Osoba, która ukończyła lat trzynaście, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.
Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.
Uwzględniając element interesu osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, należy uznać, że dla rozstrzygnięcia wniosku konieczne jest rozważenie i ustalenie dwóch przesłanek: po pierwsze, czy stwierdzony u tej osoby stan zaburzeń psychicznych wyłącza jej zdolność kierowania swym postępowaniem czy też tylko ją ogranicza i w jakim zakresie, po wtóre, w razie przyjęcia istnienia pierwszej przesłanki, czy ubezwłasnowolnienie całkowite względnie częściowe jest celowe ze względu na osobiste i majątkowe stosunki tej osoby. Ustalenie istnienia obu wymienionych przesłanek ubezwłasnowolnienia należy oprzeć na wszechstronnej i wnikliwej ocenie zebranego materiału, który powinien obejmować – obok opinii biegłego (lub biegłych) psychiatry – dowody z zeznań osób, z którymi uczestnik postępowania, którego dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, pozostaje w stałym lub częstym kontakcie osobistym (członkowie rodziny, sąsiedzi, znajomi, współpracownicy, lekarze, którzy leczyli lub leczą uczestnika itp.), dokumenty dotyczące leczenia, pobytu w szpitalu itp. Formy zachowań nie odpowiadające przyjętym w społeczeństwie kanonom obyczajowym i moralnym (wstąpienie do sekty religijnej, zmiana światopoglądu i dotychczasowego trybu życia), jeśli nie wiążą się z przyczyną w postaci niedorozwoju umysłowego, choroby psychicznej bądź zaburzeń psychicznych, nie uzasadniają ubezwłasnowolnienia osoby, która takie zachowanie prezentuje.
Nawet jeśli instytucja ubezwłasnowolnienia jest tak postrzegana przez część społeczeństwa, to jej istota nie polega na wykluczeniu ze społeczeństwa, ale na pomocy udzielanej osobie chorej przez to społeczeństwo. Uwzględnienie takiego zarzutu uczestniczki oznaczałoby, że sądy w ogóle nie powinny orzekać ubezwłasnowolnienia.
Ubezwłasnowolnienie jest instytucją powołaną w wyłącznym interesie osoby chorej, która nie jest w stanie kierować swym postępowaniem albo potrzebuje pomocy do prowadzenia spraw życia codziennego. Instytucja ubezwłasnowolnienia nie służy dobru wnoszącego o ubezwłasnowolnienie i rodziny tegoż wnoszącego. Przy ubezwłasnowolnieniu należy uwzględnić cel, któremu służy ubezwłasnowolnienie. Cel ten polega przede wszystkim na potrzebie niesienia pomocy osobie, która ma być ubezwłasnowolniona, w załatwianiu jej spraw majątkowych i niemajątkowych. Sąd nie ma obowiązku ubezwłasnowolnienia osoby w każdym wypadku. Po stronie Sądu istnieje jedynie fakultatywność wydania tego rodzaju orzeczenia w zależności od okoliczności sprawy i względów natury celowości.
Ubezwłasnowolnienie leży w interesie osoby ubezwłasnowolnionej także wtedy, gdy w jego wyniku stworzone zostaną korzystniejsze warunki do uporządkowania stosunków majątkowych tej osoby. Prawa majątkowe osoby ubezwłasnowolnionej mogą być z korzyścią dla niej reprezentowane przez opiekuna prawnego, który we wszystkich ważniejszych sprawach dotyczących osoby i majątku podopiecznego musi uzyskiwać zgodę sądu opiekuńczego.
Ustalenie choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w wyniku których człowiek nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem, wymaga wiadomości specjalnych z zakresu medycyny, zarówno co do ustalenia faktu ich istnienia, jak i co do stopnia nasilenia. Jeżeli lekarz psychiatra stwierdził w wydanej po zbadaniu chorego opinii, że osoba badana nie jest dotknięta chorobą psychiczną, albo że aktualny jej stan psychiczny nie uzasadnia wniosku, iż nie jest ona w stanie kierować swym postępowaniem, to sąd nie może inaczej ocenić stanu psychicznego tej osoby i orzec jej całkowitego ubezwłasnowolnienia. Jeżeli natomiast zebrany w sprawie materiał nasuwa sądowi wątpliwości co do prawidłowości wniosków biegłego, to wówczas powinien zażądać dodatkowej opinii od tego samego lub innego biegłego. W postępowaniu o ubezwłasnowolnienie powinno być zasadą uczestniczenie przez biegłego w przesłuchaniu świadków na okoliczność zachowania się osoby, która ma być ubezwłasnowolniona.
