Artykuł 140§ 1 KRO stanowi, że osoba, która dostarcza drugiemu środków utrzymania lub wychowania, nie będąc do tego zobowiązana albo będąc zobowiązana z tego powodu, że uzyskanie na czas świadczeń alimentacyjnych od osoby zobowiązanej w bliższej lub w tej samej kolejności byłoby dla uprawnionego niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami, może żądać zwrotu od osoby, która powinna była te świadczenia spełnić.
Należy mieć na uwadze, że w praktyce w znakomitej większości przypadków w grę wchodzą roszczenia regresowe matki dziecka względem ojca, niewywiązującego się ze swego obowiązku alimentacyjnego. Zatem okoliczność tego rodzaju, iż zamiast obojga rodziców koszty utrzymania dziecka w całości ponosi tylko jedno z nich jest typową sytuacją stanowiącą podstawę do wystąpienia z roszczeniem opisanym w przepisie art. 140 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zauważyć należy, iż roszczenia zwrotne z KRO nie mają charakteru roszczeń alimentacyjnych. Są cywilnoprawnymi roszczeniami majątkowymi. Mogą być przedmiotem dziedziczenia, zapisu, przelewu i można się ich zrzec. Do tych roszczeń nie mają zastosowania przepisy materialnoprawne odnoszące się do alimentów, a więc wierzytelność z tego tytułu można umorzyć przez potrącenie. Nie korzystają one w zasadzie z ochrony i ułatwień procesowych właściwych dla roszczeń alimentacyjnych.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 kwietnia 1970 r., III CRN 41/70 (OSNCP 1971, nr 1, poz. 7) podkreślił, że charakter roszczeń zwrotnych jest inny niż roszczeń alimentacyjnych w rozumieniu art. 128 i 135 KRO. Odrębny charakter roszczeń zwrotnych w zestawieniu z roszczeniami alimentacyjnymi wyraża się w tym, że są one roszczeniami czysto majątkowymi, co wyłącza stosowanie do nich przepisów prawa rodzinnego i kodeksu postępowania cywilnego, odnoszących się do alimentów. Jednocześnie, jakkolwiek jest to roszczenie cywilne czysto majątkowe, to jednak jego granice wyznacza nie tylko wysokość spełnionego świadczenia, ale wspomniane już kryteria, na których opiera się unormowanie art. 135 § 1 KRO.
W uchwale z dnia 24 lutego 2011 r., III CZP 134/10, Sąd Najwyższy wskazał, że obowiązek alimentacyjny, obok realizacji celu ekonomicznego, jakim jest zapewnienie uprawnionemu niezbędnych środków materialnych pozwalających zaspokoić jego potrzeby, służy kształtowaniu właściwych, z punktu widzenia powszechnie akceptowanych w społeczeństwie wzorców, zasad postępowania w rodzinie, wpływa na umocnienie łączących rodzinę więzi i kształtuje wzajemne relacje między jej członkami. Realizacja tych celów jest możliwa jedynie w relacji między osobami, z kręgu uprawnionych i zobowiązanych do alimentacji, które określają przepisy kodeksu rodzinnego opiekuńczego. Następnie podkreślił, że obowiązek alimentacyjny powstaje z mocy ustawy między osobami połączonymi węzłem rodzinnym oraz między innymi osobami, które określa kodeks rodzinny i opiekuńczy, wyznaczający zamknięty krąg osób, które obciąża ten obowiązek. Sąd Najwyższy stwierdził zatem wyraźnie, że przepisy kodeksu rodzinnego opiekuńczego określają krąg osób uprawnionych i zobowiązanych do alimentacji, przy czym osoby te są połączone węzłem rodzinnym. Obowiązek alimentacyjny zależy więc od istnienia więzi prawnorodzinnej między wierzycielem i dłużnikiem alimentacyjnym.
Istotną cechą roszczenia alimentacyjnego jest przedmiot świadczenia, którym jest dostarczanie środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania osobie uprawnionej, a nie zapłata (art. 128 KRO). Przedmiotem roszczenia regresowego nie jest natomiast zapewnienie utrzymania (tym bardziej zaś wychowania) wierzyciela regresowego, ale zapłata świadczenia, które uiścił wierzyciel regresowy. W wypadku roszczenia regresowego świadczenie ma wyłącznie postać świadczenia pieniężnego. Obowiązek przewidziany w art. 140 § 1 KRO nie może, w przeciwieństwie do obowiązku alimentacyjnego, zostać spełniony „w naturze”.
Zakres obowiązku alimentacyjnego został wyznaczony przez przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, a orzeczenie sądu lub umowa określają wysokość alimentów. W wypadku roszczenia regresowego zakres świadczenia zależy przede wszystkim od wysokości spełnionego świadczenia alimentacyjnego. W piśmiennictwie trafnie stwierdzono, że powód nie może w trybie roszczeń zwrotnych (regresowych) żądać od pozwanego więcej aniżeli wynosi wartość spełnionych przez powoda świadczeń ani nie może żądać zapłaty sumy wyższej aniżeli wartość świadczeń, do których spełnienia była zobowiązana osoba, względem której dochodzi roszczeń na podstawie art. 140 KRO.
