Darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Pojęcie „rażącej niewdzięczności” nie zostało zdefiniowane przez ustawodawcę, zatem o tym, czy mamy do czynienia z rażącą niewdzięcznością obdarowanego można przesądzić tylko biorąc pod uwagę całokształt okoliczności dotyczących zarówno darczyńcy jak i obdarowanego. Pod pojęcie rażącej niewdzięczności jednak podpada tylko takie zachowanie obdarowanego, polegające na działaniu lub zaniechaniu (nieczynieniu) skierowanym bezpośrednio lub nawet pośrednio przeciwko darczyńcy, które, oceniając rzecz rozsądnie, musi być uznane za wysoce niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę. Jakkolwiek darowizna wytwarza pewien stosunek etyczny pomiędzy darczyńcą i obdarowanym, wyrażający się w moralnym obowiązku wdzięczności, to jednak oceniając zasadność odwołania darowizny w kontekście przesłanki rażącej niewdzięczności obdarowanego należy mieć na uwadze także postawę darczyńcy. Znamion rażącej niewdzięczności nie wyczerpują bowiem nie tylko czyny nieumyślne obdarowanego, ale także drobne czyny umyślne, jeżeli nie wykraczają one poza zwykłe konflikty rodzinne w określonym środowisku (wyrok SA w Szczecinie z 14 kwietnia 2005 r., sygn. akt I ACA 60/05, OSA rok 2006, z. 10, poz. 35). W podobny sposób należy potraktować incydentalne sprzeczki, zwłaszcza sprowokowane (wyrok SA w Warszawie z 22 listopada 2005 r., sygn. akt VI ACa 527/05, Rejent rok 2005, nr 11, str. 156). Kwalifikację taką uzasadnia również wyrządzenie krzywdy czy przykrości, postępowanie w sposób niezamierzony w uniesieniu czy rozdrażnieniu.
Jakkolwiek zatem w piśmiennictwie prawniczym dopuszcza się wyjątkowo możliwość odwołania darowizny w sytuacji, kiedy karygodne zachowanie się obdarowanego bezpośrednio skierowane jest przeciwko osobie bliskiej darczyńcy, dotykając jej samej tylko w sposób pośredni, to jednak podkreśla się, iż zachowanie się obdarowanego w stosunku do tej osoby bliskiej musi być szczególnie naganne, tak aby usprawiedliwiało ocenę, iż dotykając pośrednio darczyńcy, można je było zakwalifikować jednocześnie jako rażąco niewdzięczne w stosunku do niego. Darowizna może zostać bowiem odwołana na podstawie art. 898 § 1 KC także wówczas, kiedy wysoce naganne zachowanie się obdarowanego skierowane jest wprawdzie bezpośrednio przeciwko osobie bliskiej darczyńcy, ale dotyka jednocześnie odczuć samego darczyńcy i to w taki sposób, że usprawiedliwia ocenę postawy obdarowanego jako rażąco niewdzięcznej. (por wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 1998 r., sygn. akt II CKN 688/97). Aby jednak naruszenie dobra osobistego osoby trzeciej mogło być potraktowane jako rażąca niewdzięczność wobec darczyńcy, działanie obdarowanego musiałoby mieć charakter umyślny, nacechowany złą wolą, a nie wynikać z wzajemnych sporów.
Nie bez znaczenia są także motywy postępowania obdarowanego, a także źródło konfliktów, tym bardziej jeśli tym źródłem jest sam darczyńca. Nie mogą być uznane za rażącą niewdzięczność krzywdy czynione impulsywnie, lecz mieszczące się w granicach zwykłych konfliktów życia codziennego. (wyr. SN z dn. 30.09.1997 r., sygn. akt III CKN 170/97; wyr. SN z dn. 5.07.2001 r., sygn. akt II CKN 818/00).
Zatem o rażącej niewdzięczności w rozumieniu art. 898 § 1 KC można mówić dopiero wtedy, gdy mamy do czynienia z niewłaściwym zachowaniem obdarowanego wobec darczyńcy przy znacznym nasileniu złej woli, skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej. Ustawodawca nie bez powodów bowiem posługuje się terminem ”rażącej” niewdzięczności, dla odróżnienia jej od niewdzięczności ”zwykłej”. Pomiędzy ową niewdzięcznością a niewdzięcznością ”rażącą” istnieje bowiem cała gama różnorakich negatywnych zachowań obdarowanego względem darczyńcy, których nie sposób uznać za uzasadniające odwołanie bezpłatnego przysporzenia, jakim jest darowizna. W ten sposób ustawodawca niejako z góry przewidział możliwość występowania różnorakich konfliktów między stronami takiej umowy w przyszłości i uznał, że zasada trwałości umów powinna mieć w takich sytuacjach decydujące znaczenie. Czyny dowodzące niewdzięczności muszą zatem świadczyć o znacznym natężeniu złej woli obdarowanego i nie uzasadnia odwołania darowizny dopuszczenie się przez obdarowanego takich czynów, które w danych okolicznościach i warunkach nie wykraczały poza zwykłe przypadki życiowych, rodzinnych konfliktów. Zgodnie natomiast z art. 6 KC i art. 232 KPC obowiązek udowodnienia okoliczności, które miały czynić zasadnym odwołanie darowizny i uprawniać do żądania zwrotu przedmiotu darowizny, spoczywa na powodzie.
