące przypadki:
- zdrada (także z osobą tej samej płci),
- pozory zdrady (np. zamieszkanie przez małżonka przez dłuższy okres czasu z inną osobą, nawet jeśli ostatecznie do niczego między nimi nie doszło),
- brak lojalności wobec współmałżonka,
- brak wzajemnej troski, nieudzielenie pomocy, porzucenie w potrzebie,
- znieważanie,
- ciężka obelga,
- przemoc fizyczna i psychiczna,
- odmowa współżycia,
- częste opuszczanie wraz z dzieckiem wspólnego domu i wyjazdy do rodziców nie spowodowane zachowaniem małżonka,
- zaniedbywanie rodziny,
- opuszczenie żony w zaawansowanej ciąży, odmowę jej wsparcia w trudnych chwilach, nieinteresowanie się porodem,
- przeznaczanie majątku wspólnego wyłącznie na własne potrzeby,
- nie przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny,
- brak współdziałania w prowadzeniu domu i wychowaniu dzieci,
- postawa egocentryczna,
- niechęć do podjęcia pracy zarobkowej pomimo istnienia takiej możliwości, o ile współmałżonek na niewłaściowść takiego zachowania zwrócił uwagę i domagał się jego zmiany,
- niewłaściwe zachowanie skierowane wobec osoby bliskiej dla współmałżonka (chodzi o więź rodzinną, ale również przyjacielską), chyba że chodzi o osobę, z którą współmałżonek nawiązał intymne pożycie,
- odmawianie środków utrzymania współmałżonkowi,
- nadmierna uległość wobec innych osób (np. rodziców), co uniemożliwia stworzenie własnej, odrębnej rodziny,
- ograniczanie kontaktów małżonka z rodziną.
Finalnie, w kwestii, jeśli małżonek wystąpił do sądu z wnioskiem o orzeczenie o winie, po przeprowadzeniu całego postępowania, może spodziewać się następujących wyroków:
- sąd orzeka, że wyłącznie jeden z małżonków jest winny rozkładu pożycia,
- sąd orzeka, że oboje małżonkowie ponoszą winę,
- sąd orzeka, że oboje małżonkowie są niewinni.
Pamiętać należy, iż przepis art. 57 § 1 k.r.io. nie różnicuje stopnia winy. Brak przeszkód do uznania małżonków współwinnymi rozkładu pożycia w przypadku nierównego stopnia przyczynienia się każdego z nich do rozkładu pożycia. Przewinienia obojga małżonków nie znoszą się wzajemnie, jak również przewinienia cięższego rodzaju nie kompensują lżejszych przewinień drugiej strony. Wskazać też trzeba, że naruszenie obowiązków małżeńskich przez jednego z małżonków nie uprawnia drugiego małżonka do naruszania takich obowiązków (por. Sąd Najwyższy w powoływanym już wyroku z dnia 8 stycznia 1999 r., I CKN 875/98, niepubl.).
W kontekście winy nie ulega wątpliwości, że małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia nigdy nie może się domagać alimentów od małżonka niewinnego. Małżonek niewinny może z kolei żądać przyczyniania się w odpowiednim zakresie do zaspokajania swoich usprawiedliwionych, jeśli rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie jego sytuacji materialnej (a więc niekoniecznie „niedostatek”, który oznacza znacznie trudniejszą sytuację finansową). W takim przypadku obowiązek alimentacyjny nie jest ograniczony czasowo – trwa aż do momentu zawarcia przez niewinnego nowego związku małżeńskiego.
Zgodnie z art. 58 § 1 KRO w wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków i kontaktach rodziców z dzieckiem oraz orzeka w jakiej wysokości każdy z małżonków obowiązany jest do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Przy czym Sąd uwzględnia porozumienie małżonków o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie, jeżeli jest ono zgodne z dobrem dziecka. Stosownie natomiast do § 1a tego przepisu Sąd w przypadku braku porozumienia rodzicielskiego, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem po rozwodzie. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia.
Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dzieci wynika z art. 133 § 1 KRO, w myśl którego rodzice są obowiązani do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Zgodnie zaś z art. 135 § 1 KRO zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Przez usprawiedliwione potrzeby uprawnionego rozumieć należy potrzeby, których zaspokojenie zapewni mu, odpowiedni do jego wieku i uzdolnień, prawidłowy rozwój fizyczny i duchowy. Możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego określają zarobki i dochody, jakie uzyskałby przy pełnym wykorzystaniu swych sił fizycznych i zdolności umysłowych, nie zaś rzeczywiste zarobki i dochody. Dzieci mają prawo do równej z rodzicami stopy życiowej niezależnie od tego, czy żyją z nimi wspólnie, czy też oddzielnie. Oznacza to, że im wyższy standard życia rodziców, tym na wyższym poziomie powinni oni zaspokajać potrzeby dzieci i gwarantować zaspokojenie nie tylko potrzeb podstawowych, ale i potrzeb na wyższym poziomie.