W art. 135 § 1 KRO zostały wskazane przesłanki, od których zależy zakres obowiązku alimentacyjnego. Pierwszą przesłankę stanowią usprawiedliwione potrzeby uprawnionego. Świadczenie alimentacyjne co do zasady ma charakter przejściowy i służy usamodzielnieniu osoby uprawnionej. Drugą przesłankę wpływającą na zakres świadczeń alimentacyjnych stanowią majątkowe możliwości zobowiązanego. Określenie takich możliwości wymaga ustalenia wysokości comiesięcznych dochodów, np. z tytułu wynagrodzenia za pracę. W procesie regresowym oczywiście nie mają znaczenia usprawiedliwione potrzeby wierzyciela regresowego. Wysokość świadczenia regresowego zależy zaś od wysokości alimentów, jakie przysługują uprawnionemu względem dłużnika regresowego.
Stosunek alimentacyjny ma charakter ciągły oraz powstaje z mocy prawa, niezależnie od woli stron. Powstanie ex lege konkretnego stosunku alimentacyjnego stanowi następstwo takich zdarzeń, jak zawarcie małżeństwa, urodzenie lub przysposobienie oraz jest związane ze spełnieniem ustawowych przesłanek, tj. usprawiedliwionej potrzeby po stronie uprawnionego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych po stronie dłużnika alimentacyjnego (art. 135 § 1 KRO). W sytuacji określonej w art. 140 KRO stosunek prawny powstaje natomiast z chwilą spełnienia świadczenia alimentacyjnego zamiast osoby zobowiązanej i oczywiście nie ma zatem charakteru ciągłego.
W piśmiennictwie trafnie podkreśla się, że obowiązek alimentacyjny ma charakter wzajemny, co oznacza, iż osoby związane stosunkiem alimentacyjnym z racji węzła rodzinnego są jednocześnie uprawnione i zobowiązane do dostarczania alimentów w wypadku wystąpienia ustawowych przesłanek. Takiego charakteru nie ma obowiązek przewidziany w art. 140 KRO, który wynika ze stosunku łączącego wierzyciela i dłużnika regresowego. Spełnienie świadczenia regresowego prowadzi zaś do wygaśnięcia stosunku prawnego.
Według art. 133 § 1 KRO, rodzice są obowiązani do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Zgodnie z art. 133 § 2 KRO, poza powyższym wypadkiem, uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku. Pozostawanie w niedostatku stanowi więc przesłankę powstania obowiązku alimentacyjnego wobec osób uprawnionych, z wyjątkiem dzieci. Przesłanka niedostatku wierzyciela regresowego pozostaje jednak poza kognicją sądu rozpoznającego sprawę o zwrot świadczenia, który należy się niezależnie od tego, czy wierzyciel regresowy pozostaje w niedostatku. Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 16 grudnia 2015 r. III CZP 77/15
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 1
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 1Powódka R. C. w ostatecznie sprecyzowanym pozwie skierowanym przeciwko E. M. domagała się zasądzenia licznych kwot. W uzasadnieniu wskazała, iż kwota dochodzona pozwem stanowi połowę kosztów jakie ponosiła na zapewnienie opieki pielęgniarskiej, leków oraz utrzymanie matki C. M. w Domu Pogodnej Jesieni w T. Wskazała przy tym, iż koszty ponoszone w tym czasie przez samą C. M. za pobyt w Domu to 70% jej miesięcznych świadczeń, pozostała zaś część dopłacana była przez powódkę.
W odpowiedzi na pozew E. M. wniósł o oddalenie powództwa, wskazując, iż brak jest po jego stronie zobowiązania do zwrotu kosztów, które powódka uiszczała za pobyt matki stron w Domu Pogodnej Jesieni. Powódka uiszczała opłaty dobrowolnie i nigdy nie wzywała go do partycypowania w kosztach. Także matka pozwanego nie występowała z roszczeniem alimentacyjnym. Dopiero obecnie uczyniła to powódka wszczynając postępowanie przed sądem rodzinnym.
Nadto zważywszy na trudną sytuację osobistą i majątkową pozwanego, brak jest podstaw na obciążenie go tymi kosztami. Pozwany zauważył również, iż stan matki stron nie wymagał umieszczenia jej w domu opieki, decyzję ta powódka podjęła sama bez konsultacji z nim, a on sam nigdy nie zgodziłby się na umieszczenie matki w domu opieki, w którym konieczne jest uiszczanie pełnej opłaty. Pozwany zarzucił również, iż powódka nie rozliczyła 30% renty pozostałej po uiszczeniu opłaty za DPS, którą to jako opiekun prawny rozporządza oraz że po śmierci ojca wydatkowała oszczędności należne matce.
Pozwany podniósł również zarzut przedawnienia dochodzonych roszczeń z uwagi na upływ 3-letniego terminu, a także okoliczność, iż koszty utrzymania matki stron ponosił mąż powódki, który nie jest powodem, stąd powódka nie może domagać się zwrotu tych pieniędzy na swoją rzecz.
