Zwrócił na to uwagę Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 stycznia 2009 r. (sygn. akt II CSK 446/08), wydanym w podobnym stanie faktycznym i prawnym tyle, że w odniesieniu do nabycia akcji imiennych przez jednego z małżonków ze środków pochodzących z majątku wspólnego. Przyjął w nim, że akcje te wchodzą w skład majątku wspólnego a akcjonariuszem staje się tylko małżonek uczestniczący w tej czynności. Stanowisko i zawartą w tym wyroku argumentację, które mają odpowiednie zastosowanie do nabycia udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością podziela w całości Sąd Najwyższy.

W doktrynie i orzecznictwie podejmowane były różne próby rozwiązania problemu przynależności akcji (udziałów) nabytych przez jednego z małżonków ze środków pochodzących z majątku wspólnego do tego majątku lub majątku odrębnego małżonka, który był stroną czynności prawnej dotyczącej objęcia lub nabycia akcji (udziałów).

Według jednej koncepcji, akcje (udziały) nabyte w ten sposób wchodziły do majątku odrębnego małżonka, który był stroną umowy. Opierała się ona na założeniu niezbywalności praw korporacyjnych wynikających z udziału lub akcji i zakazie ich rozszczepiania z wynikającymi z tych samych udziałów lub akcji prawami majątkowymi. Podobne do tej koncepcji poglądy, uzasadniające przynależność udziału, akcji do majątku odrębnego, przewidywały pierwotne przesunięcia z majątku wspólnego do majątku odrębnego małżonka będącego wobec spółki stroną czynności prawnej traktowane jako nakłady podlegające rozliczeniu na podstawie art. 45 KRO (por. uchwałę Sądu najwyższego z dnia 15 września 2004 r. III CZP 46/04, OSNC 2005/8/152). Trafnie podniósł Sąd Najwyższy w wymienionym wyżej wyroku, że przyjęcie któregokolwiek z tych rozwiązań, prowadziłoby, do sprzecznego z art. 32 KRO (obecnie art. 31 § 1 KRO) uszczuplenia majątku wspólnego, który zaliczał do majątku wspólnego małżonków przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Uszczuplenie to następowałoby nie tylko w chwili objęcia akcji (udziałów) przez jednego z małżonków, ale rozciągałoby się także na przypadki obrotu akcjami (udziałami). Środki uzyskane w zamian za zbyte akcje (udziały) także wchodziłyby do majątku odrębnego jednego z małżonków. Poza tym należy uwzględnić, że zbywalność udziałów lub akcji spółek kapitałowych jest regułą wyrażoną wprost w art. 182 § 1 i art. 337 § 1 KSH.

Kolejnej, prezentowanej w literaturze koncepcji, uznającej przynależność nabytych w tych samych okolicznościach udziałów (akcji) do odrębnej masy majątkowej zasadnie zarzuca się, że kodeks rodzinny i opiekuńczy nie przewidywał istnienia takiego majątku poza majątkiem wspólnym i odrębnym.

W wyroku z dnia 20 maja 1999 r. Sąd Najwyższy (I CKN 1146/97, OSNC 1999/12/209) słusznie odrzucił inną koncepcję, w myśl której pokrycie udziału (podobnie akcji) z majątku wspólnego miałoby przesądzać o uczestnictwie w spółce w charakterze wspólników (akcjonariuszy) obojga małżonków. Wskazał na aprobowaną w literaturze i orzecznictwie konstrukcję nabywania wierzytelności, kiedy stroną czynności prawnej wywołującej ten skutek jest tylko jeden z małżonków. Według niej, tylko ten małżonek staje się stroną stosunku prawnego a współmałżonek staje się jedynie współuprawnionym z tytułu nabytej wierzytelności, która wchodzi do majątku wspólnego. Sąd Najwyższy przyjął, że jakkolwiek w rozważanej sytuacji nabyty udział (akcja) wchodzi do majątku wspólnego, to jednak wspólnikiem (akcjonariuszem) w spółce staje się tylko małżonek będący uczestnikiem czynności prawnej i nabywcą udziału (akcji). Za trafnością tego poglądu przemawia dwoisty, majątkowy i przeciwstawiany mu korporacyjny charakter praw i obowiązków związanych z udziałem w spółce. Przedmiotem majątku wspólnego mogą być tylko prawa (obowiązki) o charakterze majątkowym, natomiast prawa korporacyjne wykonuje tylko małżonek, nabywca udziału. Jednak i ta konstrukcja została poddana krytycznej ocenie ze względu na podkreślany w literaturze prawa handlowego, zakaz rozszczepienia udziału w spółce, który powinien stanowić nierozerwalną całość i związane z nim poszczególne prawa nie mogą być przenoszone bez jednoczesnego przeniesienia członkostwa w spółce.

