Zasadniczą przesłanką orzeczenia rozwodu jest istnienie powstałego z ważnych powodów zupełnego i trwałego rozkładu pożycia małżonków. Dlatego też w każdej sprawie o rozwód sąd obowiązany jest przede wszystkim wyjaśnić, czy rozkład istotnie nastąpił. Pożycie małżeńskie wyraża się w szczególnego rodzaju wspólnocie duchowej, fizycznej i gospodarczej. W zasadzie ustanie któregokolwiek z elementów tej wspólnoty należy uznać za objaw rozkładu pożycia, nie przesądzając na podstawie tego tylko objawu stopnia rozkładu. Jednakże ustanie wspólnoty fizycznej lub gospodarczej może w konkretnym przypadku nie stanowić objawu rozkładu, jeżeli wynika ono z okoliczności niezależnych od małżonków lub z ich zgodnej woli uzasadnionej okolicznościami życiowymi. Przykładem takiej sytuacji może być ustanie współżycia fizycznego na skutek choroby małżonka, rozłączenie małżonków spowodowane pobytem w szpitalu, długotrwałym wyjazdem służbowym, pracą zarobkową małżonków w różnych odległych od siebie miejscowościach, itp. Brak natomiast wspólnoty duchowej (jej istnienie może się przejawiać nawet tylko w korespondencji) będzie zawsze objawem rozkładu pożycia.
Do uznania, że między małżonkami brak jest wspólnoty duchowej nie jest konieczne stwierdzenie wrogiego lub choćby niechętnego stosunku ich do siebie. Zachowanie poprawnych stosunków, utrzymywanie kontaktów w interesie wspólnych dzieci itp. nie musi koniecznie oznaczać, iż więź duchowa małżonków została utrzymana i rozkład pożycia nie istnieje. Chodzi bowiem nie o jakąkolwiek więź duchową pomiędzy dwojgiem ludzi, lecz o więź charakterystyczną dla duchowej wspólnoty małżeńskiej.
Rozkład jest zupełny, gdy nie istnieje między małżonkami więź duchowa, fizyczna ani gospodarcza. Gdy jednak przy zupełnym braku więzi duchowej i fizycznej pozostały pewne elementy więzi gospodarczej, rozkład pożycia może być mimo to uznany za zupełny, jeśli utrzymanie elementów więzi gospodarczej (np. wspólnego mieszkania) wywołane zostało szczególnymi okolicznościami. Natomiast nawet sporadyczne tylko stosunki fizyczne między małżonkami z reguły będą wskazywać, że rozkład pożycia nie jest jeszcze zupełny.
Do uznania, że rozkład jest trwały nie jest konieczne stwierdzenie, że powrót małżonków do pożycia jest bezwzględnie wyłączony. Wystarczy oparta na doświadczeniu życiowym ocena, że w okolicznościach sprawy powrót małżonków do wspólnego pożycia nie nastąpi. Należy przy tym mieć na uwadze indywidualne cechy charakteru małżonków.
Trafna ocena trwałości rozkładu pożycia stron wymaga wyjaśnienia powodów, które wywołały rozkład. Jako założenie należy przyjąć, że tylko ważne powody mogą doprowadzić do powstania zupełnego i trwałego rozkładu. Za ważne powody można uznać takie tylko zachowanie się lub stan (np. zdrowia) stron, które w świetle doświadczenia życiowego zazwyczaj rozkład pożycia małżeńskiego wywołują i według zasad moralności mogą być uznane za ważne powody rozkładu pożycia.
Przy wyjaśnianiu powodów rozkładu pożycia małżeńskiego oraz jego zupełności i trwałości należy mieć na względzie, że wprawdzie czasem jedno zdarzenie bywa powodem rozkładu, zazwyczaj jednak takim powodem są fakty powtarzające się albo fakty różnego rodzaju. Poszczególne fakty (jak np. trwała odmowa współżycia małżeńskiego) mogą być skutkiem innych faktów, niezależnie jednak od tego same mogą także stanowić ważny powód rozkładu.
W przypadku, gdy sąd na podstawie okoliczności sprawy ocenia rozkład pożycia jako zupełny, a strony podają jako powody rozkładu okoliczności błahe, sąd powinien przede wszystkim poddać kontroli swój wniosek co do zupełności rozkładu. Jeżeli zdania w tym zakresie nie zmieni, a istotnie ważnych powodów rozkładu, innych niż podane przez strony, nie stwierdzi, z reguły powinien dojść do wniosku o nietrwałości rozkładu pożycia stron, a w konsekwencji oddalić powództwo o rozwód.
Wyjaśnienie, jakie powody i po czyjej stronie istniejące wywołały rozkład pożycia, ma szczególne znaczenie, gdyż zakazuje się orzekania rozwodu na żądanie małżonka wyłącznie winnego bez zgody małżonka pozwanego. Zakaz dotyczy sytuacji, kiedy po stronie pozwanego nie ma żadnych ważnych powodów rozkładu pożycia ani zawinionych, ani niezawinionych, a po stronie powoda zachodzą zawinione ważne powody, które rozkład pożycia stron wywołały. Jeżeli zatem po stronie powoda istnieje zawiniona ważna przyczyna, po stronie zaś pozwanego niezawiniona ważna przyczyna, to do orzeczenia rozwodu z winy powoda nie jest konieczna zgoda pozwanego.
W przypadku uznania przez pozwanego w sprawie o rozwód żądania pozwu postępowanie może być ograniczone do przesłuchania stron. Takie ograniczenie postępowania dowodowego nie zwalnia jednak sądu od obowiązku badania, czy rozkład pożycia stron rzeczywiście istnieje oraz czy jest on zupełny i trwały. Możliwe jest to tylko po wyjaśnieniu rzeczywistych powodów rozkładu. Jakkolwiek bowiem zgodne żądanie orzeczenia rozwodu może wskazywać na istnienie rozkładu pożycia stron, nie jest jednak wyłączone, iż takie żądanie wynika tylko z chwilowych zadrażnień. Od badania, czy rozkład pożycia jest zupełny i trwały, nie zwalnia także sądu zgodny wniosek stron o zaniechanie orzekania o winie. Jeżeli jednak po należytym wyjaśnieniu sprawy sąd dojdzie do wniosku, że rozkład pożycia stron jest zupełny i trwały, nie stanowi przeszkody do orzeczenia rozwodu ani krótkotrwałość pożycia małżeńskiego, ani też okoliczność, że strony w ogóle pożycia nie podjęły.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku
