Sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądów okręgowych, które rozpoznają je w składzie trzech sędziów zawodowych. W sprawach tych właściwy jest sąd miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w braku miejsca zamieszkania – sąd miejsca jej pobytu. Trzyosobowy skład sędziów zawodowych został przewidziany ze względu na szczególną doniosłość spraw o ubezwłasnowolnienie. Przez sprawy o ubezwłasnowolnienie rozumie się także sprawy o uchylenie lub zmianę ubezwłasnowolnienia. Wniosek o ubezwłasnowolnienie podlega opłacie stałej w wysokości 100 zł.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić:
1) małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie;
2) jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo;
3) jej przedstawiciel ustawowy.
Krewni osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, nie mogą zgłaszać tego wniosku, jeżeli osoba ta ma przedstawiciela ustawowego. Wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe można zgłosić już na rok przed dojściem do pełnoletności osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.
Wniosek o wszczęcie postępowania o ubezwłasnowolnienie powinien odpowiadać ogólnym wymogom przewidzianym dla pisma procesowego, a ponadto zawierać: wskazanie, o jakie ubezwłasnowolnienie chodzi (całkowite, czy częściowe), podawać przyczynę lub przyczyny ubezwłasnowolnienia i wykazywać, że wnioskodawca ma uprawnienie do złożenia wniosku. Występuje również obowiązek uprawdopodobnienia, w samej treści wniosku lub dołączonymi doń dokumentami, istnienia choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub występowania innego rodzaju zaburzeń psychicznych osoby, której dotyczy żądanie ubezwłasnowolnienia. Jeżeli wnioskodawca żądanie wniosku opierał tylko na jednej przesłance i zakresu wniosku nie rozszerzył w toku postępowania, to sąd – po stwierdzeniu, że żądanie w świetle twierdzeń wniosku jest nieuzasadnione – nie ma prawa prowadzić z urzędu ustaleń, czy zachodzą podstawy do orzeczenia ubezwłasnowolnienia z innych przyczyn.
Wnioskodawca zawsze może cofnąć wniosek. Ze względu na specyfikę przedmiotu postępowania, dopuszczalność tego cofnięcia powinna podlegać szczególnie wnikliwej kontroli sądu. Kto zgłosił wniosek o ubezwłasnowolnienie w złej wierze lub lekkomyślnie, podlega karze grzywny. Wymierzenie grzywny za złożenie w złej wierze wniosku o ubezwłasnowolnienie jest możliwe dopiero po rozpoznaniu sprawy i oddaleniu wniosku, przed tym bowiem sąd nie ma możności oceny, czy zarzuty stawiane wnioskodawcy są uzasadnione.
Uczestnikami postępowania o ubezwłasnowolnienie są z mocy samego prawa prócz wnioskodawcy:
1) osoba, której dotyczy wniosek;
2) jej przedstawiciel ustawowy;
3) małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.
Postępowanie toczy się z udziałem prokuratora. Organizacje pozarządowe, do których zadań statutowych należy ochrona praw osób niepełnosprawnych, udzielanie pomocy takim osobom lub ochrona praw człowieka, mogą wstąpić do postępowania w każdym jego stadium.
Osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, należy wysłuchać niezwłocznie po wszczęciu postępowania; wysłuchanie powinno odbyć się w obecności biegłego psychologa oraz – w zależności od stanu zdrowia osoby, która ma być wysłuchana – biegłego lekarza psychiatry lub neurologa. Nakaz niezwłocznego wysłuchania pozwoli sądowi na zorientowanie się w stanie zdrowia zainteresowanego oraz na dalsze, właściwe ukierunkowanie postępowania, w tym dokonanie oceny – na podstawie opinii biegłych – co do potrzeby ustanowienia kuratora dla reprezentowania interesów wysłuchiwanego w dalszym toku sprawy oraz ewentualnego wydania postanowienia co do niecelowości doręczania tej osobie pism procesowych i zawiadomień o rozprawach.
W celu wysłuchania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, sąd może zarządzić przymusowe sprowadzenie tej osoby na rozprawę albo wysłuchać ją przez sędziego wyznaczonego. Na postanowienie sądu o przymusowym sprowadzeniu osoby na rozprawę przysługuje zażalenie. Niemożność porozumienia się z osobą, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, stwierdza się w protokole po wysłuchaniu biegłego lekarza i psychologa uczestniczących w posiedzeniu
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Sprawa sądowa opracowana przez KancelarięWnioskodawczyni J. W. wniosła o całkowite ubezwłasnowolnienie jej matki K. S. z powodu zespołu otępiennego przy chorobie Alzheimera. W uzasadnieniu podała, iż uczestniczka K. S. zaczęła mieć widoczne objawy choroby neurologicznej. W kwietniu była hospitalizowana na Oddziale Klinicznym Neurologii Szpitala. Postawiono diagnozę zespołu otępiennego przy chorobie Alzheimera. Obecnie uczestniczka pozostaje pod stałą opieką specjalistyczną poradni przyklinicznej. Pomimo to jej stan ulega systematycznemu pogorszeniu. Nie jest w stanie samodzielnie rozpoznać znaczenia czynów i pokierować swoim postępowaniem. Porozumienie z nią jest znacznie utrudnione. W dniu 16 sierpnia. miała miejsce konieczność przyjęcia uczestniczki na szpitalny oddział ratunkowy w związku z podejrzeniem udaru mózgu. Pełnomocnik uczestniczki wnosił o oddalenie wniosku. Kurator uczestniczki wnosił o oddalenie wniosku. Prokurator wnosił o całkowite ubezwłasnowolnienie. Postanowieniem Sąd Okręgowy ubezwłasnowolnił całkowicie z powodu zaburzeń psychicznych K. S. zd. K. Rozstrzygniecie takie Sąd Okręgowy wydał po ustaleniu następującego stanu faktycznego.
