Darowizna nie może być odwołana po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego. Przyczyny odwołania darowizny nie mogą więc oczywiście stanowić te zachowania obdarowanych, o których darczyńca dowiedział się wcześniej niż na rok przed złożeniem oświadczenia o odwołaniu darowizny. Uprawnienie darczyńcy do odwołania darowizny z powodu niewdzięczności obdarowanego może być realizowane jedynie w takim zamkniętym przedziale czasu. Na realizację powyższego uprawnienia przewidziano właśnie termin jednoroczny od dowiedzenia się przez darczyńcę o niewdzięczności obdarowanego. Jednak podkreślenia wymaga, że działania takie mogły mieć miejsce także wcześniej, skoro termin ich podjęcia nie stanowi tu wyznacznika dla obliczenia rocznego terminu.
W myśl zaś art. 900 KC odwołanie darowizny następuje przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie. Skuteczność odwołania darowizny nie jest więc uzależniona od nadania temu oświadczeniu ściśle określonej treści, a forma pisemna jest zastrzeżona wyłącznie dla celów dowodowych (ad probationem). Oświadczenie to musi być jednak zrozumiałe i zawierać jednoznaczny przekaz dla obdarowanego, że darczyńca odwołuje dokonaną na jego rzecz darowiznę, w tym może ale nie musi wskazywać przyczyny tej decyzji. W judykaturze dopuszcza się nawet możliwość, aby takie oświadczenie zostało złożone również w pozwie (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 27 czerwca 2013 r., I ACA 419/13, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 22 stycznia 2013 r., I ACA 863/12).
W orzecznictwie i doktrynie nie ulega wątpliwości, że termin z art. 899 § 3 KC nie jest terminem przedawnienia, lecz terminem zbliżonym do prekluzji. Oparty został na założeniu, że jeżeli nie dochodzi do odwołania darowizny w ciągu roku od dnia, w którym uprawniony dowiedział się o niewdzięczności obdarowanego, to dzieje się tak dlatego, że darczyńca nie odczuł niewdzięczności, przebaczył obdarowanemu lub też zrzekł się prawa do odwołania darowizny. Tym niemniej jego roszczenie nie przedawnia się, bowiem w sytuacji gdy kolejne, późniejsze zachowanie obdarowanego będzie nosiło znamiona rażącej niewdzięczności – darczyńca ma prawo złożyć oświadczenie o odwołaniu darowizny.
Pod pojęciem rażącej niewdzięczności, dającej podstawę do odwołania darowizny według art. 898 § 1 KC podpadają takie zachowania obdarowanego, które są skierowane przeciwko darczyńcy z taką świadomością i w nieprzyjaznym zamiarze. Przede wszystkim są to więc przestępstwa popełnione przeciwko darczyńcy (zarówno przeciwko życiu, zdrowiu, czci, mieniu) oraz naruszenie przez obdarowanego spoczywających na nim obowiązków wynikających ze stosunków osobistych (rodzinnych) łączących go z darczyńcą, a także obowiązku wdzięczności. Zachowania dowodzące niewdzięczności, które nie noszą znamion przestępstwa, winny świadczyć o znacznym natężeniu złej woli obdarowanego. Dopuszczenie się czynów, które w danych okolicznościach i warunkach nie wykraczały poza zwykłe przypadki życiowych konfliktów, nie uzasadnia więc odwołania darowizny.
W judykaturze nadto przyjmuje się, że nawet w przypadku, kiedy umowa darowizny nie zawiera stosownego zastrzeżenia o obowiązku udzielania pomocy darczyńcy przez obdarowanego, to na obdarowanym i tak ciąży moralny obowiązek podejmowania starań, mających na celu wspieranie darczyńcy znajdującego się w trudnej sytuacji życiowej. Darowizna wytwarza bowiem stosunek etyczny między darczyńcą a obdarowanym, wyróżniający się moralnym obowiązkiem wdzięczności. Pogwałcenie tego obowiązku przez dopuszczenie się ciężkich uchybień opatrzone jest sankcją prawną, przewidzianą w art. 898 § 1 KC, w postaci prawa odwołania darowizny (por. wyroki Sądu Najwyższego z 7 maja 1997 r., I CKN 117/97; z 5 października 2000 r., II CKN 280/00; z 26 lipca 2000 r., I CKN 919/98; z 22 marca 2001 r., V CKN 1599/00; z 7 maja 2003 r., IV CKN 115/01; z 26 września 2000 r. III CKN 810/00). Co więcej warto zauważyć również ugruntowaną już linię orzeczniczą, zgodnie z którą chociaż rażąca niewdzięczność odnosi się do takiego zachowania obdarowanego, które jest skierowane przeciwko samemu darczyńcy świadomie i w nieprzyjaznym zamiarze, ukierunkowane zazwyczaj na wyrządzenie krzywdy lub szkody majątkowej, to można tu też zaliczyć działania skierowane przeciwko osobie trzeciej, o ile są podjęte z zamiarem pokrzywdzenia darczyńcy (zob. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 29 września 1969 r., III CZP 63/69; z dnia 7 maja 1997 r., I CKN 117/97; z dnia 25 listopada 1999 r., II CKN 600/98; z dnia 26 lipca 2000 r.; z dnia 26 września 2000 r., III CKN 810/00; z dnia 5 października 2000 r., II CKN 280/00; z dnia 4 lutego 2005 r., I CK 5471/04; z dnia 2 grudnia 2005 r. II CK 265/05; z dnia 15 czerwca 2010 r., II CSK 68/10). Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie – I Wydział Cywilny z dnia 27 października 2015 r. I ACa 451/15
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.