Właściwe rozważania należy poprzedzić uwagą, że przepisy prawa handlowego, jak też przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w brzmieniu obowiązującym w okresie nabywania spornych udziałów, nie regulowały i nie regulują bezpośrednio problematyki przynależności do majątku wspólnego, udziałów lub akcji w spółkach kapitałowych, nabytych ze środków pochodzących z majątku wspólnego.

Kodeks spółek handlowych, pomimo tego, że dopuszcza przysługiwanie udziałów (akcji) niepodzielnie kilku osobom (art. 184 § 1, art. 333 § 2) rozstrzyga jedynie o sposobie i zakresie wykonywania wobec spółki praw udziałowych przez współuprawnionych. Sama regulacja tego zagadnienia oznacza, że możliwe jest nabycie udziału (akcji) w drodze czynności prawnej przez oboje małżonków, jak i możliwe jest uzyskanie przez nich statusu współuprawnionego wspólnika lub akcjonariusza zbiorowego. Wówczas obowiązkiem współwłaścicieli udziałów (akcji) jest wskazanie wspólnego wobec spółki przedstawiciela.

Dlatego należy ponownie sięgnąć do aprobowanego w literaturze i orzecznictwie poglądu, do którego nawiązał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 maja 1999 r., że gdy czynność prawna została dokonana przez jednego z małżonków, stroną tej czynności jest tylko ten małżonek, który złożył oświadczenie woli kreujące (w przypadku nabycia pochodnego akcji) lub współkształtujące (w przypadku złożenia o objęciu akcji przy zakładaniu spółki lub podwyższeniu kapitału zakładowego) dany stosunek prawny (por. też uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 24 września 1970 r., III CZP 55/70, OSPiKA 1973/6/120 oraz uchwałę pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 28 marca 1979 r., III_CZP_15/79, OSNC 1980/4/63).

Skoro czynności prawne zostały dokonane przez jednego z małżonków w imieniu własnym, to wspólnikami w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością stają się tylko osoby, które objęły - zgodnie z art. 157 § 1 pkt 5, art. 257 § 3, art. 258 § 2, 259 KSH - udziały w kapitale zakładowym spółki, albo nabyły udziały od dotychczasowych wspólników w sposób określony w art. 182 KSH. Tylko te osoby zostają wpisane do księgi udziałów (art. 188 § 1 KSH). W ten sposób określa się jasno skład osobowy spółki. Tę sferę, obejmującą stosunki pomiędzy wspólnikami a spółką, określaną w literaturze, jako sferę zewnętrzną, reguluje kodeks spółek handlowych. Przepisy te nie rozstrzygają kwestii majątkowych, stosunków wewnętrznych pomiędzy małżonkami i przynależności akcji do określonego majątku, jak również sposobu zarządzania tym majątkiem. Jest to przedmiot regulacji prawa rodzinnego.