Uczestniczka K. S. jest leczona neurologicznie od września z diagnozą zespołu otępiennego w przebiegu choroby Alzheimera. Obecnie K. S. jest osobą całkowicie niesamodzielną i wymaga stałej opieki. Przez jakiś czas mieszkała z córką W. D. Od stycznia mieszka sama w swoim domu. Przez całą dobę sprawuje nad nią opiekę płatna opiekunka zatrudniona przez córki. Uczestniczka nie jest w stanie samodzielnie wykonywać żadnych czynności życia codziennego, czasami zajmuje się w ogrodzie. Ustalił Sąd Okręgowy, iż pomiędzy córkami uczestniczki istnieje konflikt majątkowy, od kiedy W. D. udała się z uczestniczką do notariusza, gdzie sporządzona została umowa darowizny nieruchomości na rzecz W. D. z pominięciem jej sióstr.
Badanie psychiatryczne uczestniczki, przeprowadziła lek. med. E. K., która sporządziła opinię datowaną na dzień 18 marca. W sporządzonej opinii biegła stwierdziła u uczestniczki zespół otępienny typu Alzheimera w stopniu znacznym wskazując, iż uczestniczka nie jest zdolna do kierowania swoim postępowaniem. Badanie psychologiczne przeprowadziła mgr T. K., która sporządziła opinię. W sporządzonej opinii biegła stwierdziła, iż uczestniczka jest przewlekle chora i występują u niej zaburzenia psychiczne pod postacią nasilonego zespołu psychoorganicznego-otępiennego typu alzheimerowskiego. Objawem ww. choroby jest znaczny bezkrytycyzm co do swojego stanu zdrowia i zachowania, dezorientacja, głębokie zaburzenia pamięci oraz niemożliwość samodzielnego zaspakajania swoich potrzeb życiowych. Z powodu długotrwałego przebiegu choroby, której podłożem są zmiany organiczne w CSN rokowanie co do występujących zaburzeń jest niepomyślne, mają one charakter nieodwracalny i mogą ulec nasileniu i powodują trudność w porozumieniu się z uczestniczką. W konsekwencji biegła stwierdziła, iż uczestniczka jest niezdolna do pokierowania swym postępowaniem.
Zaznaczył Sąd I instancji, iż do przedłożonych przez biegłych opinii żadna ze stron postępowania nie wniosła zarzutów. W ocenie Sądu opinie te cechują się rzetelnością, profesjonalizmem i wnikliwością. Wnioski biegłych psychiatry i psychologa wzajemnie się potwierdzają i uzupełniają a zatem Sąd Okręgowy w całości dał wiarę ww. opiniom biegłych. Dokonując oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego materiału Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że zachodzą przesłanki do orzeczenia wobec uczestniczki K. S. całkowitego ubezwłasnowolnienia.
Argumentował Sąd I instancji, iż K. S. cierpi na zespół otępienny typu alzheimerowskiego i jest osobą całkowicie niesamodzielną. W codziennym życiu polega na usługach płatnej opiekunki zapewnionej przez córki. Nie ma mowy o załatwianiu przez uczestniczkę jakichkolwiek spraw urzędowych, czy tez samodzielnym podejmowaniu decyzji dotyczących leczenia. Dodatkowo córki uczestniczki są ze sobą skonfliktowane na tle majątkowym. Sytuacja taka nie sprzyja uporządkowaniu spraw związanych z opieką nad uczestniczką. Natomiast łatwowierność uczestniczki stanowi zagrożenie dla pozostałego jej jeszcze majątku.
Nie ulega wątpliwości, zdaniem Sądu Okręgowego, że konieczne jest podejmowanie za uczestniczkę decyzji dotyczących tak stanu zdrowia, jak też decyzji majątkowych. Sąd I instancji stanął na stanowisku, iż obecnie zabezpieczone są dla uczestniczki podstawowe sprawy życia codziennego, jednak opieka nad uczestniczką polega przede wszystkim na zatrudnieniu dla niej opiekunki. Brak jest osoby, która ponosiłaby odpowiedzialność za zasadnicze kwestie dotyczące życia uczestniczki.
Stwierdził Sąd Okręgowy, iż postulat celowości orzeczenia ubezwłasnowolnienia ma w niniejszym wypadku rozstrzygające znaczenie dla orzeczenia ubezwłasnowolnienia całkowitego. Tylko bowiem ubezwłasnowolnienie całkowite prowadzi do ustanowienia opiekuna prawnego, który może składać oświadczenia woli za swojego podopiecznego. Taka argumentacja skłoniła Sąd Okręgowy do orzeczenia o całkowitym ubezwłasnowolnieniu uczestniczki. Postanowienie Sądu Apelacyjnego – I Wydział Cywilny z dnia 30 października 2013 r. I ACa 994/13
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