Nie ulega bowiem wątpliwości, że nie każdy spór i nie każdy objaw zachowania sprzecznego z wolą darczyńcy uzasadnia twierdzenie o dopuszczeniu się przez obdarowanego rażącej niewdzięczności (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 28 czerwca 2013 r., sygn. akt I ACA 221/13). Podkreśla się, że nawet obiektywne istnienie przejawów niewdzięczności nie ma jeszcze właściwego znaczenia. Nie jest bowiem obojętna jej przyczyna, jako że dopiero poznanie tej przyczyny umożliwia sformułowanie właściwego osądu, czy i na ile zachowanie się obdarowanego może być uznane za nieusprawiedliwione (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2000 r., sygn. akt III CKN 810/00, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 1997 r., sygn. akt III CKN 170/97, publ., wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2010 r., II CSK 68/10). Zachowaniu obdarowanego względem darczyńcy nie można przypisać cech rażącej niewdzięczności, jeśli źródłem konfliktów i awantur między stronami były nie tylko naganne zachowania obdarowanego i jego najbliższej rodziny, ale również działanie darczyńcy przejawiającego silną potrzebę samodzielnego decydowania o sposobie zarządu nieruchomością, nie będącą już jego własnością (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 21 maja 2013 r., sygn. akt I ACA 46/13). Ponadto o rażącej niewdzięczności z reguły nie może być mowy, gdy obdarowany dopuszcza się wobec darczyńcy działań godzących w jego dobra, ale czyni to nieumyślnie, a nawet umyślnie, lecz działania te nie wykraczają poza ramy zwykłych konfliktów życiowych (rodzinnych) w określonym środowisku (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2000 r., sygn. akt II CKN 818/00). Podobnie incydentalne sprzeczki nie wyczerpują znamion rażącej niewdzięczności (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 17 maja 2013 r., sygn. akt V ACA 232/13).
Sąd ustalając stan faktyczny musi uwzględnić wcześniejsze relacje stron po to, aby ustalić tło konfliktu. Tylko wówczas możliwe jest bowiem stwierdzenie, czy określone negatywne zachowania obdarowanego były skierowane przeciwko darczyńcy świadomie i w nieprzyjaznym zamiarze, czy też mieściły się w granicach zwykłych konfliktów życia codziennego, a przy tym czy nie były one wywoływane niewłaściwym zachowaniem się darczyńcy.
Przykład ze sprawy sądowej
W okolicznościach niniejszej sprawy brak jest podstaw do uznania, iż pozwany dopuścił się względem niej rażącej niewdzięczności. Pomiędzy stronami istnieje konflikt, jednakże zachowania pozwanego nie są zdaniem Sądu Apelacyjnego nacechowane złą wolą i skierowane przeciwko powódce w celu wyrządzenia jej przykrości. W szczególności brak możliwości skorzystania z łazienki w określonych porach dnia wynikający z zamykania przechodniego pokoju, w którym znajduje się sypialnia pozwanego i jego małżonki, jak również rozgraniczenie czasu korzystania przez obie strony ze wspólnej kuchni, nie mogą być postrzegane jako działania zmierzające wyłącznie do pozbawienia powódki możliwości swobodnego korzystania z tych pomieszczeń. W okolicznościach niniejszej sprawy działanie pozwanego ma w pewnym zakresie racjonalne uzasadnienie, albowiem zmierza on do zapewnienia sobie i swojej małżonce niezakłóconego odpoczynku w porze nocnej oraz rozgraniczenia pory korzystania ze wspólnego pomieszczenia przez obie skonfliktowane strony. Powódka ma trudny charakter i była niejednokrotnie stroną zaczepną w sytuacjach konfliktowych pomiędzy nią a pozwanym, co niewątpliwie wpływa na ocenę wystąpienia przesłanki odwołania darowizny w okolicznościach niniejszej sprawy. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku – V Wydział Cywilny z dnia 14 października 2015 r. V ACa 272/15
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.