Do majątku wspólnego należą przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Dla wejścia do majątku wspólnego ma jedynie znaczenie czas nabycia praw majątkowych. Jeśli środki na nabycie pochodzą z majątku wspólnego, nie ma też znaczenia, czy stroną czynności prawnej, której skutkiem jest nabycie składnika majątku wspólnego są oboje małżonkowie, czy tylko jeden z małżonków. Dlatego nie można zaakceptować poglądu wyrażonego w wyroku Sądu najwyższego z dnia 5 października 2005 r. (sygn. akt IV CK 99/05, OSNC 2006/7-8/127), że udział w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nabyty przez jednego z małżonków ze środków z majątku wspólnego, może stać się składnikiem tego majątku tylko wtedy, gdy małżonkowie tak postanowili. Wejście do majątku wspólnego jest bowiem ustawową konsekwencją nabycia określonego składnika majątkowego ze środków stanowiących majątek wspólny w czasie trwania wspólności majątkowej.

Jak podniósł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 stycznia 2009 r., za dopuszczalnością konstrukcji rozdzielenia sfery zewnętrznej, czyli stosunków pomiędzy akcjonariuszem a spółką oraz sfery wewnętrznej pomiędzy współmałżonkami - prezentowaną również w literaturze przedmiotu - przemawiają opisane już zmiany kodeksu spółek handlowych wprowadzone ustawą z dnia 23 grudnia 2003 r., polegające na wprowadzeniu nowego art. 183¹ oraz 332¹ KSH. Pierwszy przewiduje, że umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie do spółki współmałżonka wspólnika w przypadku, gdy udział lub udziały objęte są wspólnością małżeńską. Art. 332¹ KSH dopuszcza statutowe wyłączenie uznania za akcjonariusza współmałżonka osoby nabywającej akcje, które stanowią część majątku wspólnego. Pomimo różnej treści tych norm, stanowiącej jeden z elementów formułowanych w doktrynie krytycznych ocen wprowadzonych rozwiązań, na użytek rozpoznawanej sprawy wystarczy wskazać, że w obu spółkach ustawa przez odpowiednie brzmienie umowy lub statutu spółki dopuszcza, aby tylko jeden z małżonków został wspólnikiem lub akcjonariuszem spółki, pomimo że udziały lub akcje jako nabyte ze środków majątku wspólnego wchodzą w skład tego majątku.

To swoiste rozdzielenie sfery zewnętrznej obejmującej stosunki pomiędzy spółką a wspólnikami oraz sfery wewnętrznej obejmującej stosunki pomiędzy małżonkami różni się od przyjętego przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 maja 1999 r. dualistycznego rozszczepienia udziału na prawa i obowiązki majątkowe oraz prawa i obowiązki korporacyjne. Należy bowiem uwzględnić niejednolitą naturę praw organizacyjnych, albowiem część z nich służy tak dalece zabezpieczeniu lub wykonywaniu prawa majątkowych, że nawet określa się je jako prawa organizacyjno-majątkowe. Tytułem przykładu można wskazać głosowanie dotyczące sposobu podziału zysku w spółce albo też zaskarżenie do sądu uchwały zgromadzenia wspólników w tym przedmiocie. Poza tym trzeba uwzględnić, że prawa majątkowe w spółce kapitałowej mogą być realizowane wyłącznie za pomocą praw korporacyjnych a te przysługiwałyby wyłącznie temu małżonkowi, który był stroną czynności prawnej prowadzącej do nabycia akcji.

Z tych względów, podzielając stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 21 stycznia 2009 r. należy uznać, że tak jak akcje, również udziały nabyte przez jednego małżonka ze środków pochodzących z majątku wspólnego wchodzą w skład tego majątku, a wspólnikiem staje się tylko małżonek będący stroną czynności prowadzącej do nabycia udziałów.

