Twoja sprawa z zakresu prawa rodzinnego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Zwrot alimentów na dziecko w wyniku zaprzeczenia ojcostwa

Poza zupełnie wyjątkowym wprowadzeniem w przepisie art. 144 KRO, przy odesłaniu do zasad współżycia społecznego, wzajemnego obowiązku alimentacyjnego między pasierbem z jednej strony a jego ojczymem albo macochą z drugiej strony, prawa i obowiązki rodzicielskie określone w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, w tym również obowiązki alimentacyjne, odnoszą się jedynie do osób będących rodzicami w rozumieniu prawa rodzinnego.

Ojcostwo faktyczne jest z punktu widzenia praw i obowiązków rodzicielskich faktem prawnie obojętnym, wiążą się bowiem te prawa i obowiązki tylko z ojcostwem prawnym (cywilnym). Innymi słowy, przepisy KRO posługują się określeniem „ojcostwo” dla oznaczenia szczególnej więzi prawnej między mężczyzną a dzieckiem. Dla rozstrzygnięcia zatem, czy dany mężczyzna ma, lub przez pewien okres miał, prawa i obowiązki rodzicielskie, a więc również alimentacyjne, w stosunku do określonego dziecka, nie wystarcza poprzestanie na potocznym pojęciu ojcostwa, czyli na tzw. w piśmiennictwie ojcostwie tout court. Rozróżnienie ojcostwa faktycznego od ojcostwa prawnego (cywilnego) ma zasadnicze znaczenie.

Zwrot alimentów na dziecko w wyniku zaprzeczenia ojcostwa Poznań

Nie każdy ojciec faktyczny jest ojcem prawnym i nie każdy ojciec prawny jest ojcem faktycznym. Ojcostwo faktyczne powstaje z chwilą urodzenia się dziecka i trwa aż do śmierci jako fakt, nie zawsze zresztą ujawniony. Ojcostwo natomiast w rozumieniu prawa (ojcostwo cywilne) może powstać niekoniecznie jednocześnie z urodzeniem się dziecka, np. w razie uznania dziecka albo wydania wyroku ustalającego ojcostwo pozamałżeńskie. Może też ustać przed śmiercią dziecka, np. wskutek unieważnienia uznania albo uchylenia prawomocnego wyroku ustalającego ojcostwo po wznowieniu postępowania. Jak z tego wynika, ojcostwo biologiczne stanowi wprawdzie pożądaną, ale niekonieczną ani wystarczającą przesłankę powstania ojcostwa prawnego (cywilnego).

Na skutek wyroku można „przestać być” tylko ojcem prawnym, a nie ojcem faktycznym. Taki skutek odnosi w szczególności wyrok uwzględniający powództwo o zaprzeczenie ojcostwa opartego na domniemaniu z art. 62 KRO. Wyrok ten bez względu na sposób sformułowania jego sentencji polega w istocie rzeczy na unicestwieniu prawnego stosunku ojcostwa czy prawnej więzi ojcowskiej między mężem (byłym mężem) matki dziecka a dzieckiem.

Można też powiedzieć, że wyrok taki przerywa prawny stosunek ojcostwa albo niweczy w pewnym momencie więź prawną między mężem (b. mężem) matki a jej dzieckiem. Takiego skutku prawnego z zakresu prawa rodzinnego nie można osiągnąć w drodze pozaprocesowej. Stąd wniosek, że wyrok uwzględniający powództwo o zaprzeczenie ojcostwa jest orzeczeniem konstytutywnym i koniecznym. Z chwilą uprawomocnienia się przerywa dalszy byt ojcostwa prawnego. Od tej chwili mąż (były mąż) matki traci status prawny ojca ze wszystkimi jego atrybutami natury prawnej przewidzianymi w KRO. Ten podstawowy skutek odnosi się do okresu przyszłego. Dziecko przestaje mieć ojca w rozumieniu prawa, a były mąż matki staje się w obliczu prawa osobą nie mającą żadnych praw i obowiązków rodzicielskich w stosunku do jej dziecka. Brak jest natomiast dostatecznie przekonywających podstaw do uznania, że nigdy nie istniał prawny stosunek ojcostwa między tymi osobami. Jeżeli do czasu wydania wyroku zachodziły wszystkie przesłanki istnienia ojcostwa prawnego przewidziane w art. 62 KRO, to wyrok nie może tej sytuacji prawnej uznać ex post za niebyłą. Dziecko „przestaje mieć” ojca prawnego w dotychczasowym mężu swej matki. Ten zaś, tracąc prawa rodzica, staje się jednocześnie wolny od dotychczas ciążących na nim obowiązków w stosunku do dziecka swej żony.

Zwrot alimentów na dziecko w wyniku zaprzeczenia ojcostwa Poznań

Przesłanką uwzględnienia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa jest ustalenie, że mąż matki nie jest (a więc i nigdy nie był) ojcem faktycznym (biologicznym) jej dziecka. To ustalenie obejmuje okres wsteczny, czyli działa w tym sensie ex tunc. Nie nadaje jednak wyrokowi charakteru orzeczenia deklaratywnego i działającego z mocą wsteczną, a to z tej przyczyny, że ustalenie to nie stanowi rozstrzygnięcia prawnego, a taką tylko treść może mieć sentencja wyroku cywilnego, lecz stanowi wchodzący w skład uzasadnienia element faktyczny (podstawę faktyczną) konstytutywnego i koniecznego wyroku uchylającego ex nunc prawny stosunek ojcostwa. Wyrok zaprzeczający ojcostwa ustala fakt, jakim jest nieistnienie ojcostwa biologicznego; orzeka natomiast o rozwiązaniu, zniweczeniu czy unicestwieniu stosunku prawnego ojcostwa i dlatego jest, jak już wskazano wyżej, orzeczeniem konstytutywnym (por. też odpowiedni fragment uzasadnienia uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 10.IV.1961 r. w sprawie 1 CO 21/60, ogłoszonej w OSN z 1962 r. z. 1, poz. 2). Trzeba mieć na uwadze i to, że ojcostwo w rozumieniu prawa trwa do czasu prawomocnego obalenia domniemania z art. 62 KRO, chociażby dla rodziców prawnych dziecka było oczywiste i chociażby odpowiadało prawdzie, że dziecko nie zostało spłodzone przez męża matki (por. uchwałę składu siedmiu sędziów z dnia 16.XI.1954 r. w sprawie 1 CO 41/54, ogłoszoną w OSN z 1956 r., z. 1, poz. 3). Konkludując, należy stwierdzić, że wyrok uwzględniający powództwo o zaprzeczenie ojcostwa zawiera:

