Jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków; jeżeli natomiast małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9 KRO W uzasadnieniu projektu tej ustawy stwierdzono, że możliwość zaspokojenia się z majątku wspólnego pozostawiono w ten sposób zapobiegliwości wierzycieli, w których interesie leży uzyskanie zgody małżonka kontrahenta na dokonanie czynności (zob. Sejm IV kadencji, druk nr (…), a także uzasadnienie uchwały SN z dnia 17 września 2008 r. III CZP 77/08, opubl. OSNC Nr 7-8/2009 poz. 114). Natomiast w literaturze zwraca się uwagę, że art. 41 § 1 KRO obejmuje dwa przypadki zgody małżonka na zaciągnięcie zobowiązania przez drugiego małżonka: tzw. zgodę obligatoryjną i tzw. zgodę fakultatywną (tak np. J. Strzebińczyk, Nowelizacja przepisów…, cz. I, s. 159; M. Nazar (w:) J. Ignatowicz, M. Nazar, Prawo rodzinne, 2005, s. 160-161; M. Sychowicz (w:) K. Piasecki (red.), Kodeks, 2006, s. 222).
Konieczna zgoda to zgoda małżonka, która jest potrzebna do dokonania przez drugiego małżonka czynności prawnych wymienionych w art. 37 § 1 KRO, od udzielenia której zależy nie tylko możliwość zaspokojenia się wierzyciela z całego majątku wspólnego małżonków, ale przede wszystkim ważność samej czynności prawna. Fakultatywna zgoda małżonka nie jest przesłanką ważności czynności prawnej dokonanej przez drugiego małżonka (nie dotyczy więc czynności prawnych wskazanych w art. 37 § 1 KRO, a jedyny jej skutek prawny to rozszerzenie odpowiedzialności za dług jednego z małżonków na cały ich majątek wspólny. Wobec braku fakultatywnej zgody małżonka czynność prawna jest ważna, jednak wierzyciel nie może żądać zaspokojenia z całego majątku wspólnego małżonków, a jedynie z tych jego składników, które wymienia art. 41 § 2 KRO (por. M. Andrzejewski (w:) H. Dolecki (red.), T. Sokołowski (red.), Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Komentarz, art. 41 KRO, LEX).
Oba te rodzaje zgody należy traktować w identyczny sposób, ponieważ w istocie chodzi tutaj o oświadczenie woli. Zgoda może być wyrażona przez małżonka zarówno przed, jak i równocześnie z dokonaniem czynności, a nawet potwierdzona później, zaś potwierdzenie to działa wstecz od chwili jej zawarcia (art. 63 § 1 zd 2 KC). W konsekwencji wierzyciel może żądać zaspokojenia z całego majątku wspólnego małżonków.
Z powyżej wskazanymi przepisami materialnoprawnymi korespondują przepisy proceduralne, a to art. 787 KPC i art. 7871 KPC Pierwszy z nich wskazuje, że tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała z czynności prawnej dokonanej za zgodą małżonka dłużnika. Z kolei zgodnie z art. 7871 KPC tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko osobie pozostającej w związku małżeńskim sąd nada klauzulę wykonalności także przeciwko jej małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków, jeżeli wierzyciel wykaże dokumentem urzędowym lub prywatnym, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa.
Powyższe wskazuje, że w postępowaniu o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika wierzyciel zawsze powinien wykazać, że wskazana przez niego osoba jest małżonkiem dłużnika.
Sprawa o nadanie klauzuli przeciwko małżonkowi dłużnika opiera się jedynie na badaniu dokumentów, stosownie do treści art. 787 KPC. W tym zakresie zwrócić należy uwagę na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2011 r., sygn. akt III CZP 117/10, w której wskazano, że obowiązujące w postępowaniu klauzulowym ograniczenia dowodowe pełnią dwie istotne funkcje. Po pierwsze, zapobiegają przekształceniu postępowania o nadanie klauzuli wykonalności w postępowanie rozpoznawcze. Po drugie, mają za zadanie chronić dłużnika, który w postępowaniu klauzulowym nie korzysta z prawa wysłuchania. Z tej przyczyny nadanie klauzuli wykonalności powinno nastąpić na podstawie najbardziej wiarygodnych środków dowodowych. Domniemania faktyczne natomiast noszą w sobie zarówno element dyskrecjonalny, jak i ocenny, przez co wykraczają poza rygorystycznie określone ramy postępowania klauzulowego. Oznacza to, że w sprawie o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika (art. 787 KPC) nie jest dopuszczalne stosowanie domniemania faktycznego przy ustalaniu, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała za zgodą małżonka dłużnika. Dla wykazania zgody koniecznym jest przedstawienie dokumentu który zawierać będzie jednoznaczne oświadczenie woli małżonka dłużnika o wyrażeniu zgody na dokonanie określonej czynności prawnej.
W sytuacji oparcia wniosku na przepisie art. 787 KPC powinien również wykazać, że wierzytelność powstała z czynności prawnej oraz za zgodą małżonka. Tę ostatnią przesłankę należy z kolei wykazać dokumentem urzędowym lub prywatnym. Warto zwrócić uwagę na uchwałę z dnia 18 marca 2011 roku (III CZP 117/10, OSNC 2011, nr 11, poz. 1201), w której Sąd Najwyższy wyraził pogląd, iż przy ustalaniu, że stwierdzona tytułem egzekucyjnym wierzytelność powstała za zgodą małżonka dłużnika nie jest dopuszczalne stosowanie domniemania faktycznego. Stanowisko to zdaniem tut. Sądu zasługuje na aprobatę.
W sytuacji natomiast oparcia wniosku na przepisie art. 7871 KPC nie trzeba wykazywać, że wierzytelność powstała z czynności prawnej oraz za zgodą małżonka dłużnika. Należy jednak wykazać, że wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Wykazanie tej ostatniej przesłanki może nastąpić jedynie przy pomocy dokumentu urzędowego lub prywatnego.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 1
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 1Jak słusznie uznał Sąd Rejonowy złożenie przez D. W. własnoręcznego podpisu na umowie pożyczki zawieranej przez żonę G. W., jednoznacznie oznaczało wyrażenie przez niego zgody na zaciągnięcie ściśle określonego i zindywidualizowanego zobowiązania. Przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności związanych z ustnym zawarciem umowy, prowadzeniem przez strony umowy pertraktacji co do spłaty pożyczki oraz postawą pożyczkobiorców nakierowaną na zdobycie wymiernego dowodu udzielenia pożyczki, okazuje się zatem, że takie działanie nie pozostawiało żadnych wątpliwości co do charakteru podpisu oraz intencji jego autora. Skarżący dysponował odpowiednim zasobem danych i informacji, aby rozsądnie ocenić sprawę. Jego kwalifikacje, doświadczenie oraz poziom wiedzy ogólnej właściwej dla osoby z wyższym wykształceniem, pozwalał na odpowiednią ocenę potencjalnych zagrożeń związanych ze złożeniem konkretnego oświadczenia woli. Składając podpis w obecności pozwanych miał on nie tylko możliwość zapoznania się z dokumentem umowy, ale miał też pełną świadomość co do przyjmowanego na siebie zobowiązania. Logicznym zatem i uzasadnionym w świetle doświadczenia życiowego jest wniosek, że gdyby na przyjęcie takiego zobowiązania się nie godził, to nie zaakceptowałby umowy drogą jej podpisania. Powód zdawał zatem sobie sprawę z tego jakiej treści umowę podpisuje.
Co więcej nawet wprost oświadczył, że nie sprzeciwiał się jej zawarciu przez żonę. Wreszcie co znamienne podpis ten czynił go osobą odpowiedzialną za spełnienie świadczenia oddawczego w postaci zwrotu pożyczki. Zwłaszcza ta ostatnia okoliczność świadczy z całą stanowczością o tym, że powód godził się na zawarcie przedmiotowej umowy, w przeciwnym bowiem razie nie podjąłby się jej podpisania. Tym samym należy przyjąć, że ujawnienie zgody powoda na zawarcie przez żonę przedmiotowej umowy nastąpiło w sposób dostatecznie wyrażający tę wolę w rozumieniu przepisu art. 60 KPC Oprócz tego złożonego podpisu, w kontekście wykładni art. 65 KC, nie da się inaczej tłumaczyć jak zgody na wzięcie pożyczki. Nadto wierzyciele uzyskując oświadczenie skarżącego mieli interes w pozyskaniu dodatkowego zabezpieczenia spłaty długu poprzez możliwość ściągnięcia należności z majątku wspólnego małżonków W..