Ponadto ustawodawca w § 2art. 135 KRO przewidział możliwość wykonania obowiązku alimentacyjnego w całości lub części względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie także poprzez osobiste starania o jego utrzymanie lub wychowanie. W tym wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego (por. teza IV i VII uchw. SN z 16.12.1987 r., III CZP 91/86, OSNCP 1988 r. Nr 4, poz. 42 oraz orz. SN z 10.10.1969 r. III CRN 350/69, OSNCP 1970, nr 2, poz. 15). W przypadku opóźnienia w zapłacie przez zobowiązanego świadczeń alimentacyjnych na rzecz uprawnionego, temu ostatniemu przysługuje nadto roszczenie o odsetki ustawowe za opóźnienie w oparciu o art. 481 § 1 i 2 KC.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Sprawa sądowa opracowana przez KancelarięSąd Okręgowy wyrokiem:
1. rozwiązał przez rozwód małżeństwo powódki D. K. i pozwanego J. K.– z winy obu stron;
2. powierzył wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnią córką stron W. K. ur. dnia (…) matce D. K., ograniczając władzę rodzicielską ojca J. K. do współdecydowania o istotnych sprawach życiowych dziecka;
3. nie orzekł o kontaktach pozwanego J. K. z małoletnią córką W. K.;
4. obciążył kosztami utrzymania i wychowania małoletniej córki stron oboje rodziców z tym, że zasądził od pozwanego na rzecz małoletniej W. K. alimenty w kwocie po 700 zł miesięcznie, płatne do rąk matki dziecka do 10 dnia każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami za opóźnienie na wypadek opóźnienia w zapłacie;
Zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwala na przypisanie obojgu małżonkom przewinień i zaniedbań obowiązków wynikających z art. 23 k.r.io.. W ocenie Sądu strony nie sprostały powyżej nakreślonym obowiązkom. Nie sposób dojść do odmiennych wniosków, wobec tego co strony zdołały przedstawić w niniejszym postępowaniu. Obojgu małżonkom można zarzucić brak szacunku, zrozumienia i wsparcia w realizacji ustalonych obowiązków. Strony czyniły sobie wzajemne zarzuty, pretensje, dochodziło między nimi z różnych, nawet błahych powodów do częstych kłótni, w czasie których oboje małżonkowie krzyczeli, ubliżali sobie, nadto pozwany cechował się wybuchowością, krzykiem reagował nawet na drobne uwagi żony. Powódka zarzucała mężowi brak zaangażowania porównywalnego do niej w podejmowaniu dodatkowej pracy i uzyskiwania wyższych dochodów, twierdząc że jest leniwy, zarzucała poświęcanie wolnego czasu na wypoczynek przed telewizorem lub wędkowanie, brak zaangażowania i cierpliwości w opiece nad córką, brak wsparcia. Natomiast pozwany zarzucał żonie ciągłe, nieuzasadnione pretensje, krytykowanie jego starań, niezadowolenie z jego wynagrodzenia, brak zrozumienia dla jego problemów zdrowotnych (leczenia psychiatrycznego, neurologicznego), odpowiedzialność za, w jego ocenie, naganne wobec niego zachowania członków rodziny, rozliczał z czasu powrotu do domu po pracy, zwłaszcza po zmianach nocnych, zarzucając niewierność.
Zwrócić należy uwagę, iż D. K. przyjęła w małżeństwie dominującą rolę. Powódka, mimo zgłaszanych zastrzeżeń co do sposobu funkcjonowania małżonków ze strony męża o wykazanie większego zainteresowania jego osobą, całkowicie je zignorowała, nie starała się zadbać o męża, nie wykazywała zainteresowania jego problemami i potrzebami. Pozwany podjął leczenie psychiatryczne z powodu nadmiernej nerwowości, stanów lękowych. Powódka ujawniła to wobec swojej, co negatywnie wpływało na samopoczucie męża, zwłaszcza gdy temat jego leczenia poruszany był przez członków rodziny żony, w tym w tonie żartobliwym. Nadto między małżonkami coraz częściej dochodziło do sprzeczek i nieporozumień, a zaakceptowany model funkcjonowania rodziny – pracy powódki w istocie ponad siły i ciągłego mijania małżonków, skutkował ich oddalaniem, zmęczenie i ciągłe wzajemne pretensje budowało atmosferę wzajemnej niechęci, nerwowości, potęgowanej przez wybuchowość pozwanego i reagowanie krzykiem w czasie nawet wymiany zdań, a następnie odpowiedzi krzykiem przez powódkę na takie zachowanie męża. Nadto początkowo małżonkowie zgodnie dążyli do osiągnięcia i utrzymania dobrego statusu materialnego.