C. M. była hospitalizowana w związku ze schorzeniem naczyniaka mózgu. W karcie informacyjnej leczenia szpitalnego wskazano, iż chora jest po operacji naczyniaka, a rozpoznano u niej m.in. padaczkę późną i leczony zespół psychoorganiczny. C. M. przebywała na oddziale rehabilitacji. W epikryzie odnotowano, iż leczona była z powodu zaburzeń zachowania, dezorientacji oraz zawrotów głowy, a przyjęta została celem leczenia usprawniającego. Proces usprawniania pacjentki pozostawał utrudniony ze względu na stan psychiczny pacjentki i brak samodzielności w kontynuowaniu wyuczonych ćwiczeń. W dniu przyjęcia pacjentka wymagała pomocy osób drugich w codziennych czynnościach, jak również przy przemieszczaniu się z łóżka na krzesło i odwrotnie, zaobserwowano duże zaburzenia równowagi podczas pionizacji i próby chodzenia na krótkich dystansach do 10 m. W wyniku prowadzonej rehabilitacji uzyskano wzrost wydolności ogólnej organizmu, chora poruszała się przy balkoniku na dłuższych dystansach przy asekuracji biernej. Pacjentka została wypisana do domu z zaleceniami dalszej rehabilitacji oraz stałej pomocy osób drugich.
Po wyjściu ze szpitala C. M. opiekowała się powódka wraz z mężem korzystając przy tym z zatrudnianej fachowej pomocy pielęgniarskiej. Powódka najmowała również do opieki nad matką osoby trzecie. Bywało, że mąż powódki zawoził samochodem C. M. do opiekunki codziennie. Córka wraz z mężem nie byli jednak w stanie zapewnić matce należytej opieki całodobowej, tym bardziej, że również powódka cierpi na schorzenia oczu nie pozwalające jej podnosić ciężarów. Powódka ponosiła również koszty zakupu leków dla matki.
Na podstawie decyzji Przełożonej Prowincjonalnej Zgromadzenia C. M. została umieszczona w Domu Pogodnej Jesieni w T.. Decyzję o złożeniu wniosku o przyjęcie do DPJ podjęła sama C. M.. Zgoda na pobyt wyrażona została w oparciu o oświadczenia C. M. i J. C. o wyrażeniu zgody na ponoszenie kosztów odpłatności za pobyt w placówce.
Decyzją Prezydenta M. odmówiono powódce skierowania na pobyt stały do Domu Pogodnej Jesieni w T., wskazując, iż opiekę w codziennej egzystencji jest w stanie zapewnić rodzina wspólnie zamieszkała – powódka, zięć wnuczki oraz syn z synową zamieszkali w pobliżu.
W stosunku do C. M. Powiatowy Zespół ds. orzekania o niepełnosprawności w T. orzekł znaczny stopień niepełnosprawności, konieczność korzystania z systemu środowiskowego wsparcia w samodzielnej egzystencji, stałej i długotrwałej opieki lub pomocy oraz konieczność stałego współudziału na co dzień opiekuna. Orzeczenie o podobnej treści wydał również lekarz orzecznik ZUS wskazując, iż C. M. pozostaje niezdolna do samodzielnej egzystencji.
C. M. przebywała w Domu Pogodnej Jesieni w T. do dnia 17 stycznia. Podstawą pobytu wymienionej osoby w ośrodku były umowy cywilnoprawne. pomiędzy Zgromadzeniem Sióstr (…) reprezentowanym przez Dyrektora Domu Pogodnej Jesieni w T. a R. C.. W umowach tych R. C. zobowiązywała się do pokrywania opłat za pobyt C. M. w placówce.
W ewidencji DPJ w T. jako wpłacający figurują zarówno C. M., jak i powódka oraz jej mąż. Kwoty te jednak w rzeczywistości dopłacali ze środków wspólnych R. i J. C., jako brakującą część opłat z tytułu kosztów pobytu i leków C. M. jakiej nie pokryły środki pochodzące w 70% z pobieranego przez nią świadczenia rentowego. Pozostałe 30% świadczenia powódka przeznaczała na zakup potrzebnych matce rzeczy jak np. pieluchomajtek, maści, ubrania. Pozwany, mimo podejmowanych przez powódkę prób uzgodnienia z nim kwestii płatności za pobyt oraz poinformowania go o samodzielnej decyzji C. M. dotyczącej umieszczenia jej w DPJ nie partycypował w kosztach utrzymania matki w DPJ w T..
Decyzją z dnia Prezydent M. (…)orzekł o umieszczeniu C. M. w Domu Pomocy Społecznej w T. przy ul. (…) orzekając jednocześnie o odpłatności za pobyt w ww. placówce na kwotę 922,63 zł miesięcznie i zwalniając E. M. z ponoszenia opłaty za pobyt matki w domu pomocy społecznej na okres jednego roku. Pozostałą do zapłaty kwotę stanowiącą różnicę pomiędzy średnim miesięcznym kosztem utrzymania a opłatą wnoszoną przez C. M. wnosić miała zastępczo Gmina M. (…).
C. M. jest osobą całkowicie ubezwłasnowolnioną. Pozwany otrzymuje świadczenie rentowe w wysokości 691,25 zł, pozostaje w rozdzielności majątkowej z żoną, mimo tego to żona ponosi koszt utrzymania domu będącego ich współwłasnością. Posiada ½ części domu o pow. 40 m. kw. oraz ½ części działki tj. 275 m.kw., nieruchomość rolną o pow. 7,22 ha w D., domek letniskowy oraz samochód marki M., który pozwany zakupił za kwotę 31.000 zł.
