Sąd zawsze z urzędu ma obowiązek rozważyć, czy nie zachodzą negatywne przesłanki rozwodu, które uniemożliwiają rozwiedzenie się małżonkom. Gdy jeden z małżonków nie chce rozwodu, to w trakcie procesu musi wykazywać istnienie, co najmniej, jednego z poniższych powodów. Właściwym jest wtedy przedstawianie na tę okoliczność stosownych dowodów rzeczowych, osobowym czy dokumentów.
1) Jeżeli wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków
Ochrona interesów dziecka znajduje wyraz zarówno w normach prawnych odnoszących się do funkcjonowania małżeństwa, jak i regulujących jego rozwiązanie. Dobro dziecka jest negatywną przesłanką rozwodową. Dla oceny, czy dobro dzieci nie ucierpi wskutek orzeczenia rozwodu, należy rozważyć m.in. czy rozwód nie spowoduje osłabienia więzi z dziećmi tego z małżonków, przy którym dzieci nie pozostają, w stopniu mogącym ujemnie wpłynąć na wykonanie jego obowiązków rodzicielskich, czy po rozwodzie zaspokojone zostaną potrzeby materialne i moralne dzieci co najmniej w takim zakresie, w jakim są zaspokajane obecnie, czy utrzymanie status quo w stosunkach wzajemnych rodziców będzie dla dzieci bardziej korzystne niż orzeczenie rozwodu. Sąd Najwyższy polecił ponadto brać pod uwagę: wiek dzieci, ich dotychczasowe stosunki z rodzicami, jak również stan ich zdrowia i stopień ich wrażliwości. Sądy są obowiązane na podstawie szczegółowo ustalonych okoliczności uzasadnić swój pogląd co do tego, czy i jaki wpływ na sytuację wspólnych małoletnich dzieci stron wywiera rozstrzygnięcie w sprawie o rozwód zarówno wtedy, gdy rozwód orzekają, jak i wtedy, gdy żądanie rozwodu, z powodu jego sprzeczności z dobrem małoletnich dzieci, ulega oddaleniu. Wymaga to właściwego uwzględnienia okoliczności dotyczących sytuacji dzieci przy zbieraniu materiału dowodowego w toku całego postępowania o rozwód, a nie tylko w końcowej jego fazie.
2) Jeżeli z innych względów rozwód byłby sprzeczny z zasadami współżycia społecznego
Zgodnie z treścią art. 5 kodeksu cywilnego nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno – gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Zasady współżycia społecznego należą do kategorii klauzul generalnych, dzięki którym po pierwsze możliwa jest indywidualizacja rozstrzygnięć opartych na przepisach prawa, które z natury mają formę ogólną, po drugie możliwe jest łagodzenie rygoryzmu prawa oraz po trzecie zapewniają normom prawnym dostateczny stopień elastyczności. Zasady współżycia społecznego to normy społeczne, których przestrzegać musi każdy człowiek i obywatel i które mają znaczenie ogólne dla wszystkiego rodzaju stosunków społecznych, w tym także i prawnych. Zasady te nie są statuowane przez organy państwowe lecz rodzą się samoistnie w społeczeństwie. Nie są one sankcjonowane przez państwo, więc ich realizacja nie jest zabezpieczona przymusem ze strony państwa. Jeżeli jednak przepis odsyła do zasad współżycia społecznego to sankcja jest związana z tym przepisem, wyrażającym regułę postępowania zawartą w normie prawnej.
Art. 5 kodeksu cywilnego dotyczący nadużycia prawa podmiotowego należy do grupy przepisów, w których naruszenie zasad współżycia społecznego spotyka się z dezaprobatą ze strony ustawodawcy, w tym sensie, że wiąże on ujemne skutki z takim zachowaniem. Zasady współżycia społecznego w rozumieniu art. 5 k.c. pozostają w ścisłym związku z całokształtem okoliczności danej sprawy i w takim całościowym ujęciu wyznaczają podstawy, granice i kierunki rozstrzygnięcia w sytuacjach wyjątkowych, które ten przepis ma na względzie. Dla zastosowania art. 5 k.c. konieczna jest ocena całokształtu szczególnych okoliczności rozpatrywanego przypadku, w ścisłym powiązaniu nadużycia prawa z konkretnym stanem faktycznym. Zasady obowiązującej etyki oraz prawo polskie, broniące tych zasad i dobra rodziny, nie zezwalają na to, aby naruszanie obowiązków prawnych było, jeżeli nie wprost popierane, to co najmniej sankcjonowane przez orzekanie rozwodu z krzywdą dla drugiego małżonka i rodziny.
3) Jeżeli rozwodu żąda jedno z małżonków wyłącznie winne rozkładu pożycia, drugie z małżonków zaś na rozwód się nie godzi, a odmowa tej zgody nie jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego
Powyższa zasada stanowi wyraz ujemnej oceny uzyskiwania korzyści z nagannego postępowania i środek realizacji motywacyjno-wychowawczej funkcji prawa w kierunku wystrzegania się nagannego postępowania skutkującego rozkładem pożycia małżeńskiego.
Ciężka sytuacja życiowa małżonka dotkniętego nieuleczalną chorobą, która wymaga szczególnie troskliwej opieki, może być tą szczególną okolicznością, która – mimo istnienia winy rozkładu pożycia małżeńskiego po stronie tego z małżonków – pozwalałaby na orzeczenie rozwodu, przez co umożliwiono by mu zawarcie związku małżeńskiego z kobietą, którą kocha, a która zapewnia mu troskliwą opiekę (orzeczenie SN z 8 lipca 1952 r., C 1115/52, NP 1953, nr 6, s. 56).
Błędna jest koncepcja, że pewne osoby, ze względu na zajmowane stanowisko lub na wybitne kwalifikacje, powinny korzystać z większego liberalizmu przy ocenie, czy zachodzą przesłanki orzeczenia rozwodu na ich żądanie z ich winy (orzeczenie SN z 2 grudnia 1960 r., 1 CR 506/59).
Ustalenie przez sąd powodów odmowy rozwodu
Rozważanie wszystkich przyczyn rozkładu pożycia przy dokonywaniu oceny odmowy na rozwód małżonka niewinnego jest nie tylko możliwe, ale wręcz konieczne. Stanowią one instrumentarium do dokonywania tej oceny, a wcześniej do ustalenia pozytywnych przesłanek rozwodowych i winy lub współwiny rozkładu pożycia małżeńskiego. Z uznaniem odmowy zgody na rozwód za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego nie musi wiązać się negatywna ocena moralna małżonka niewinnego. Niedopuszczalne jest napiętnowanie jego odmowy jako moralnie niewłaściwej, gdy podłożem odmowy zgody na rozwód jest jego subiektywne poczucie krzywdy. Jednakże orzeczenie rozwodu w takiej sytuacji będzie dopuszczalne, jeżeli wystąpią okoliczności (np. długotrwałe rozłączenie małżonków), które pozwolą na ocenę odmowy zgody na rozwód za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego.
Sądy orzekające traktują upływ czasu od chwili ustania pożycia małżonków jako jedną z istotnych okoliczności, które mogą mieć wpływ na ocenę odmowy zgody na rozwód małżonka niewinnego w świetle zasad współżycia społecznego. Na wynik takiej oceny może mieć wpływ wieloletni brak jakichkolwiek przejawów więzi faktycznej między małżonkami, nawet gdy małżonek wyłącznie winny nie założył nowej faktycznej rodziny. Upływ czasu nabiera z biegiem lat coraz większego znaczenia. Z reguły bowiem wywołuje on istotne zmiany w sytuacji życiowej małżonków.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.