Podstawą ubezwłasnowolnienia nie może być – sam przez się – zarzut marnotrawstwa, o ile nie łączy się on z chorobą psychiczną, niedorozwojem umysłowym albo innego rodzaju zaburzeniami psychicznymi.
Narkomania jest jedną z postaci schorzeń psychicznych, może stanowić podstawę ubezwłasnowolnienia osoby nią dotkniętej także wtedy, gdy osoba ta popadła w narkomanię na skutek stosowania leków zawierających narkotyki.
Mimo istnienia przesłanek do całkowitego ubezwłasnowolnienia, sąd może oddalić żądanie ubezwłasnowolnienia, jeżeli sytuacja życiowa chorego jest ustabilizowana, ma on zapewnioną dostateczną opiekę faktyczną i nie zachodzi potrzeba podjęcia żadnych działań wymagających ustanowienia opieki prawnej, a orzeczenie ubezwłasnowolnienia mogłoby prowadzić do zakłócenia wbrew interesom chorego korzystnie dla niego uregulowanej sytuacji faktycznej.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Sprawa sądowa opracowana przez KancelarięWe wniosku Prokurator Rejonowy wniósł o ubezwłasnowolnienie częściowe uczestniczki postępowania H. J.. W uzasadnieniu wniosku wskazano, że uczestniczka choruje na schizofrenię paranoidalną, z uwagi na zaostrzenie objawów chorobowych wymaga przymusowego leczenia, nie przyjmuje leków i spożywa alkohol. Wymaga pomocy w sprawach życiowych. Uczestniczka postępowania w trakcie wysłuchania sprzeciwiła się wnioskowi, przyznała jednak, że choruje na schizofrenię paranoidalną ale leczy się psychiatrycznie i zażywa leki. Sąd Okręgowy w Poznaniu postanowieniem orzekł częściowe ubezwłasnowolnienie H. J. z powodu schizofrenii paranoidalnej w niepełnej remisji z łagodnymi objawami rezydualnymi oraz negatywnymi. Podstawą orzeczenia były następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu I instancji.
Uczestniczka postępowania H. J.. Jest bezdzietną panną, zamieszkuje samotnie w miejscowości N.. Utrzymuje się renty w kwocie ok. 1320 zł, jest współwłaścicielką dwóch nieruchomości. Uczestniczka choruje na schizofrenię paranoidalną od 1999 roku. Od tego momentu czterokrotnie przebywała w Wojewódzkim Szpitalu dla Nerwowo i Psychicznie Chorych W trakcie pobytu uzyskano stan pozwalający na leczenie ambulatoryjne. Uczestniczka leczy się psychiatrycznie ale nie zażywa leków w sposób systematycznie. H. J. funkcjonuje prawidłowo w codziennym życiu, płaci rachunki, robi zakupy, pierze pali w piecu, jednakże na skutek zaniechania zażywania leków dochodzi do zachowań nieracjonalnych. Uczestniczka jest częściowo tylko krytyczna wobec objawów choroby.
Z opinii biegłych sądowych psychiatry A. Ł. – Wojewody oraz psychologa J. K. wynika, że uczestniczka choruje na schizofrenię paranoidalną w stanie niepełnej remisji, z łagodnymi objawami rezydualnymi i negatywnymi. Wymaga pomocy w sprawach dotyczących jej zdrowia, w sprawach urzędowych i finansowych jest samodzielna. Biegli stwierdzili także, że krytycyzm chorobowy u uczestniczki jest obniżony.
Zdaniem Sądu stan zdrowia uczestniczki i jej sytuacja życiowa uzasadnia orzeczenie wobec niej ubezwłasnowolnienia częściowego. Bezspornym jest, że uczestniczka cierpi na chorobę psychiczną – schizofrenię paranoidalną. Niewątpliwie uczestniczka jest samodzielna w sprawach finansowych i urzędowych natomiast nie leczy się systematycznie, co spowodowało zaostrzenie objawów oraz pobyt w szpitalu. Uczestniczka sama przyznała, że zapomina czasem o zażywaniu leków a jednocześnie jak wynika z zeznań jej siostry nie wyraziła zgody na leczenie w formie injekcji, co zapobiegłoby niesystematycznemu zażywaniu leków.
Uczestniczka pozostaje w dobrych stosunkach w siostrą, która w razie możności udziela jej wsparcia ale nie zawsze jest w stanie kontrolować proces jej leczenia. Uczestniczka odmawia też wsparcia ze strony opieki społecznej. Zdaniem sądu w takim wypadku w celu ochrony jej osoby konieczne będzie więc ustanowienie dla niej kuratora – którego zadaniem będzie udzielenie pomocy w ww. sprawach W razie długotrwałej poprawy staniu zdrowia i systematycznego leczenia ubezwłasnowolnienie może być uchylone, także na wniosek uczestniczki.
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
