Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku (art. 888 § 1 KC). W myśl art. 890 KC oświadczenie darczyńcy powinno być złożone w formie aktu notarialnego, jednakże umowa darowizny zawarta bez zachowania tej formy staje się ważna, jeżeli przyrzeczone świadczenie zostało spełnione. Celem darowizny jest wzbogacenie obdarowanego kosztem majątku darczyńcy. Umowa darowizny jest czynnością prawną, na mocy której darczyńca zobowiązuje się do jednostronnego bezpłatnego świadczenia kosztem swojego majątku na rzecz obdarowanego, przy równoczesnym braku nałożenia na niego obowiązku świadczenia w zamian za uczynioną darowiznę. Korzyść osiągana przez jedną stronę umowy nie znajduje odpowiednika po drugiej stronie.
Świadczenie na rzecz obdarowanego polega na dokonaniu przysporzenia majątkowego, może w szczególności polegać na przeniesieniu określonych praw z majątku darczyńcy do majątku obdarowanego (np. prawa własności), na zapłacie określonej sumy pieniężnej, ustanowieniu pewnych praw majątkowych (np. na ustanowieniu służebności osobistej), na zwolnieniu obdarowanego z długu, na zniesieniu prawa obciążającego cudzą rzecz.
W przypadku darowizny zamiarem darczyńcy jest to, aby określona osoba odniosła kosztem jego majątku korzyść pod tytułem nieodpłatnym. Okazanie szczodrobliwości jest tu główną przyczyną podjęcia tej czynności (vide: Leopold Stecki, „Umowa darowizny”, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Studia Iuridica Zeszyt 1, Warszawa-Poznań 1974, s. 15 i n.). Nie ma przy tym znaczenia jaki był motyw działania darczyńcy. Istotną przesłanką darowizny jest bowiem nieodpłatność. Nieodpłatność decyduje o bycie prawnym tej umowy”.
Cechą istotnie wyróżniającą umowę darowizny od wielu umów nazwanych, uregulowanych w kodeksie cywilnym, jest jej nieodpłatność. Świadczenie darowizny jest bezpłatne tylko wtedy, gdy druga strona umowy nie zobowiązuje się do jakiegokolwiek świadczenia w zamian za uczynioną darowiznę. Nieodpłatność ta oznacza, że darczyńca, dokonując na rzecz drugiej strony przysporzenia, nie może uzyskać jakiegokolwiek ekwiwalentu ani w chwili dokonania umowy darowizny, ani też w przyszłości. Ekwiwalent, o którym mowa, nie musi być ekwiwalentem stricte ekonomicznym (wyrok SA w Warszawie z 3 listopada 1995 r., I ACr 801/95, OSA rok 1995, z. 11-12, poz. 74).
Wątpliwości wokół pojęcia nieodpłatności, jako składnika przedmiotowo istotnego umowy darowizny, pojawiają się w sytuacji zastrzeżenia na rzecz darczyńcy jakiegokolwiek świadczenia, niepozostającego w jakimkolwiek związku z wielkością świadczenia, jakie otrzymuje obdarowany. Jeżeli przyjmujemy, iż o ekwiwalentności świadczeń otrzymywanych przez strony umowy decyduje subiektywne wyobrażenie stron o wielkości wzajemnych świadczeń, to przyjąć należy, iż uzyskana przez darczyńcę jakakolwiek korzyść pozbawia daną umowę charakteru umowy darowizny (zob. J. Jezioro (w:) E. Gniewek, Komentarz, 2006, s. 1327).
Zgodnie z art. 410 § 2 KC, świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył (condictio indebiti), albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła (condictio causa finita) lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty (condictio causa data causa non secuta) albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia (condictio sine causa). W art. 411 KC wymienione zostały sytuacje, w których pomimo spełnienia przesłanek określonych w art. 410 § 2 KC nie można żądać zwrotu świadczenia.
Stosownie do art. 411 pkt 1 KC, nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. Dokonując wykładni tego przepisu, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 grudnia 1997 r., III CKN 236/97 (OSNC rok 1998, nr 6, poz. 101) wyjaśnił, że wątpliwości co do obowiązku spełnienia świadczenia nie mogą być utożsamiane z wymaganą przez art. 411 pkt 1 KC pozytywną wiedzą dłużnika o braku powinności świadczenia. Stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 1997 r., III CKN 236/97, zostało powtórzone w wyroku z dnia 6 grudnia 2002 r., IV CKN 1575/00, w którym Sąd Najwyższy wyjaśnił, że spełniający świadczenie nie wie, że jest do świadczenia zobowiązany, gdy działa pod wpływem błędu, to znaczy pozostaje w przekonaniu, że spełnia należne świadczenie, podczas gdy przekonanie to nie ma oparcia w okolicznościach lub jest wynikiem mylnego o nich wyobrażenia. Nie ma przy tym znaczenia przez kogo błąd został wywołany i że spełniający świadczenie, przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć, że do świadczenia nie jest zobowiązany, a nawet, że błąd został zawiniony przez spełniającego świadczenie. Podobnie w wyroku z dnia 10 czerwca 2003 r., I CKN 390/01 stwierdził, że wątpliwości co do obowiązku spełnienia świadczenia nie mogą być utożsamiane z wymaganą przez art. 411 pkt 1 KC pozytywną wiedzą dłużnika o beku powinności spełnienia świadczenia (OSP rok 2005, nr 9, poz. 111).