W oświadczeniu złożonym w toczącej się przed Sądem Okręgowym prawie pozwany wskazał, iż sprzedał działkę rolną o powierzchni 64 ary za kwotę 170.000 zł, a uzyskaną w ten sposób kwotę przeznaczył wraz z małżonką na pokrycie niezbędnych wydatków jak zakup okien, ocieplenie budynku, wymiana więźby i pokrycia dachowego. Co do pozostałej zaś z tej sprzedaży kwoty pozwany wskazał, iż przeznaczył ją na koszty kształcenia syna, bieżące utrzymanie rodziny i leczenie.
Podstawę faktyczną powództwa stanowiło dostarczenie przez powódkę osobie uprawnionej do alimentacji środków utrzymania do czego zobowiązany był również pozwany jako syn uprawnionej, który środków tych jednak matce nie zapewnił. Środki utrzymania udzielone przez powódkę pokryły brakującą część kosztów pobytu, całodobowej opieki oraz leczenia uprawnionej w tym okresie w Domu Pogodnej Jesieni w T. prowadzonym przez Zgromadzenie (…).
Podstawę prawną dochodzonego roszczenia majątkowego, stanowiącego w tym wypadku roszczenie regresowe stanowi art. 140 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym osoba, która dostarcza drugiemu środków utrzymania lub wychowania nie będąc do tego zobowiązana albo będąc zobowiązana z tego powodu, że uzyskanie na czas świadczeń alimentacyjnych od osoby zobowiązanej w bliżej lub tej samej kolejności byłoby dla uprawnionego niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami, może żądać zwrotu od osoby, która powinna była te świadczenia spełnić.
Okolicznością bezsporną pomiędzy stronami pozostawał jedynie pobyt uprawnionej – matki stron C. M. w okresie wskazanym w pozwie w DPJ w T. oraz okoliczność ubezwłasnowolnienia matki stron. W pozostałym zakresie, w szczególności w odniesieniu do zasadności umieszczania matki w tego typu zakładzie, pozostawania przez nią w niedostatku oraz ciążącego na pozwanym w ocenie powódki obowiązku alimentacyjnego wobec matki w sytuacji majątkowej w jakiej pozostawał – pozwany zaprzeczał twierdzeniom pozwu. Zaznaczał, iż sytuacja matki jest tego rodzaju, iż nie potrzebuje ona wsparcia finansowego ze strony innych osób, a z kolei jego sytuacja zarobkowa i majątkowa nie pozwala obciążyć go świadczeniami na jej rzecz.
W ocenie Sądu zasadnym zatem stało się zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kwot wskazanych w pkt I sentencji orzeczenia wraz odsetkami liczonymi od 1 – go dnia miesiąca następującego po miesiącu w jakim dokonana została wpłata.
Zważyć bowiem należy, iż w zakresie tych kwot spełnione zostały wszystkie przesłanki umożliwiające uwzględnienie roszczenia regresowego powódki przewidziane w art. 140 krio. Powódka zgodnie z ciążącym na niej obowiązkiem wykazania zasadności roszczenia wykazała, iż dostarczyła uprawnionej – matce stron pozostającej w niedostatku środków utrzymania, przy czym z racji istnienia również po stronie pozwanego obowiązku alimentacyjnego wobec matki powódka zobowiązana była jedynie do poniesienia połowy tej kwoty. Brak reakcji pozwanego na rosnące, ze względu na pogarszający się systematycznie stan zdrowia uprawnionej potrzeby związane z opieką w podstawowej egzystencji i leczeniem, a wręcz odmowa ich pokrywania powodowały, iż uzyskanie niezbędnych świadczeń było dla uprawnionej niemożliwe i połączone z nadmiernymi trudnościami.
Tym bardziej, że dopiero orzeczono o ubezwłasnowolnieniu uprawnionej. W ocenie Sądu bowiem sytuacja zarobkowa i majątkowa pozwanego zobowiązanego do dostarczania matce środków utrzymania w tej samej kolejności co powódka, pozwalała obciążyć go świadczeniami związanymi z pobytem matki w DPJ oraz kosztami leczenia, przekraczającymi dofinansowanie z NFZ. Z ustaleń faktycznych poczynionych w sprawie wynika, że owszem pozwany pobiera mniejsze świadczenie rentowe niż uprawniona, ale jednocześnie całokształt jego sytuacji majątkowej jest i był w okresie objętym powództwem tego rodzaju, że trudno by orzec, iż pozostaje on osobą na tyle ubogą, by zasadnym było zwolnienie go od obowiązku alimentacyjnego wobec matki. Podkreślić przy tym należy, iż stan zdrowia matki stron pogarszał się na przestrzeni lat, w zasadzie już, a kluczowy dla jej zdrowia zabieg operacyjny przeszła.
Zebrane w sprawie dowody potwierdziły, iż pozwany w tym okresie nie poprzestawał na osiąganiu dochodu jedynie tytułem pobieranego świadczenia, dość zauważyć, iż podejmował różnego rodzaju aktywność zarobkową czy to związaną z wynajmem luksusowego samochodu, czy dzierżawą gruntów, której opłacanie też generuje przecież koszty. Nadto pozwany posiadał wierzytelność z tytułu zachowku, z której ostatecznie został zaspokojony. Wprawdzie do oceny zdolności zobowiązanego do zaspokojenia potrzeb uprawnionej nie bierze się pod uwagę zdolności majątkowej wierzyciela regresowego, jednakże w ocenie Sądu w okolicznościach niniejszej sprawy zasadnym staje się również porównanie sytuacji pozwanego z sytuacją majątkową powódki, która mimo pozostawania wcale w nie lepszej sytuacji majątkowej ponosiła koszty całodobowej opieki nad matką oraz ponadnormatywne koszty leczenia. Za wykazane przyjąć należy również okoliczności, iż sytuacja majątkowa uprawnionej nie pozwalała na pokrycie przez nią całości tych kosztów i zważywszy na rodzaj schorzeń jakimi była dotknięta i specjalistycznej opieki jakiej potrzebowała uznać należy, iż pozostawała w stosunku do pozycji majątkowej swoich dzieci w niedostatku.