Żadna inna przyczyna ubiegania się przez wierzycieli o podpisanie umowy przez powoda nie występowała. W tym sensie argumenty powoda o podpisaniu przez niego umowy w innym celu, czy w innym charakterze, godziła byt i sens pożyczki, deprecjonując jej znaczenie. Jednocześnie sposób wyrażenia przez powoda tej woli niewątpliwie wywołały u strony pozwanej uzasadnione przekonanie, że na zawarcie umowy powód się zgadza. Dowodzenie obecnie przez apelującego, że w istocie było inaczej nie może odnieść dla niego pozytywnego skutku prawnego. Nawet gdyby przyjąć, że powód nie miał zamiaru godzić się na zawarcie tej umowy, które to twierdzenia w obliczu okoliczności sprawy uznać należy za nieprawdopodobne i niewiarygodne, to ta jego przeciwna „wola wewnętrzna” nie została w żaden sposób (nawet dorozumiany) ujawniona na zewnątrz, w aspekcie zaś składania oświadczeń woli istotna jest wyłącznie wola uzewnętrzniona wobec konkretnego odbiory oświadczenia czy też wobec bliżej nieokreślonego kręgu adresatów. Identycznie należało postąpić, jeżeli powód swój podpis odczytywał inaczej. Skoro było to tylko oświadczenie wiedzy koniecznym było zamieszczenie stosownej adnotacji w tym przedmiocie, która za pomocą właściwych zwrotów lub sformułowań pozwalałaby na taki a nie inny odbiór zachowania powoda, zgodnie z jego sugestiami i oczekiwaniami.
R. argumentacja skarżącego stanowiła nieudolną próbę wykreowania odmiennego stanu rzeczy aniżeli ten rzeczywisty. Bez znaczenia jest przy tym subiektywny odbiór całej sytuacji przez D. W., a to dlatego iż czyni on zadość wyłącznie partykularnym interesom powoda. Tak naprawdę stanowisko prezentowane w całym procesie przez apelanta było podyktowane chęcią uniknięcia odpowiedzialności za powstałe zobowiązanie pożyczkowe. Identyczne zapatrywanie w tej kwestii wyraził również Sąd Rejonowy, w związku z czym nie ma żadnych podstaw przemawiających za wzruszeniem prawidłowego i trafnego wyroku pierwszo-instancyjnego. Wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi – III Wydział Cywilny Odwoławczy III Ca 805/17
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 2
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 2Sąd Okręgowy oddalił wniosek R. M. i K. M. o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonce dłużnika – E. Ż. Stanowisko Sadu Okręgowego było prawidłowe. Z treści wniosku nie wynikało bowiem, że wierzytelność stwierdzona nakazem zapłaty powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Co więcej do takiego wniosku nie prowadzi analiza akt sprawy. W konsekwencji Sąd Okręgowy przyjął, iż mimo tego, że źródłem wierzytelności była czynność prawna (pożyczka) to nie została ona zaciągnięta za zgodą E. Ż.. Jak słusznie bowiem wskazał Sąd pierwszej instancji porozumienie zostało zawarte pomiędzy wierzycielami a dłużnikiem S. Ż.. Nie zostało ono podpisane przez małżonkę dłużnika, wobec powyższego nie stanowi ono dokumentu prywatnego, który potwierdzałby zgodę E. Ż. na zaciągnięcie pożyczki. W konsekwencji nadanie klauzuli wykonalności przeciwko E. Ż. na podstawie art. 787 KPC nie było możliwe.
