Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego, w szczególności naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo, udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego organu.
Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję. Instytucje państwowe i organizacje społeczne, które w związku ze swą działalnością dowiedziały się o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego ściganego z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję oraz przedsięwziąć czynności niecierpiące zwłoki, aby nie dopuścić do zatarcia śladów i dowodów popełnienia czynu.
Postępowania w sprawach nieletnich prowadzi sąd rodzinny, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Postępowania są niejawne, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Istotą sądownictwa rodzinnego jest przede wszystkim udzielanie rodzinom i poszczególnym ich członkom (oczywiście w stosownym zakresie) należytej ochrony prawnej
Właściwość miejscową sądu rodzinnego ustala się według miejsca zamieszkania nieletniego, a w razie trudności w ustaleniu miejsca zamieszkania – według miejsca pobytu nieletniego. Skoro miejsce zamieszkania nieletniego ma charakter pochodny od miejsca zamieszkania jego rodziców albo opiekuna prawnego, to wobec tego o właściwości miejscowej sądu rodzinnego z reguły decyduje miejsce zamieszkania rodziców albo opiekuna prawnego, przy czym w grę zawsze będzie wchodzić tylko jedno miejsce zamieszkania. Miejscem zamieszkania osoby pozostającej pod opieką jest miejsce zamieszkania opiekuna.
W sprawie nieletniego dziecka należy kierować się przede wszystkim jego dobrem, dążąc do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego oraz zmierzając w miarę potrzeby do prawidłowego spełniania przez rodziców lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego, uwzględniając przy tym interes społeczny. W postępowaniu z nieletnim bierze się pod uwagę osobowość nieletniego, a w szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego.
Jeżeli nieletni nie jest jednostką zdemoralizowaną, zaś jego opóźnienie w nauce, absencja w szkole itp. są wynikiem braku odpowiedniego nadzoru ze strony rodziców, trudnych warunków domowych, stopnia jego rozwoju fizycznego i psychicznego, to z powyższych względów umieszczenie nieletniego w zakładzie opiekuńczo -wychowawczym, a więc poza środowiskiem rodzinnym, z którym jest on mimo wszystko związany, może spowodować jeszcze większą jego demoralizację, poczucie krzywdy i związanej z nią frustracji, co na pewno nie leży w interesie małoletniego, a także w interesie społecznym.
Wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze oraz środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym; kara może być orzeczona tylko w wypadkach prawem przewidzianych, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego.
Wobec nieletnich sąd rodzinny może:
1) udzielić upomnienia;
2) zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzania się w stan odurzenia;
3) ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna;
4) ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania – udzielających poręczenia za nieletniego;
5) zastosować nadzór kuratora;
6) skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją;
7) orzec zakaz prowadzenia pojazdów;
8) orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego;
9) orzec umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w rodzinie zastępczej zawodowej, która ukończyła szkolenie przygotowujące do sprawowania opieki nad nieletnim;
10) orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym;
11) zastosować inne środki zastrzeżone w niniejszej ustawie do właściwości sądu rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, z wyłączeniem umieszczenia w rodzinie zastępczej spokrewnionej, rodzinie zastępczej niezawodowej, rodzinnym domu dziecka, placówce wsparcia dziennego, placówce opiekuńczo-wychowawczej i regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej.
Środki te mogą być stosowane zarówno wobec nieletnich, którzy wykazują przejawy demoralizacji, jak i wobec nieletnich, którzy dopuścili się czynu karalnego. Wartością podstawową i głównym celem działań przewidzianych w ustawie jest dobro nieletniego. Stanowi ono podstawową dyrektywę i kryterium stosowania przewidzianych w niej środków. Należy uwzględniać, że mają one przede wszystkim charakter ochronny i resocjalizacyjny, a celem podstawowym przewidzianych w niej uregulowań jest dobro nieletniego.
Stosując nadzór kuratora, określa się częstotliwość składania sprawozdań ze wskazaniem pierwszego terminu wykonania tego obowiązku. W razie orzeczenia nadzoru kuratora sądowego sędzia rodzinny po wszczęciu postępowania wykonawczego przekazuje do zespołu kuratorskiej służby sądowej odpis orzeczenia w celu jego wykonania. O sprawującym nadzór niezwłocznie zawiadamia się nieletniego, jego rodziców lub opiekuna.
Sąd rodzinny może:
1) zobowiązać rodziców lub opiekuna do poprawy warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego, a także do ścisłej współpracy ze szkołą, do której nieletni uczęszcza, poradnią psychologiczno-pedagogiczną lub inną poradnią specjalistyczną, zakładem pracy, w którym jest zatrudniony, oraz lekarzem lub zakładem leczniczym;
2) zobowiązać rodziców lub opiekuna do naprawienia w całości lub w części szkody wyrządzonej przez nieletniego.
Sąd może zwrócić się do właściwych instytucji państwowych lub społecznych oraz jednostek samorządowych o udzielenie niezbędnej pomocy w poprawie warunków wychowawczych, bytowych lub zdrowotnych nieletniego.