Odnosząc się z kolei do podniesionego przez pozwanego zarzutu jakoby matka nie potrzebowała tego rodzaju opieki jaką zapewniano jej w DPJ oraz, że decyzję o umieszczeniu uprawnionej powódka podjęła jednostronnie i bezzasadnie, niepotrzebnie generując dodatkowe koszty, to podkreślić należy, iż zarzuty te na tle materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie oraz poczynionych na ich podstawie ustaleń faktycznych jawią się jako niedorzeczne. Z ustaleń tych bowiem wynika, że matka stron została ubezwłasnowolniona, a decyzję o umieszczeniu jej w DPJ podjęła samodzielnie wnosząc osobiście o jej przyjęcie do tego zakładu. Nadto treść dokumentacji medycznej, jak i zeznania męża powódki jednoznacznie potwierdzają, iż stan zdrowia powódki był na tyle poważny i wymagający specjalistycznej opieki (i to nawet przy braku posiadania specjalistycznej wiedzy z zakresu medycyny), że jak najbardziej uprawnioną pozostawała decyzja zarówno uprawnionej jak i powódki co poddania się opiece w DPJ i zobowiązania do ponoszenia brakujących kosztów utrzymania i leczenia.
Jako znajdujące pokrycia w materiale dowodowym oraz nie znajdujące oparcia w przepisach prawa ocenić należało również podnoszone przez pozwanego okoliczności, iż uprawniona C. M. posiadała stosowne środki na swoje utrzymanie, którymi dysponowała powódka i jej mąż oraz, że z uwagi na fakt, iż wpłat na koszty pobytu w DPJ dokonywał mąż powódki ta nie miała podstaw do dochodzenia ich zwrotu na swoją rzecz. Z ustaleń faktycznych wynika jednoznacznie, iż powódka wraz mężem pokrywała koszty opieki nad matką ze środków pochodzących z majątku wspólnego małżonków, stąd w ocenie Sądu jak najbardziej posiada ona prawo domagania się ich zwrotu. Kwestia natomiast posiadanego przez uprawnioną majątku i oszczędności oraz ich rozdysponowania jeszcze przed czasem pobytu w DPJ również została jednoznacznie wyjaśniona w toku sprawy.
W ocenie Sądu Okręgowego strony – jako dzieci C. M. – powinny w równym stopniu pokryć niedobór, jaki zaistniał w wyniku porównania dochodów matki stron z wysokością wydatków, jakie zmuszona była ponosić na swoje utrzymanie. Nie można przy tym zaakceptować poglądu powódki i Sądu I instancji, że do obliczeń należy przyjąć kwotę odpowiadającą jedynie 70% wysokości renty rodzinnej matki stron. Przepisy ustawy o pomocy społecznej regulują stosunek pomiędzy organem prowadzącym dom pomocy społecznej a podopiecznym i jego rodziną. Regulują zasady odpłatności za ten dom. Są elementem prawa publicznego. Nie mają jednak wpływu na ocenę, czy osoba korzystająca z tej formy opieki znajduje się w niedostatku. Przyjąć należy zasadę, że każda osoba powinna w pierwszej kolejności wszystkie swoje dochody przeznaczać na własne utrzymanie. Dlatego też do dalszych obliczeń należy przyjąć pełną kwotę renty rodzinnej netto pobieranej przez C. M..
Jeśli chodzi natomiast o koszty jej utrzymania, to na powódce spoczywał ciężar wykazania ich wysokości. Powódka była w stanie wykazać jedynie wysokość opłat za dom pomocy społecznej oraz wysokość opłat za leki. Nie dostarczyła dowodów pozwalających na ustalenie wysokości innych wydatków, które niewątpliwie mogły się pojawić. Ze względu na braki dowodowe do dalszych obliczeń wzięto pod uwagę jedynie wysokość opłat za pobyt w Domu Pogodnej Jesieni oraz wydatki na leki wykazane w odpowiednich informacjach Zgromadzenia (…).