Strony uzgodniły podział ról w małżeństwie, a w konsekwencji po stronie pozwanego ograniczonych obowiązków w zakresie opieki nad dzieckiem i domowych przy nieświadczeniu pracy przez powódkę, który po zmianie okoliczności związanych z podjęciem zatrudnienia przez D. K. nie został w adekwatnym zakresie zmieniony, co skutkowało wzajemnymi pretensjami stron w tym zakresie. Strony wspólnie podjęły decyzję o zakupie większego mieszkania i zaciągnięciu kredytu hipotecznego, a pozostawieniu dotychczasowego mieszkania i jego wynajmowaniu. Na tle realizacji obowiązków rodzinnych i zawodowych dochodziło pomiędzy stronami do kłótni, sprzeczek słownych, powódka chcąc zachowania i podnoszenia statusu materialnego, oczekiwała zarazem większego zaangażowania męża w obowiązki zawodowe oraz domowe i życie rodziny. Na uwagi powódki w tym zakresie pozwany natomiast reagował zdenerwowaniem, obie strony używały w czasie takiej kłótni słów obraźliwych, sytuacje te powtarzały się. Kolejnym przejawem winy ze strony powódki było samowolne rozdysponowanie przez nią wspólnymi środkami pieniężnymi, na etapie kiedy nie nastąpił rozkład pożycia małżeńskiego, zaś po stronie pozwanego rażąco naganna była przemoc fizyczna wobec żony, jakiej dopuścił się. Pozwana całkowicie zignorowała osobę współmałżonka, dokonując wypłaty 17 000 zł ze wspólnego konta.
Kwestią sporną pomiędzy stronami była wysokość alimentów jakie powód powinien uiszczać na małoletnią córkę. W niniejszej sprawie obowiązek alimentacyjny poprzez osobiste starania, codzienną troskę o dziecko będzie realizowała powódka, z którą dziecko zamieszkuje, której zakres determinowany jest wiekiem dziecka. Pozwany natomiast będzie rodzicem dopełniającym, dlatego też powinien w większym zakresie finansowym przyczyniać się do jego utrzymania. Sąd przyjął, iż koszty utrzymania małoletniej W. obejmują: wyżywienie 500zł, odzież obuwie 200zł, środki higieniczno- kosmetyczne 50zł, basen 80zł, obiady w szkole 120zł, abonament telefoniczny 50zł, rozrywka 100zł, oraz rocznie wyprawka szkolna 250zł, rada rodziców 50zł, ubezpieczenie 38zł, składki szkolne 50zł, wycieczki szkolne 200zł. Małoletnia W. z uwagi na przeżywane trudności emocjonalne związane z rozwodem rodziców wymaga konsultacji u psychologa, co generuje wydatki rzędu 60zł co 2-3 miesiące, gdyż w części korzysta z konsultacji w ramach NFZ. Udział małoletniej w kosztach utrzymania wspólnego mieszkania stron, w którym zamieszkuje wraz z matką to 260zł. Z uwagi na skrzywienie kręgosłupa zachodzi konieczność uczęszczania dziecka na zajęcia z basenu. Małoletnia jest pod stałą kontrolą poradni (…)w O.. Powódka z uwagi na świadczoną w zwiększonym wymiarze pracę w systemie zmianowym wskazała, iż korzysta z pomocy opiekunki i siostry, co generuje dodatkowe koszty rzędu 400zł miesięcznie, jednakże nie zaoferowała dowodów dla wykazania ponoszenia wskazanych kosztów (art. 6 KC).
Mając na uwadze zakres usprawiedliwionych potrzeb małoletniego dziecka stron, determinowany jego wiekiem oraz uwzględniając możliwości zarobkowe powoda, Sąd zasądził od J. K. na rzecz małoletniej W. alimenty w wysokości po 700 zł miesięcznie. Sąd wziął pod uwagę typowe koszty utrzymania dziecka w wieku (…) lat, w tym wydatki na żywność, odzież, środki higieniczne, doraźne leczenie oraz przypadający na małoletnią koszt utrzymania mieszkania. Powódka nie wykazała bowiem celowości ponoszenia ponadprzeciętnych wydatków. Koszty kredytu zaciągniętego wspólnie przez strony obciążającego mieszkanie, są kwestią rozliczeń pomiędzy małżonkami i wskazywanie tego wydatku wśród kosztów utrzymania dziecka nie może zostać przez Sąd uznane. Wysokość świadczenia alimentacyjnego pozostaje na tożsamym poziomie jak w udzielonym zabezpieczeniu, albowiem od tego czasu nie nastąpiła zmiana okoliczności wpływających na wysokość świadczenia alimentacyjnego, co wskazała sama pozwana. W sprawie bezspornym było, ze nie zaistniały warunki mające wpływ na ewentualną modyfikację obowiązku alimentacyjnego pozwanego. Strony nadal pracują na tych samych stanowiskach, uzyskują podobne dochody, jak również potrzeby dziecka nie wzrosły w sposób istotny.
Pozwany jest osobą w sile wieku, zdolną do pracy, posiadającą doświadczenie zawodowe, zwłaszcza że przy ustalonym udziale własnym w bezpośredniej pieczy nad dzieckiem dysponuje możliwością poszukiwania i podjęcia dodatkowej pracy. Jego aktualny stan zdrowia nie wyklucza bowiem podejmowania zatrudnienia i wywiązywania się z obowiązku alimentacyjnego.Wyrok Sądu Apelacyjnego – I Wydział Cywilny I ACa 1006/19
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