W wypadku gdy rodzice lub opiekun nieletniego uchylają się od wykonania obowiązków nałożonych na nich przez sąd rodzinny, sąd ten może wymierzyć im karę pieniężną w wysokości od 50 do 1500 złotych. Sąd uchyla karę pieniężną w całości lub w części, jeżeli osoba ukarana w ciągu 14 dni usprawiedliwi swoje zachowanie lub przystąpi do wykonywania nałożonych obowiązków. Termin 14 dni liczy się od dnia uprawomocnienia się postanowienia, którym wymierzono karę pieniężną.
W sprawie wymierzenia kary pieniężnej orzeka sąd rodzinny z urzędu, a w sprawie uchylenia tej kary – także na wniosek osoby ukaranej, stosując odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. Postanowienie sądu w przedmiocie wymierzenia kary pieniężnej powinno być wydane po wysłuchaniu osoby, której ma ono dotyczyć, chyba że osoba ta bez usprawiedliwienia nie stawiła się na wezwanie.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Postanowieniem wszczęto z urzędu postepowanie wobec nieletniego J. K. s. M. i A. w celem ustalenia czy istnieją okoliczności świadczące o demoralizacji nieletniego, polegające na tym, że: zabierał rodzicom i siostrom pieniądze, dysponował środkami z kart kredytowych rodziców bez ich zgody, nie realizował systematycznie obowiązku szkolnego, uciekał z lekcji, przeszkadzał nauczycielom w ich prowadzeniu, wchodził w konflikty słowne z nauczycielami i rówieśnikami, wracał do domu w godzinach nocnych, był wulgarny w stosunku do rodziców i rodzeństwa, nie stosował się do zasad panujących w szkole i w domu.
Nieletni J. K. jest uczniem, uczy się na poziomie ocen dostatecznych, na pierwszy semestr miał zachowanie poprawne, opuszczał lekcje -wagarował, łącznie w I semestrze opuścił 50 godzin lekcyjnych. Ma 40 uwag negatywnych z zachowania, kłamie, nie słucha rodziców i wychowawców, nie respektuje zasad ustalonych w domu i w szkole używa słów wulgarnych do rodzeństwa i rodziców tj. „kurwa”, obrażał siostrę słowami „głupia” i „popieprzona”. Bez zgody rodziców zabrał pieniądze w kwocie ok. 500 zł w gotówce oraz kolejne 500 zł z bankomatu posługując się karta kredytową rodziców. Również młodszej siostrze zabierał pieniądze łącznie w kwocie 30 zł. Dowód: wywiad środowiskowy kuratora sądowego.
W opinii nieletni J. K. jest niewrażliwy na reguły społeczne pomimo, że dobrze je zna, nie podporządkowuje się normom społecznym i prawnym, przekracza te normy dla zysku i przyjemności lub też z pragnienia przeżycia ekscytującego doświadczenia, prezentowane przez nieletniego wzorce myślenia i odczuwania wskazują na nieprawidłowe kierunki rozwoju osobowości. J. K. jest też bezkrytyczny wobec swojego zachowania, które łatwo usprawiedliwia lub bagatelizuje naganność swoich czynów. W ocenie biegłych, narastające symptomy demoralizacji nieletniego uzasadniają zastosowanie wobec niego młodzieżowego ośrodka wychowawczego pomimo, że niestosowano wobec niego wcześniej innych środków wychowawczych.
W opinii biegłej z zakresu psychiatrii dr A. R., nieletni J. K. cierpi na zaburzenia zachowania i emocji w okresie adolescencji, nie wymaga leczenia psychiatrycznego, w ocenie biegłej nie ma też podstaw do stwierdzenia, że tendencje do nieprawidłowych kierunków rozwoju osobowości mają podłoże psychiatryczne.
Odnosząc powyższe do okoliczności niniejszej sprawy, zauważyć należy, że zasadność zastosowania wobec nieletniego J. K. środka wychowawczego w postaci Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego wynika przede wszystkim z opinii, w której jednoznacznie wskazano, że „J. K. ma utrwalony wzorzec funkcjonowania sprzecznego z normami społeczno-moralnymi, jest wiec zdemoralizowany”. Ustalenia biegłych z korespondują także ze spostrzeżeniami Sądu, który dostrzegł podczas posiedzeń, że nieletni bez jakiegokolwiek skrępowania potwierdził wszystkie okoliczności świadczące o jego demoralizacji i nie wykazał przy tym jakiejkolwiek skruchy lub co najmniej zawstydzenia. Dlatego też wobec narastających symptomów demoralizacji nieletniego, zasadnym jest zastosowanie wobec niego Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego, który zapewni mu odpowiednie warunki socjalizacji. Jak zaś wyjaśnili biegli podczas posiedzenia w Sądzie Rejonowym, stosowanie innych środków wychowawczych, np. nadzoru kuratora, na tym etapie demoralizacji nieletniego, nie wpłynęłoby na jego prawidłową resocjalizacje, gdyż J. prezentuje lekceważący stosunek do wszelkich autorytetów, nie tylko wobec rodziców, ale także wobec wychowawców, nauczycieli, nawet trenerów. Stosowanie więc innych środków przewidzianych w art. 6 powołanej ustawy, byłoby niecelowe z uwagi na stopień demoralizacji nieletniego. Postanowienie Sądu Rejonowego – IV Wydział Rodzinny i Nieletnich z dnia 27 grudnia 2017 r. IV Nkd 43/17
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.