Trzeba wskazać, że w uchwale z dnia 10 kwietnia 1991 r. (w sprawie sygn. akt III CZP 76/90, OSNC 1991/10-12/11) Sąd Najwyższy przyjął, że czasie trwania wspólności majątkowej dopuszczalne jest rozporządzenie przez małżonka przedmiotem wchodzącym w skład majątku wspólnego na rzecz majątku odrębnego drugiego małżonka. Podkreślił jednocześnie, że sprzeczne z art. 35 KRO i w konsekwencji nieważne będą jedynie takie czynności prawne między małżonkami odnoszące się do składników majątku wspólnego, których treść i cel wskazują, że zmierzają do podziału majątku wspólnego w czasie trwania wspólności ustawowej, bądź stanowią rozporządzenie udziałem, który w razie ustania wspólności przypadnie małżonkowi w majątku wspólnym lub w poszczególnych przedmiotach należących do tego majątku. Małżonkom żyjącym w ustroju wspólności ustawowej wolno zatem rozporządzać wzajemnie przedmiotami majątkowymi należącymi do majątku wspólnego, chyba że rozporządzenia te miałyby praktycznie biorąc skutek niedopuszczalnego w czasie trwania wspólności podziału tego majątku, zabronionego przez art. 35 KRO. Pogląd ten, aktualny także na gruncie obecnego stanu prawnego, podziela Sąd Najwyższy w obecnym składzie (por. też postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2008 r. II CSK 451/07). Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 3 grudnia 2009 r. II CSK 273/09

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię

Sąd Rejonowy na rozprawie sprawy z wniosku J. K. z udziałem G. K. o podział majątku wspólnego postanawia:

1. dokonać podziału majątku wspólnego J. K. i G. K. obejmującego:

a. ruchomości w postaci pralki, lodówki, zmywarki, mebli kuchennych, kuchenki mikrofalowej, okapu, szafy zabudowanej, mebli młodzieżowych, dwóch telewizorów, kina domowego, magnetowidu, mebli salonowych, satelity-talerza dwóch kołder, kuchenki elektrycznej, przepływomierza do wody i komputera stacjonarnego z monitorem o łącznej wartości 6.008,75 (sześć tysięcy osiem 75/100) złotych,

b. 5.000 (pięć tysięcy) akcji (...) SA ((...)) zapisanych na rachunku inwestycyjnym prowadzonym na rzecz J. K. PESEL (...) przez (...) SA w W.,

c. pieniądze w kwocie 17.395,62 (siedemnaście tysięcy trzysta dziewięćdziesiąt pięć 62/100) złotych

w ten sposób, że na wyłączną własność uczestniczki G. K. PESEL (...) przyznać 2.500 (dwa tysiące pięćset) akcji (...) SA ((...)) zapisanych na rachunku inwestycyjnym prowadzonym na rzecz J. K. PESEL (...) przez (...) SA w W. oraz wszystkie ruchomości wymienione w ppkt 1a, zaś na wyłączną własność wnioskodawcy J. K. przyznać pozostałe 2.500 (dwa tysiące pięćset) akcji (...) SA ((...)) zapisanych na wyżej wskazanym rachunku inwestycyjnym i pieniądze w kwocie 17.395,62 (siedemnaście tysięcy trzysta dziewięćdziesiąt pięć 62/100) złotych,

2. tytułem wyrównania udziałów w majątku wspólnym zasądzić od J. K. na rzecz G. K. kwotę 5.693,44 (pięć tysięcy sześćset dziewięćdziesiąt trzy 44/100) złotych z ustawowymi odsetkami na wypadek zwłoki od dnia uprawomocnienia się niniejszego postanowienia do dnia zapłaty,

3. tytułem rozliczenia przychodów uzyskanych z majątku wspólnego w postaci dywidendy od akcji (...) SA za lata 2011-2015 w łącznej kwocie 34.536,86 (trzydzieści cztery tysiące pięćset trzydzieści sześć 86/100) złotych oraz przychodu netto ze sprzedaży akcji (...) SA w kwocie 66.698,23 (sześćdziesiąt sześć tysięcy sześćset dziewięćdziesiąt osiem 23/100) złotych zasądzić od J. K. na rzecz G. K. kwotę 50.617,55 (pięćdziesiąt tysięcy sześćset siedemnaście 55/100), zaś płatność tej kwoty odroczyć J. K. na okres trzech miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego postanowienia i ustalić, że w przypadku zwłoki w płatności uczestniczce należą się odsetki ustawowe od pierwszego dnia zwłoki do dnia zapłaty,

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.