Zaznaczyć przy tym należy, że w obliczeniach nie uwzględniono wydatków na leki, która to należność została przez Sąd I instancji uznana za przedawnioną. Wyrok Sądu Okręgowego w Tarnowie – I Wydział Cywilny I Ca 107/14
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 2
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 2Bezspornie spadkodawca Z. S. (1) do chwili śmierci przebywał w (…) dla Osób Starszych w S.. Zgodnie z pismem z (…) odpłatność za pobyt Z. S. (1) w tym (…) wynosił 1500 zł miesięcznie i w sumie za cały okres jego pobytu wyniosła 30.500 zł (k. 60). Ponadto zgodnie z zeznaniami świadka E. S., która prowadzi (…) rodziny w związku z pobytem dodatkowo ponoszą koszty związane z koniecznością zakupu leków, pielucho-majtek, wyjazdów prywatną karateką. Świadek wskazała, że Zenom S. przyjmował leki specjalistyczne związana z chorobą P. i demencją starczą. Ich miesięczny koszt była to kwota od 130-150 zł (k. 64). Ww. dowody oraz zeznania świadków A. K. (k. 100v), J. B. (k. 102v), J. S. (4) (k. 104), H. M. (k. 104v), W. M. (k. 105), S. M. (k. 415v) nie pozostawiają wątpliwości, iż część kosztów związanych z pobytem Z. J. S. (1) w (…) oraz kosztów jego leczenia ponosiła uczestniczka postępowania – jego córka U. P. (1), zaś część tych kosztów pokrywała ze świadczenia emerytalnego ojca. Zgodnie ze zeznaniami świadka A. K. emerytura Z. J. S. (1) wynosiła około 800 zł, a w późniejszym okresie 890 zł miesięcznie.
Dlatego Sąd Okręgowy uznał za udowodnione, że uczestniczka postępowania poniosła wydatki w związku z ostatnią chorobą ojca i koniecznością opieki, jakie wskazywała w piśmie tj. w postaci dopłaty za pobyt w (…) w S. w kwocie 13.461,27 zł oraz w postaci wydatków poniesionych na leki ojca w czasie choroby w kwocie 2.778,22 zł. Łącznie uczestnika postępowania poniosła wydatki w kwocie 16.239,49 zł. Kwota ta powinna być pokryta przez spadkobierców po połowie w związku z tym ½ tej kwoty tj. 8.119,85 zł Sąd Okręgowy odliczył od spłaty należnej wnioskodawcy. Postanowienie Sądu Okręgowego w Łomży – I Wydział Cywilny z dnia 3 marca 2016 r. I Ca 47/16
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 3
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 3G. W. zmarła w K. gdzie ostatnio stale zamieszkiwała. Spadkodawczyni zmarła jako wdowa, przy czym tylko raz zawierała związek małżeński, z którego urodziły się trzy córki : M. W., E. S. (1) i H. M. (2). Zmarła nie miała dzieci pozamałżeńskich ani przysposobionych i nie pozostawiła testamentu. Postanowieniem Sąd Rejonowy w K. stwierdził, że spadek po G. W. nabyły wprost córki : M. W., E. S. (1) i H. M. (2) po 1/3 części każda z nich.
Pomimo zmiany żądań w toku postępowania ostatecznie uczestniczki zgodnie wskazały, iż przedmioty objęte masą spadku winne przypaść uczestniczce H. M. (2) z obowiązkiem spłaty, przy czy ta ostatnia wskazywała na bezzasadność żądania wnioskodawczyni w tym zakresie.
W tej sytuacji sąd uznał, że żądania wnioskodawczyni oraz uczestniczek co do sposobu dokonania działu spadku są zasadne. Zaproponowany przez te osoby sposób działu spadku po G. W. pozwoli na zachowanie stanu decydowania o przedmiotach stanowiących masę spadku i posiadania, który istnieje od 2013 r. Taki sposób działu spadku pozwala zarazem na ograniczenie bezpośrednich kontaktów w warunkach narastającego konfliktu między wnioskodawczynią, a uczestniczką H. M. (2). Przyznanie uczestniczce przedmiotowego lokalu jest nadto zasadne z uwagi na fakt, iż to ona jeszcze za życia matki podejmowała decyzje odnośnie mieszkania, w tym również o jego wynajmie pobierając pozyskany w ten sposób czynsz. Również uczestniczka samodzielnie podejmowała decyzje finansowe i integralnie lokowała zgromadzone środki. Pomimo tego, że oficjalnie właścicielem konta w Banku (…) była M. W., jednakże ze względu na swoje upośledzenie nie była ona w stanie decydować o oszczędnościach. Skoro stan finansów zmarłej wynikał z decyzji uczestniczki, to zdaniem Sądu celowym i zasadnym będzie pozostawienie ich w jej dyspozycji.
Spadek po G. W. nabyły córki : M. W., E. S. (1) i H. M. (2) po 1/3 części każda z nich. Przy wartości spadku ustalonej na 160.526,00 złotych na uczestniczki, których udziały wynoszą po 1/3 części przypada kwota po 53.508,66 zł.
Zarówno wnioskodawczyni jak i uczestniczka H. M. (2) zażądały uwzględnienia w rozliczeniu kwot wydatkowanych na opiekę i utrzymanie zarówno spadkodawczyni jak i M. W., a dodatkowo uczestniczka wniosła o rozliczenie tylko od wnioskodawczyni kwot utrzymania obu kobiet w trakcie ich długotrwałych pobytów u niej w domu, kosztów zakupu leków, wizyt i dojazdów do lekarzy, terapeutów, wynagrodzenia dla opiekunki, kosztów utrzymania mieszkania objętego wnioskiem przed i po śmierci spadkodawczyni oraz kosztów remontów mieszkania.
