Zgodnie z art. 128 KRO obowiązek alimentacyjny, polegający na dostarczaniu środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania, obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Zgodnie z treścią art. 133 § 1 KRO rodzice są zobowiązani do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Obowiązek alimentacyjny istnieje przede wszystkim względem małoletnich dzieci. Obowiązek alimentacyjny rodziców wobec ich dzieci stanowi uszczegółowienie ogólnego obowiązku „troszczenia się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka” i należytego przygotowania go, odpowiednio do jego uzdolnień, do pracy zawodowej. Powinność tą jako treść władzy rodzicielskiej w zakresie pieczy nad osobą dziecka ustanawia art. 96 zd. 2 KRO.
Obowiązek alimentacyjny obejmuje nie tylko dostarczanie środków utrzymania, ale w miarę potrzeby także środków wychowania. Dostarczanie środków utrzymania to w powszechnym rozumieniu tego wyrażenia zaspokajanie normalnych, bieżących potrzeb uprawnionego w postaci pożywienia, ubrania, mieszkania, opału, niezbędnych przedmiotów umożliwiających przebywanie w środowisku i w rodzinie, leków itp. Dostarczanie środków wychowania zaś obejmuje powinność starań o zdrowie uprawnionego, o jego rozwój fizyczny i umysłowy, stworzenie możliwości zdobycia wykształcenia, zapewnienie dostępu do dóbr kultury. Środki te służą zaspokajaniu usprawiedliwionych potrzeb uprawnionych. Żaden przepis ustawy jednak nie precyzuje w jakiej postaci mają być spełniane świadczenia alimentacyjne, zarówno te przeznaczone na zaspokojenie potrzeb utrzymania jak i wychowania.
Obowiązek alimentacyjny rodziców względem dzieci ma zatem dwojaką postać: wyraża się świadczeniami o charakterze materialnym oraz osobistymi staraniami o jego utrzymanie i wychowanie. Zgodnie bowiem z treścią art. 135 § 2 KRO wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego; w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego. Okoliczności konkretnego stanu faktycznego są podstawą do oceny, czy osobiste starania wyczerpują obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w całości czy tylko w części. Zależeć to będzie w głównej mierze od tego jak dalece dziecko absorbuje wychowawczo jedno z rodziców, co pozostaje w ścisłym związku z wiekiem i jego stanem zdrowia.
Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego (art. 135 § 1 KRO). Usprawiedliwione potrzeby dziecka powinny być oceniane nie tylko na podstawie wieku, lecz również miejsca pobytu dziecka, jego środowiska, możliwości zarobkowych zobowiązanych do jego utrzymania i całego szeregu okoliczności każdego konkretnego przypadku. W szczególności usprawiedliwionych potrzeb nie można odrywać od pojęcia zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego, a także od zasady równej stopy życiowej. Pojęcia te w praktyce pozostają we wzajemnej zależności i obie przesłanki wzajemnie na siebie rzutują, zwłaszcza przy ustalaniu przez Sąd wysokości alimentów. Górną granicą świadczeń alimentacyjnych są zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego, chociażby nawet w tych ramach nie znajdowały pokrycia wszystkie usprawiedliwione potrzeby uprawnionego do alimentacji. Możliwości zarobkowych i majątkowych nie należy przy tym utożsamiać z wysokością faktycznych zarobków, ale według tego, jakie dochody może osiągnąć zobowiązany do alimentowania przy założeniu, że dokłada wszelkich starań i wykorzystuje wszystkie swoje siły umysłowe i fizyczne.
Kodeks rodzinny i opiekuńczy w licznych przepisach statuuje zasadę równej stopy życiowej rodziców i dzieci. Od chwili urodzenia się dziecka rodzice są zobowiązani zapewnić mu utrzymanie na takiej samej stopie, na jakiej sami żyją. Rodzice zmuszeni są zatem dzielić się z dziećmi nawet bardzo szczupłymi dochodami, a w sytuacjach skrajnych, sprostanie obowiązkowi alimentacyjnemu wymagać będzie poświęcenia części składników majątkowych.
Zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego można żądać w razie zmiany stosunków (art. 138 KRO), przy zachowaniu reguł wynikających z art. 135 KRO. Poprzez pojęcie „stosunków” należy rozumieć okoliczności istotne z punktu widzenia ustawowych przesłanek obowiązku alimentacyjnego i jego zakresu. Zatem zmiana stosunków to zmiana okoliczności, od których zależy istnienie i zakres obowiązku alimentacyjnego – rozumie się przez to zwiększenie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego lub istotne zmniejszenie możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego, które uzasadniają potrzebę skorygowania -zmniejszenia lub zwiększenia- wysokości świadczeń alimentacyjnych. Należy wziąć pod uwagę okoliczności mogące świadczyć o zmianie stosunków majątkowych stron takie jak: zmiana stosunków własnościowych powodująca utratę bądź zwiększenie majątku, okoliczności świadczące o zmianie możliwości zarobkowych stron, a także stan faktyczny. Zaznaczyć trzeba, że zmiana stosunków będąca podstawą do zmiany orzeczenia musi zaistnieć po uprawomocnieniu się wyroku, w którym zasądzono alimenty (wyrok SN z dnia 25 maja 1999 r. w sprawie o sygn. akt I CKN 274/99).
Podkreślenia wymaga, że zmiana orzeczenia alimentacyjnego na podstawie art. 138 KRO jest dopuszczalna tylko w razie zmiany stosunków powstałych po wydaniu tego orzeczenia i porównania stanu istniejącego w dacie uprzedniego orzeczenia ze stanem obecnym. Przy czym dowodzenie w przedmiocie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz możliwości majątkowych zobowiązanego ma na celu wykazanie zmian w tym zakresie i nie może zmierzać do polemiki z ustaleniami poczynionymi w poprzedniej sprawie, które jak już wskazano objęte są powagą rzeczy osądzonej.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Sprawa sądowa opracowana przez KancelarięPowód R.L. upatrywał przewidzianej przepisem art. 138 KRO zmiany okoliczności w fakcie zmniejszenia się jego możliwości majątkowych i zarobkowych, a także polepszeniem się sytuacji finansowej matki pozwanego, z uwagi na podjęcie przez nią pracy.
W ocenie Sądu przewidziana art. 138 KRO okoliczność miała miejsce, albowiem od ostatniego orzeczenia w przedmiocie alimentów nastąpiła faktyczna zmiana w zatrudnieniu rodziców pozwanego. Matka uprzednio zarejestrowana jako osoba bezrobotna, aktualnie pracuje i osiąga dochód ok. 630 zł miesięcznie. Natomiast powód – ojciec uprawnionego – z uwagi na zmianę miejsca pracy utracił zarobek w wysokości 500 zł brutto – ok. 176 zł netto uzyskiwanego miesięcznego dochodu. Natomiast na uwagę zasługuje okoliczność wydania poprzedniego orzeczenia zasądzającego od powoda na rzecz pozwanego renty alimentacyjnej w wysokości 1.000 zł. Orzeczenie to zapadło w wyroku rozwodowym, natomiast kwota ta została zasądzona na zgodny wniosek stron bez badania przez tamtejszy Sąd okoliczności z art. 135 KRO
W ocenie Sądu, z zebranego w toku postępowania materiału dowodowego a także w oparciu o zasady doświadczenia życiowego wynika, że usprawiedliwione koszty związane z utrzymaniem małoletniego J. L., opiewają na kwotę 1.050 zł miesięcznie.
