Przewidziana w art. 896 KC możliwość odwołania darowizny jeszcze niewykonanej uzależniona jest od zmiany stanu majątkowego darczyńcy, i to od zmiany na jego niekorzyść. Nie ma natomiast żadnego znaczenia dla dopuszczalności odwołania darowizny zmiana sytuacji majątkowej obdarowanego. Jeżeli nawet darczyńca, zawierając umowę darowizny, kierował się ciężką sytuacją majątkową obdarowanego, a przed wykonaniem darowizny obdarowany wzbogacił się w sposób nagły, to okoliczność ta nie będzie uzasadniać odwołania darowizny i stanowić podstawy do odmowy jej wykonania. Przyczyna, z powodu której doszło do niekorzystnej zmiany w stanie majątkowym darczyńcy, nie ma istotnego znaczenia. Darczyńca nie jest pozbawiony prawa odwołania darowizny jeszcze niewykonanej nawet w wypadku, gdy do pogorszenia się jego stanu majątkowego doszło z jego winy, chyba, że niekorzystną dla siebie zmianę wywołał on umyślnie lub wskutek rażącego niedbalstwa. Takie działanie darczyńcy nie może stanowić podstawy do odwołania darowizny, skoro w świetle art. 891 § 1 KC uzasadniałoby jego obowiązek wynagrodzenia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania przyjętego w umowie darowizny.
Podstawy do odwołania darowizny jeszcze niewykonanej nie może stanowić zmiana w stosunkach osobistych darczyńcy i obdarowanego, powstała po zawarciu umowy darowizny, a przed jej wykonaniem. Jeżeli w tym czasie obdarowany dopuści się rażącej niewdzięczności względem darczyńcy, to okoliczność ta może uzasadniać odwołanie darowizny, ale nie na podstawie art. 896 KC, lecz art. 898 KC – ten ostatni przepis ma zastosowanie zarówno do darowizn wykonanych, jak i niewykonanych.
Zmiana stanu majątkowego darczyńcy – po zawarciu umowy darowizny – musi być istotna. Tylko bowiem w takim wypadku można przyjmować, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla utrzymania darczyńcy, odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb. Zmiany nieistotne nie dają podstawy do odwołania darowizny, podobnie jak samo wykazanie, że darczyńca znajduje się w ciężkiej sytuacji materialnej. Przy ocenie, jakie potrzeby należy uznać za usprawiedliwione, trzeba mieć na względzie to, że mają one charakter konsumpcyjny i że ich zaspokojenie polega na zapewnieniu uprawnionemu (w konkretnym wypadku darczyńcy) mieszkania, wyżywienia, odzieży, leczenia itp. Przez usprawiedliwione potrzeby rozumie się przy tym nie tylko te elementarne, wiązane z minimum egzystencji, ale przede wszystkim normalne warunki bytowania odpowiadające wiekowi uprawnionego, jego stanowi zdrowia itd. Przy ocenie, w jakim stopniu zmiana stanu majątkowego darczyńcy – zaistniała po zawarciu umowy darowizny – wpłynęła na możliwość zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb darczyńcy, nie można pomijać tego, na jakim poziomie zaspokajał on swoje potrzeby przed zmianą stanu majątkowego. Należy podkreślić, że ustawodawca ma w tym wypadku na względzie własne potrzeby darczyńcy, a nie potrzeby jego osób bliskich. Do potrzeb tych osób odnosi się postanowienie końcowe art. 896 KC.
Przepis art. 896 KC przewidujący możliwość odwołania darowizny niewykonanej w razie zmiany stosunków majątkowych darczyńcy nie zawiera żadnego zastrzeżenia co do tego, czy darowizna podlega odwołaniu w całości, czy tylko w takiej części, w jakiej jej wykonanie nie może nastąpić bez uszczerbku dla zaspokojenia potrzeb darczyńcy lub wywiązania się przez niego z obowiązków alimentacyjnych. Zagadnienie jest niewątpliwie dyskusyjne. Wydaje się jednak, że przy uwzględnieniu celu, jakiemu ma służyć unormowanie zawarte w art. 896 KC, należy wypowiedzieć się za dopuszczalnością odwołania darowizny tylko w takiej części, jaka wystarcza dla wyeliminowania wymienionego w nim uszczerbku (tak Stanisław Dmowski w: Komentarzu do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, tom 2, wyd. 10, Warszawa 2011, str. 966). Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu – I Wydział Cywilny z dnia 21 lutego 2013 r. I ACa 61/13
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