a) w swej podstawie faktycznej ustalenie, obejmujące okres wsteczny do urodzenia się dziecka, że mąż matki nie jest ojcem biologicznym jej dziecka,

b) w swej sentencji – uchylenie z mocą na przyszłość (ex nunc) prawnego stosunku ojcostwa.

Dopóki mąż matki dziecka miał status prawny jego ojca, dopóty spełniał jeden z podstawowych obowiązków rodzicielskich, a także obowiązków wobec założonej przez siebie rodziny (art. 23, art. 27, ewent. art. 60 KRO), świadcząc alimenty na rzecz należącego do niego dziecka. Świadczenia te były przezeń dokonywane w celu umorzenia istniejących wtedy własnych zobowiązań. Nie może zatem twierdzić, że świadczenia te były spełniane bez tytułu prawnego czy bez podstawy prawnej w rozumieniu art. 405 KC. Brak też jest uzasadnienia dla ewentualnej tezy, że wskutek ustania prawnej więzi ojcostwa już przed wyrokiem odpadła podstawa prawna tych świadczeń.

Gdyby wbrew wnioskom wynikającym z powyższych rozważań przyjąć, że wyrok zaprzeczający ojcostwa działa ex tunc w zakresie zrealizowanych już uprawnień, jak również obowiązków rodzicielskich, prowadziłoby to do społecznie szkodliwych i sprzecznych z założeniami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego następstw. Przyznanie byłemu ojcu prawnemu dziecka żony i mężowi matki prawa do zwrotu świadczeń spełnionych zgodnie z obowiązkiem na rzecz rodziny i należącego do niej dziecka równałoby się sprowadzeniu zasady ex tunc do skutków życiowo trudnych do przyjęcia. W takiej sytuacji należałoby też np. uznać, że ówczesny ojciec prawny odbył bez podstawy prawnej karę, na którą został skazany z mocy art. 184 KK za znęcanie się nad dzieckiem objętym domniemaniem z art. 62 KRO, czy z mocy art. 186 KK za uporczywe uchylanie się od łożenia na utrzymanie dziecka, wobec którego po odbyciu tej kary doszło do prawomocnego zaprzeczenia ojcostwa. Należałoby też uznać za prawnie bezskuteczne czynności prawne, w których reprezentował on dziecko jako jego przedstawiciel ustawowy.

Zwrot alimentów na dziecko w wyniku zaprzeczenia ojcostwa Poznań

Jeżeli zaś chodzi o zadłużenia alimentacyjne byłego męża matki dziecka pochodzące z okresu, gdy jeszcze przysługiwał mu status ojca cywilnego, to ich dochodzenie po zaprzeczeniu ojcostwa byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i z celem społeczno-gospodarczym instytucji zaprzeczenia ojcostwa zważywszy, że otwiera ona drogę do uznania dziecka przez ojca biologicznego albo do ustalenia jego ojcostwa prawnego i uregulowania nie przedawnionych zaległości alimentacyjnych. Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 22 lutego 1980 r. III CZP 6/80.

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i specjalista od prawa rodzinnego. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach rodzinnych. Gdy nie pisze artykułów na blogu, reprezentuje swoich klientów w sądzie, dążąc do osiągnięcia najlepszych dla nich rozwiązań.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Jarocin Gostyń Szamotuły Pleszew Czarnków Trzcianka Oborniki Chodzież Piła Gorzów Wielkopolski Konin Turek Nowy Tomyśl Leszno Wolsztyn Grodzisk Wielkopolski Gniezno Słupca Skoki Kalisz Śrem Buk Kostrzyn Duszniki Kościan Września Środa Wielkopolska Murowana Goślina Ostrów Wielkopolski Kórnik Luboń Swarzędz Opalenica Wągrowiec Krotoszyn Pobiedziska Pniewy Rogoźno Wronki Powidz S uchy Las Biedrusko Tarnowo Podgórne Komorniki Dopiewo Przykona Kleczew Czerwonak Stęszew Kleszczewo Rokietnica Międzychód, Łódź Wrocław Warszawa Katowice Kraków Rzeszów Lublin Gdańsk Szczecin Zielona Góra Opole Śląsk Kielce Olsztyn Bydgoszcz, Mińsk Mazowiecki Wołomin Pruszków Radom Otwock Legionowo Garwolin Grójec Ciechanów Grodzisk Mazowiecki Płońsk Ostrołęka, Dwór Mazowiecki Żyrardów Wyszków Mińsk Mazowiecki Łomianki Marki Ząbki Józefów Konstancin Sochaczew Nadarzyn Wólka, Kosowska Tarczyn Góra Kalwaria Wiskitki Teresin Zaborów Węgrów Warka Sokołów Przasnysz Pułtusk Raszyn Siedlce Białystok

Kancelaria Prawa Rodzinnego w Poznaniu