Powyższe obejmuje podstawowe wydatki związane z utrzymaniem pozwanego. Oczywistym jest, że każde dziecko powinno mieć zapewnione niezbędne środki wyżywienia, odzież, środki higieny, a także materiały związane z pobieraną edukacją. Należy nadto stwierdzić, że rozmiar ww. kosztów nie jest wygórowany i obejmuje jedynie podstawowe wydatki związane z utrzymaniem pozwanego i pobieraniem przez niego edukacji. Wysokość kosztów utrzymania pozwanego została udokumentowana przedłożonymi do akt dowodami, nadto wynikała z przesłuchania matki pozwanego i sporządzonego przez nią w odpowiedzi na pozew zestawienia ponoszonych kosztów. Oceny w zakresie ustalenia kosztów związanych z zakupem wyżywienia, jak i kosztów ponoszonych okolicznościowo z uwagi na obchodzone uroczystości oraz okres wakacyjny, Sąd dokonał z punktu widzenia zasad doświadczenia życiowego. W ocenie Sądu koszty te, w wysokości 300 zł na zakup wyżywienia oraz po 50 zł miesięcznie sytuacje okolicznościowe, nie są ani wygórowane ani zaniżone (pozwany obiady je w szkole), mieszczą się w standardowym rozmiarze kosztów związanych z utrzymaniem osoby w wieku pozwanego i pozwalają na zaspokojenie jego potrzeb w podstawowym zakresie. Natomiast Sąd nie uznał, że kwota 70 zł mająca być przeznaczona na prezenty dla innych dzieci jest to wydatek usprawiedliwiony i niezbędny oraz ponoszony w każdym miesiącu. Świadczenie alimentacyjne jest bowiem świadczeniem mającym zapewnić minimum egzystencji uprawnionemu.
Powód domagał się obniżenia alimentów do kwoty 450 zł miesięcznie z uwagi na ograniczone możliwości majątkowe i zarobkowe. Powód podawał, że część finansowego utrzymania syna winna ponosić jego matka, albowiem podjęła ona pracę i pobiera wynagrodzenie. Na dzień orzekania Sąd ustalił, że zarówno powód jak i matka pozwanego byli zatrudnieni i pobierali oni wynagrodzenie odpowiednio ok. 1300 zł netto (powód) i ok. 643 zł netto (matka pozwanego).
Zgodnie z art. 135 § 2 KRO wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego; w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego. W ocenie Sądu z uwagi na fakt, że pozwany nie czyni osobistych starań o wychowanie małoletniego syna, nie utrzymuje z nim kontaktu, główny ciężar wychowania spoczywa na matce dziecka, Sąd obarczył powoda w przeważającej części obowiązkiem partycypacji w kosztach utrzymania jego małoletniego syna i zasądził od pozwanego kwotę 700 zł miesięcznie tytułem renty alimentacyjnej. Mając na uwadze treść art. 135 § 2 KRO, Sąd uznał, że matka pozwanego, jako jedyny rodzic czyniący starania w wychowaniu dziecka, zobowiązana jest do pokrycia jedynie w części kosztów jego utrzymania, a kwotę tę ustalił na 300 zł.
Sąd uznał, że matka pozwanego jest w stanie sprostać powyższemu wydatkowi, albowiem pobiera ona wynagrodzenie z tytułu świadczonych przez nią usług. Natomiast przy uwzględnieniu wieku pozwanego, jak również możliwości zarobkowych matki pozwanego, Sąd uznał, że jest ona zdolna do podjęcia pracy w wymiarze większym niż aktualnie, a zatem jest zdolna do osiągania dochodów wyższych aniżeli faktycznie osiąganych, tj. co najmniej 1.000 zł netto (700 zł na utrzymanie własne, 300 zł na utrzymanie małoletniego syna). Przede wszystkim należy wskazać, że wiek pozwanego, a także okoliczność uczęszczania przez niego do szkoły, a po zakończonych zajęciach szkolnych również i do świetlicy, świadczą o braku konieczności całodziennego przebywania z małoletnim. Czas, w którym pozwany przebywa w szkole z całą pewnością może zostać przeznaczony na świadczenie pracy przez matkę pozwanego. Jakkolwiek Sąd zauważył, że istnieją podstawy do zróżnicowania wysokości świadczenia alimentacyjnego obojga rodziców małoletniego, a to z uwagi na wyżej opisane osobiste starania matki przy wychowywaniu małoletniego dziecka. Przemawia za tym także uwzględnienie możliwości zarobkowych i majątkowych powoda oraz matki pozwanego. Toteż Sąd takowe zróżnicowanie uczynił i obarczył powoda w 70 %, a matkę małoletniego w 30 % partycypacją w całości usprawiedliwionych kosztów utrzymania małoletniego dziecka J. L..