Dokonując oceny żądań zarówno E. S. (1) jak i H. M. (2) odnośnie zwrotu wydatków poczynionych na utrzymanie matki zauważyć należy, iż żądania te pozostają w wyraźnej sprzeczności z normą art. 5 KC stanowiącą, iż nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno –gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Obie uczestniczki podkreślały, że pomagały matce i siostrze z własnej woli, czując taką potrzebę i nie oczekując niczego w zamian. H. M. (2) mieszkająca w K., blisko matki, miała większą możliwość i sposobność do codziennej opieki nad spadkodawczynią. Zeznający w sprawie sąsiedzi zmarłej twierdzili, że obie córki nią się opiekowały, tyle że H. w większym rozmiarze.
Ponadto postępowanie dowodowe nie wykazało, że uczestniczki były zmuszone świadczyć pomoc w takim zakresie w jakim ją czyniły. Ani spadkodawczyni, ani M. nie znajdowały się w niedostatku, miały one własne pieniądze, którymi zmarła zarządzała, nie było więc potrzeby aby którakolwiek z uczestniczek opłacała media czy czynsz lub finansowała zakup leków. Trudno zgodzić się z żądaniami obu uczestniczek aby „zwracały” sobie nawzajem ½ wydatków, co do poczynienia których samodzielnie, bez wzajemnych uzgodnień, podejmowały decyzje. Należy zauważyć, iż większa część wskazanych do rozliczeń przedmiotów może być traktowana w kategorii prezentów lub być odzwierciedleniem szczególnej troski i miłości do matki, a nie wydatków i nakładów poczynionych na masę spadku tym bardziej, że uczestniczki zgodnie wskazały, iż nie żądają podziału ruchomości stanowiących wyposażenie mieszkania.
Nawet jak spadkodawczyni była po udarze lub po złamaniu szyjki udowej to i tak odbierała emeryturę i rentę córki. Jeżeli nie robiła tego osobiście to ktoś ją zastępował np. M. lub H. i to w rzeczywistości uczestniczka decydowała o tym, że nie będzie korzystała z gotówki matki. Nawet jeżeli uczestniczka H. M. (2) utrzymywała matkę i siostrę mieszkające u niej po doznanych urazach, to robiła to własnej woli bez uzgodnienia z wnioskodawczynią, która sugerowała zatrudnienie dodatkowej pielęgniarki. Skoro decyzją uczestniczki było finansowanie matki, pomimo posiadania przez nią oszczędności i bieżących dochodów, a także zaoferowanie własnej opieki w miejsce dodatkowej wykfalifikowanej pielęgniarki, to zgodnie z treścią art. 5 KC powstałymi w ten sposób kosztami nie może obciążać wnioskodawczyni. Z resztą trudno wskazywane wydatki traktować jako nakład lub długi spadkowe podlegające rozliczeniom zgodnie z treścią art. 686 KPC.
Nie można również uznać za uzasadnione żądanie pokrywanie kosztów bieżącego życia, skoro uczestniczka sama odsyłała lub wyrzucała żywność przywiezioną przez wnioskodawczynię. Natomiast nie można przyznać tożsamego żądania wnioskodawczyni skoro robiła np. paczki żywnościowe nie ustalając najpierw czy w ogóle dane produkty są zmarłej potrzebne i czy nie istnieje konieczność zaspokojenia innych potrzeb. Ponadto żadna ze składających wniosek o rozliczenie uczestniczek nie wykazała, że jeszcze przed śmiercią matki kierowała żądanie do siostry o współfinansowanie kosztów wygenerowanych przez spadkodawczynię takich jak leki, leczenie, przejazdy, opłaty. Szczególnie dowodem tym nie mogą być zestawienia zawarte w dołączonych do akt teczkach, albowiem nie ma pewności, czy faktycznie wnioskodawczyni na bieżąco miała w nie wgląd.
Z tych samych powodów nie można zgodzić się z żądaniem uczestniczki H. M. (2) co do rozliczenia w niniejszym postępowaniu kosztów przeprowadzonego remontu mieszkania. Przypomnieć należy, iż ww. remont był przeprowadzony wówczas gdy pomiędzy uczestniczkami nie było konfliktów i sposób jego przeprowadzenia, zakres prac i sposób finansowania był przez nie wspólnie uzgodniony. Skoro więc wnioskodawczyni pokrywała koszt zakupu części mebli i wyposażenia, a uczestniczka remont kuchni i łazienki, a wszystkie prace były wykonane dla polepszenia standardu życia matki i niepełnosprawnej siostry, to wzajemne żądania rozliczeń są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego i z tego powodu nie zasługują na uwzględnienie.
Co do pozostałych żądań H. M. (2) podkreślić należy, iż pomimo złożenia kilku tematycznych teczek zawierających wiele notatek, wyliczeń i oświadczeń nie została dowiedziona min. wysokość poszczególnych dochodzonych kosztów. Wnioskodawczyni zaprzeczyła nie tylko ich wysokości, ale także potrzeby czy też źródła finansowania wydatków, za wyjątkiem przedstawionych w zestawieniu kosztów utrzymania mieszkania w okresie od śmierci matki (3.611 zł.) Postępowanie dowodowe w żaden sposób nie wykazało, że wszystkie ww. koszty ponosiła uczestniczka z własnych środków, ponadto nie udowodniono faktycznej wysokości czynszu za mieszkanie objęte wnioskiem za dochodzony przez H. M. (2). Co prawda wnioskodawczyni potwierdziła, że przez pewien czas koszt czynszu wynosił 300 zł., ale nie przedstawiono dokumentów co do tego, że jego wysokość nie ulegała zmianie. Zauważyć należy, iż obowiązek udowodnienia tych kosztów leżał po stronie uczestniczki H. M. (2). Z tych to powodów w braku zaprzeczenia przez wnioskodawczynię, Sąd do wzajemnych rozliczeń przyjął jedynie kwotę 3.611 zł jako nakład uczestniczki na masę spadku.