Tu trafnym będzie zacytowanie stanowiska wyrażonego przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 lutego 1998 r., II CKN 601/97, iż „słuszny jest pogląd, że teściowie (rodzice), którzy pomogli synowej i synowi w budowie domu, nie mogą żądać zwrotu poniesionych nakładów, jeżeli świadcząc tą pomoc, postąpili tak dobrowolnie, z poczucia obowiązku moralnego, a nie w celu uzyskania odpowiedniej zapłaty lub innego świadczenia wzajemnego (por. też orzeczenie SN z 18 sierpnia 1937 r., C I 2368/36, OSP rok 1937, poz. 705)”. Mając powyższe na uwadze przyjąć należy, że byli teściowie nie mogą skutecznie żądać od byłej synowej albo zięcia zwrotu pieniędzy czy nakładów na nieruchomość, gdy wiedzieli, że nie byli do świadczenia zobowiązani, nie zastrzegli zwrotu, nie działali celem uniknięcia przymusu ani też w wykonaniu nieważnej czynności prawnej.
Przykład sprawy sądowej
Przykład sprawy sądowejSąd Okręgowy ustalił, że czyniąc przedmiotowe nakłady rodzice powoda nie oczekiwali od pozwanej ich zwrotu. Nigdy nie były prowadzone żadne rozmowy na temat zwrotu rodzicom powoda zaangażowanych przez nich w budowę środków finansowych. M. i S. Z. (rodzice powoda, byłego męża pozwanej) nie oczekiwali że pozwana będzie uczestniczyła w budowie domu, nie oczekiwali także od pozwanej, że będzie się nimi opiekować, ale jedynie od powoda oczekiwali opieki. Pomiędzy rodzicami powoda a pozwaną nie istniała żadna umowa, na mocy której pozwana zobowiązana by była do zwrotu rodzicom powoda części środków finansowych jakie przeznaczyli oni na sfinansowanie budowy na należącej w owym czasie do powoda oraz pozwanej działce w miejscowości P. Powód na którym spoczywał ciężar dowodu w tym zakresie nie wykazał w żaden sposób faktu istnienia takiej umowy (zobowiązania).
Mając powyższe na uwadze zważyć należy, że M. i S. Z. finansując budowę domu na nieruchomości (działce) należącej do powoda i pozwanej w istocie dokonali darowizny (przysporzenia majątkowego) tak na rzecz powoda jak i pozwanej w równym stopniu. Darowizna ta weszła w skład wspólności majątkowej małżeńskiej powoda i pozwanej. Łożąc na budowę domu w P. (dokonując darowizn) rodzice powoda nie oczekiwali ich zwrotu. Darczyńcy w związku z darowizną nie mieli żadnych oczekiwań względem pozwanej, w szczególności nie oczekiwali oni jej zwrotu ani też nie oczekiwali w zamian opieki ze strony pozwanej. Wobec powyższego Sąd Okręgowy uznał, że dokonane darowizny nie były czynione pod warunkiem (były to bezwarunkowe, bezpłatne przysporzenia), nie istniała też umowa między pozwaną a rodzicami powoda mocą której pozwana byłaby zobowiązana do zwrotu otrzymanych darowizn. W ocenie Sądu Okręgowego przedmiotowe darowizny były typowymi darowiznami (w rozumieniu art. 888 KC), mocą których darczyńca zobowiązał się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Darowizny te zostały wykonane, bowiem nakłady na budowę w P. zostały poczynione. Zgodnie zaś z treścią art. 898 KC zwrot darowizny może nastąpić jedynie w razie odwołania tej darowizny, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca. W konsekwencji – jako że darowizny nie odwołano – brak było podstawy prawnej do żądania zwrotu poczynionych darowizn (nakładów), w związku z czym powództwo należało oddalić w całości.
Podstawą oddalenia powództwa było przyjęcie, przez Sąd, że doszło pomiędzy stronami a teściami powoda do zawarcia umowy darowizny. Z ustaleń faktycznych oraz twierdzeń stron wynika także, że nie doszło do zawarcia umowy pomiędzy stronami, a rodzicami powoda co do sposobu rozliczenia nakładów poczynionych przez tych ostatnich. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie – I Wydział Cywilny z dnia 9 listopada 2017 r. I ACa 501/17
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