Orzekając Sąd miał na uwadze sytuację zarobkową zarówno powoda jak i matki pozwanego. W ocenie Sądu powód ma możliwość świadczenia pracy oraz świadczenie takie podjął. Powód posiada wykształcenie zawodowe jako spawacz, w przeszłości pracował za granicą. Powyższe realnie zwiększa konkurencyjność powoda na rynku pracy. Niemniej jednak Sąd uznał, że nie można czynić zarzutu powodowi z uwagi na okoliczność uprzedniego świadczenia pracy poza granicami kraju, w sytuacji, w której nie podejmuje on ponownych prób uzyskania takiego zatrudnienia. Powód jest obywatelem polskim, posiada stałe miejsce zamieszkania w S.. Art. 65 ust. 1 Konstytucji RP stanowi, iż każdemu zapewnia się wolność wyboru miejsca pracy. Wiedza powszechna oraz doświadczenie życiowe świadczą o możliwości uzyskiwania wyższego wynagrodzenie za tę samą pracę za granicą aniżeli w ojczystym kraju. Niemniej jednak należy zauważyć, że w parze wraz z emigracją ekonomiczną idą zwiększone wydatki na utrzymanie własne, albowiem nie tylko wynagrodzenie za pracę jest wyższe. Jednakże w ocenie Sądu podjęcie przez powoda pracy za wynagrodzeniem ok. 1.500 zł netto (800 zł na utrzymanie własne i 700 zł na alimenty na rzecz małoletniego syna) pozostaje w granicach jego możliwości. Aktualny osiągany przez niego dochód w wysokości ok. 1300 zł może stanowić jedynie uszczerbek dla zapewnienia jego podstawowych potrzeb egzystencjalnych, nie zaś potrzeb małoletniego. Powód nie ma przeciwwskazań do pracy, nie posiada orzeczenia o niepełnosprawności, nie jest czasowo niezdolny do pracy, a zatem powinien podjąć odpowiedzialność w zakresie partycypacji w kosztach utrzymania małoletniego, co stanowi jego obowiązek wynikający z faktu, iż jest jego ojcem. Nie jest gestią powoda dobrowolnie uszczuplanie zasądzonej renty alimentacyjnej, a tym samym uchylanie się od obowiązku łożenia na utrzymanie dziecka.
Przy uwzględnieniu powyższego, a także kosztów utrzymania własnego, jakie w toku postępowania przedstawił pozwany, należy stwierdzić, iż ma on możliwość świadczenia na utrzymanie syna kwotę co najmniej 700 zł miesięcznie. Należy także zauważyć, że powód poza pozwanym nie posiada innych dzieci, ani innych osób na swoim utrzymaniu. Mając na uwadze powyższe, Sąd obniżył rentę alimentacyjną ustaloną w pkt III wyroku Sądu Okręgowego od powoda R. L. na rzecz pozwanego J. L. z kwoty po 1.000 zł miesięcznie do kwoty po 700 zł miesięcznie, płatną z góry do dnia 10 każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat. Wyrok Sądu Rejonowego – VIII Wydział Rodzinny i Nieletnich z dnia 23 marca 2016 r. VIII RC 484/15
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