W konsekwencji sąd postanowił uwzględnić żądania uczestniczki H. M. (2) jedynie co do rozliczenia nakładów w postaci poniesionych kosztów opłat eksploatacyjnych mieszkania objętego wnioskiem w kwocie 3.600 zł. Stosownie do wielkości udziałów uczestniczek (1/3) kwota ta powinna zostać pokryta przez każdą z nich po 1.203,66 zł. Jednocześnie uczestniczka żądała zwrotu poniesionego nakładu jedynie od wnioskodawczyni. Skoro ta odpowiada za poczynione nakłady do wysokości posiadanego udziału w masie spadku, to w konsekwencji kwota przypadająca w niniejszym postępowaniu od H. M. (2) na rzecz wnioskodawczyni E. S. (1) powinna zostać obniżona o 1.203,66 zł. i winna wynosić 52.305,00 zł. (53.508,66-1203,66), a w stosunku do uczestniczki M. W. winna wynosić 53.508,66 zł.
Łączna suma kwot przypadających od uczestniczki na rzecz pozostałych uczestniczek wynosi 105.813,66 złotych. Przypomnieć należy iż uczestniczka dysponuje relatywnie wysokimi dochodami określonymi przez nią na kwotę ok. 4.400-4.900 zł., przy wydatkach rzędu 900 zł. nie mając nikogo na utrzymaniu . Mimo wszystko łączna kwota ta jest obiektywnie wysoka, stąd zasadnym jest wyznaczenie terminów płatności w pewnym odstępie czasowym od uprawomocnienia się postanowienia. Zdaniem Sądu 6 miesięczny okres odroczenia spłaty pozwoli uczestniczce na zgromadzenie potrzebnych środków czy to przez likwidacje oszczędności, sprzedaż mieszkania czy też zaciągnięcie pożyczki lub kredytu bankowego. Należy przy tym mieć na uwadze fakt, iż uczestniczka wnioskowała o przyznanie na swoją rzecz przedmiotów wchodzących w skład masy spadku, stąd winna przewidywać konieczność poczynienia oszczędności w celu dokonania ewentualnej spłaty.
Jednocześnie wnioskodawczyni wskazując na swe liczne schorzenia i kosztowne leczenie nie wykazała, że pozostaje bez środków do życia i że natychmiastowa spłata jest niezbędna dla uchronienia jej przed niemożnością zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych. Przypomnieć należy, iż w kosztach jej utrzymania partycypuje mąż, z którym prowadzi wspólne gospodarstwo domowe, uzyskującym stosunkowo wysokie uposażenie w kwocie powyżej 4.000 zł. Podobnie jak uczestniczka wnioskodawczyni nie ma żadnych innych osób na utrzymaniu. Prowadzenie prywatnych badań i leczenia poza refundacją NFZ pozwala mniemać, że wnioskodawczyni posiada środki pozwalające na normalne funkcjonowanie, dlatego też nie ma konieczności spłaty w szybszym terminie.
Również potrzeby życiowe uczestniczki M. W. należy uznać za zapewnione. Jej emerytura pozwala na pokrycie kosztów pobytu wD., a pieniądze uzyskiwane z wynajmu mieszkania na zaspokojenie innych kosztów życia np. leków.
Sąd postanowił:
1. dokonać działu spadku po G. W. c. M. i J. w ten sposób, że uczestniczce H. M. (2) c. L. i G. przyznać prawo odrębnej własności lokalu mieszkalnego nr (…) położonego w K. przy ulicy (…) o powierzchni 31,70 m(2), dla którego Sąd Rejonowy w K. prowadzi księgę wieczystą o nr (…) wraz z udziałem wynoszącym (…) w nieruchomości wspólnej, dla której Sąd Rejonowy w K. prowadzi księgę wieczystą o nr (…));
2. zasądzić od uczestniczki H. M. (2) na rzecz:
a. wnioskodawczyni E. S. (1) tytułem działu spadku i rozliczenia nakładów kwotę 52.305,00 zł (pięćdziesiąt dwa tysiące trzysta pięć złotych), płatną w terminie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się postanowienia, z ustawowymi odsetkami na wypadek uchybienia terminowi płatności,
b. uczestniczki M. W. tytułem działu spadku kwotę 53.508,66 zł (pięćdziesiąt trzy tysiące pięćset osiem złotych sześćdziesiąt sześć groszy), płatną w terminie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się postanowienia, z ustawowymi odsetkami na wypadek uchybienia terminowi płatności;
3. oddalić żądanie wnioskodawczyni E. S. (1) o rozliczenie nakładów;
4. oddalić żądanie uczestniczki H. M. (2) o rozliczenie nakładów ponad kwotę 3.611 zł (trzy tysiące sześćset jedenaście złotych);
5. wartość przedmiotu postępowania ustalić na kwotę 160.526,00 zł (sto sześćdziesiąt tysięcy złotych pięćset dwadzieścia sześć złotych). Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 14 lipca 2016 r. I Ns 2004/13
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