W tym miejscu należy rozważyć, czy nadanie klauzuli wykonalności przeciwko E. Ż. mogło znaleźć oparcie w przepisie art. 7871 KPC, w tym przypadku z ograniczeniem klauzuli do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego małżonków
Analiza zażalenia wskazuje, iż skarżący stoją na stanowisku, iż S. Ż. pożyczył od nich pieniądze na bieżący obrót i zakup artykułów medycznych do prowadzonych przez niego aptek. Celem wykazania tej okoliczności wnioskodawcy dołączyli do zażalenia zatwierdzone przez prokuratora postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa o przestępstwo z art. 286 § 1 KK z uwagi na brak znamion czynu zabronionego. W uzasadnieniu tego postanowienia wskazano, że S. Ż. podczas rozpytania powiedział, iż pożyczone pieniądze wykorzystane zostały na bieżący obrót i zakup artykułów medycznych do prowadzonych aptek. Należy zwrócić uwagę, iż rozpytanie nie może stanowić dowodu w rozumieniu przepisów prawa karnego procesowego. Ponadto przedmiotowe postanowienie jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 KPC, niemniej jednak stanowi on dowód jedynie tego, że odmówiono wszczęcia postępowania przygotowawczego. Sąd cywilny nie jest natomiast związany ustaleniami dokonanymi przez organ postępowania przygotowawczego, tym bardziej dokonanymi w oparciu o rozpytanie dłużnika. Dodatkowo wskazać należy, iż nawet gdyby postanowienie o odmowie wszczęcia śledztwa w zakresie wyników rozpytania dłużnika traktować jako dokument prywatny z art. 245 KPC to mogłoby ono być dowodem jedynie na to, że autor postanowienia oświadczył, iż w trakcie rozpytania dłużnik powiedział dane słowa. Takie stwierdzenie nie stanowi natomiast dowodu, że dłużnik przeznaczył pieniądze z pożyczki na prowadzenie przedsiębiorstwa. Na potrzeby zastosowania art. 7871 KPC oświadczenie zawarte w dokumencie prywatnym, o przeznaczeniu środków finansowych z pożyczki, powinno natomiast pochodzić od małżonka dłużnika.
Dodać należy, iż w porozumieniu zawartym między wierzycielami a S. Ż. nie znajduje się informacja jakie przeznaczenie miała zaciągnięta przez dłużnika pożyczka. Sam fakt prowadzenia przez niego aptek nie przesądza zaś, iż pożyczka związana była z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Wobec powyższego stwierdzić należy, iż wierzyciele nie wykazali ani dokumentem urzędowym, ani prywatnym, że wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przez dłużnika przedsiębiorstwa. Mając to na uwadze przepis art. 7871 KPC również nie mógł stanowić podstawy do nadania klauzuli wykonalności wobec E. Ż..
Należy również zwrócić uwagę, iż wierzyciele nie wykazali podstawowej przesłanki nadania klauzuli wykonalności tj. okoliczności, że E. Ż. jest małżonką S. Ż.. Wskazali, iż nie mogli uzyskać odpisu aktu stanu cywilnego, do wniosku nie dołączyli jednakże odmowy wydania odpisu aktu małżeństwa przez kierownika Urzędu Stanu Cywilnego. Zgodnie natomiast z art. 45 ustawy z dnia 28 listopada 2014 roku Prawo o aktach stanu cywilnego (Dz.U. 2014, poz. 1741) odpis aktu stanu cywilnego wydaje się osobie, która wykaże w tym interes prawny. Niemniej jednak z uwagi na brak spełnienia pozostałych przesłanek nadania klauzuli wykonalności przeciwko małżonce dłużnika (o których była mowa powyżej) determinował rozstrzygnięcie. Stąd nie było potrzeby rozważać wniosku wierzycieli o zwrócenie się do Urzędu Stanu Cywilnego o wydanie odpisu aktu małżeństwa S. Ż..
Odnosząc się do kolejnych zarzutów skarżących wskazać należy, iż w niniejszej sprawie nie ma znaczenia to, że E. Ż. nie sprzeciwiła się zabezpieczeniu zobowiązania męża na przedmiocie należącym do majątku wspólnego małżonków. Pomijając, iż okoliczność ta nie została przez wierzycieli w żaden sposób udokumentowana, to przesłanki nadania klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika wymienione są w art. 787 KPC oraz art. 7871 KPC Inne okoliczności niż wskazane w tym przepisach nie mogą zatem stanowić podstawy uwzględnienia wniosku wierzycieli. Zgodnie z przepisem art. 9231 KPC małżonek dłużnika w przypadku zajęcia nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego może, ale nie musi się takiej czynności sprzeciwić. Dalsze czynności egzekucyjne dopuszczalne są natomiast jedynie na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko obojgu dłużnikom. W niniejszej sprawie nie miało również znaczenia przepisanie przez E. Ż. i S. Ż. udziałów w spółce na osobę trzecią. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie – I Wydział Cywilny I ACz 693/15
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
