Momentem decydującym dla ustalenia składu majątku wspólnego podlegającego podziałowi jest chwila ustania wspólności majątkowej między małżonkami. Przedmiotem podziału mogą być więc jedynie przedmioty majątkowe, które były objęte wspólnością w chwili jej ustania i które nadal znajdują się w majątku małżonków jako objęte ich współuprawnieniem w częściach ułamkowych. Z chwilą ustania wspólności majątkowej małżeńskiej współwłasność łączna przekształca się we współwłasność ułamkową, do której stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego (art. 46 KRO w zw. z art. 1035 KC), natomiast przedmioty i prawa majątkowe nabywane przez małżonków po tym zdarzeniu prawnym nie podlegają już reżimowi wspólności majątkowej małżeńskiej, co oznacza, że zwiększają majątki osobiste małżonków. W określonych jednak przypadkach może dojść do powstania, po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej stosunku współuprawnienia małżonków (byłych małżonków) w częściach ułamkowych (np. gdy ekspektatywa określonego prawa majątkowego powstała w czasie trwania wspólności małżeńskiej, natomiast prawo finalne powstałe na bazie tej ekspektatywy zostało zrealizowane już po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1970 r., I CR 444/69, OSNCP 1970, nr 11, poz. 203). Po ustaniu wspólności majątkowej małżonkowie mają co do zasady równe udziały w majątku podlegającym podziałowi (art. 43 § 1 KRO).

Zatem rozporządzenie przedmiotem, który stanowi składnik majątku wspólnego do swej ważności wymaga zgody drugiego małżonka (art. 46 KRO w zw. z art. 1035 KC i 199 KC). Inaczej jeszcze przedstawia się sytuacja prawna jeśli chodzi o wspólnie zgromadzone środki pieniężne. W razie zabrania takich środków przez jednego z małżonków bez zgody drugiego i przeznaczenia ich na własne cele, po stronie poszkodowanego małżonka powstaje roszczenie odszkodowawcze realizowane na podstawie art. 45 § 1 KRO (stosowanego na zasadzie analogii) w zw. z art. 415 KC, w ramach sprawy o podziału majątku wspólnego. Skutkiem uznania takiego roszczenia za uzasadnione jest uwzględnienie wartości zabranych środków pieniężnych przy określaniu składu majątku wspólnego objętego podziałem, a następnie zaliczenie ich wartości na poczet udziału w majątku wspólnym przypadającego temu z małżonków, z którego winy nastąpiło uszczuplenie majątku wspólnego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 1968 r., I CZ 138/68, OSNCP 1969, nr 9, poz. 165, z dnia 4 listopada 1999 r., II CKN 523/98, z dnia 17 kwietnia 2000 r., II CKN 25/00). Jeśli zatem małżonek po ustaniu wspólności dokona zakupu przedmiotu majątkowego za pieniądze stanowiące majątek wspólny, to drugiemu małżonkowi, przysługuje w ramach sprawy o podział majątku wspólnego roszczenie o zasądzenie kwoty odpowiadającej przysługującemu mu udziałowi. W takim przypadku nie działa natomiast zasada surogacji (res succedit in locum pretii et pretium in locum rei). Innymi słowy w skład majątku ulegającemu podziałowi nie wchodzi przedmiot nabyty przez jednego z małżonków po ustaniu wspólności za pieniądze wchodzące w skład majątku wspólnego. Surogacja w prawie polskim nie ma generalnego charakteru. Jest stosowana wówczas, gdy przewiduje ją konkretny przepis (np. art. 33 pkt 10 KRO, art. 406 KC, art. 475 § 2 KC). Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 5 października 2016 r. III CSK 382/15

Każdy z małżonków może jednak żądać rozliczenia z tytułu nieuzasadnionego zbycia przez drugiego małżonka składników majątku wspólnego w czasie trwania wspólności majątkowej. Roszczenie takie ma charakter odszkodowawczy i znajduje podstawę ogólną w art. 415 KC. Natomiast jeśli środki te zostały zużyte na wydatki lub nakłady na majątek odrębny małżonka podlegają one rozliczeniu na podstawie art. 45 § 1 KRO.

Ocena zużycia przez małżonka w czasie trwania wspólności majątkowej przedmiotu majątku wspólnego na cele konsumpcyjne zależna jest od tego czy było ono uzasadnione potrzebami i dobrem rodziny. Gdy z punktu widzenia wymienionych przesłanek było ono uzasadnione, przedmiot ten przestaje być składnikiem majątku wspólnego (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z 21 marca 1977 r., III CRN 31/77 – OSNCP rok 1977, z. 2, poz. 243). W przypadku zużycia przez małżonka w czasie trwania wspólności majątkowej, stanowiącej przedmiot majątku wspólnego kwoty pieniężnej ulokowanej na bankowym rachunku oszczędnościowym, na bieżące koszty utrzymania rodziny w granicach uzasadnionych potrzebami, współmałżonek nie może domagać się rozliczenia tej kwoty przy podziale majątku wspólnego, także wówczas, gdy nastąpiło to bez jego zgody. Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 4 listopada 1999 r. II CKN 523/98

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.