Zgodnie z treścią art. 56 § 1 k.r.o. jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód.
Zgodnie z art. 56 § 2 k.r.o. orzeczenie rozwodu nie jest dopuszczalne, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków, albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Zgodnie z art. 57 § 1 k.r.o. orzekając rozwód, sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Zgodnie z § 2 tego przepisu tylko na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie. Choć Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie definiuje pojęcia winy, panuje jednak zgoda, co do tego, że za zawinione należy uznać takie działanie lub zaniechanie małżonka, które jest sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego i które, bezpośrednio lub choćby pośrednio, prowadzi do rozkładu pożycia małżeńskiego.
Zgodnie z art. 23 k.r.o., małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Natomiast w myśl art. 24 k.r.o. małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny. Obowiązek wspólnego pożycia jest podstawowym obowiązkiem małżonków. Przejawia się w szczególnego rodzaju zespoleniu małżonków, które przyjęło się określać jako wspólnotę (więź) duchową, fizyczną i gospodarczą. Wspólnota duchowa polega na wzajemnym pozytywnym stosunku uczuciowym małżonków, szacunku, zaufaniu, szczerości, lojalności, wyrozumiałości, respektowaniu osobistych właściwości współmałżonka, uwzględnianiu jego osobistych potrzeb oraz gotowości do ustępstw i kompromisów. Wspólnota fizyczna sprowadza się do utrzymywania współżycia płciowego, uwarunkowanego wiekiem oraz stanem zdrowia fizycznego i psychicznego każdego z małżonków. Wspólnota gospodarcza to wspólne prowadzenie przez małżonków gospodarstwa domowego i takie zaspokajanie potrzeb każdego z nich, żeby ich stopa życiowa była jednakowa. Obowiązek wspólnego pożycia to także obowiązek wspólnego zamieszkiwania, chyba że jest to usprawiedliwione szczególnymi okolicznościami, tj. brakiem mieszkania, uwarunkowaniami związanymi z pracą zawodową. Obowiązek wzajemnej pomocy obejmuje wszelkie czynności faktyczne małżonka wspierające współmałżonka w wykonywaniu przez niego jego praw i obowiązków wynikających z małżeństwa. Obejmuje też wsparcie moralne współmałżonka. Dotyczy zarówno zwykłych czynności w gospodarstwie domowym, jak i pomocy w sytuacjach wyjątkowych, np. w razie choroby (por. M. Sychowicz /w/ K. Piasecki/red./, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2005 , s. 114 – 115).
Jakkolwiek to zawsze zależy od okoliczności danej sprawy i wykluczony jest w tym zakresie automatyzm, to jednak w świetle orzecznictwa zapadłego w sprawach rodzinnych można uznać, że przykładami zawinionych przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego są następujące przypadki:
- zdrada (także z osobą tej samej płci),
- pozory zdrady (np. zamieszkanie przez małżonka przez dłuższy okres czasu z inną osobą, nawet jeśli ostatecznie do niczego między nimi nie doszło),
- brak lojalności wobec współmałżonka,
- brak wzajemnej troski, nieudzielenie pomocy, porzucenie w potrzebie,
- znieważanie,
- ciężka obelga,
- przemoc fizyczna i psychiczna,
- odmowa współżycia,
- częste opuszczanie wraz z dzieckiem wspólnego domu i wyjazdy do rodziców nie spowodowane zachowaniem małżonka,
- zaniedbywanie rodziny,
- opuszczenie żony w zaawansowanej ciąży, odmowę jej wsparcia w trudnych chwilach, nieinteresowanie się porodem,
- przeznaczanie majątku wspólnego wyłącznie na własne potrzeby,
- nie przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny,
- brak współdziałania w prowadzeniu domu i wychowaniu dzieci,
- postawa egocentryczna,
- niechęć do podjęcia pracy zarobkowej pomimo istnienia takiej możliwości, o ile współmałżonek na niewłaściowść takiego zachowania zwrócił uwagę i domagał się jego zmiany,
- niewłaściwe zachowanie skierowane wobec osoby bliskiej dla współmałżonka (chodzi o więź rodzinną, ale również przyjacielską), chyba że chodzi o osobę, z którą współmałżonek nawiązał intymne pożycie,
- odmawianie środków utrzymania współmałżonkowi,
- nadmierna uległość wobec innych osób (np. rodziców), co uniemożliwia stworzenie własnej, odrębnej rodziny,
- ograniczanie kontaktów małżonka z rodziną.
Finalnie, w kwestii, jeśli małżonek wystąpił do sądu z wnioskiem o orzeczenie o winie, po przeprowadzeniu całego postępowania, może spodziewać się następujących wyroków:
- sąd orzeka, że wyłącznie jeden z małżonków jest winny rozkładu pożycia,
- sąd orzeka, że oboje małżonkowie ponoszą winę,
- sąd orzeka, że oboje małżonkowie są niewinni.
Warto w tym miejscu zauważyć, że sąd nie ma możliwości stopniowania winy małżonków (wina „większa” i „mniejsza”) czy stosunkowego jej rozdzielenia. Nierówny stopień winy małżonków nie stanowi przeszkody do uznania ich współwinnymi rozkładu pożycia. Małżonek, który zawinił powstanie jednej z wielu przyczyn rozkładu, musi być uznany za współwinnego, choćby nawet drugi dopuścił się wielu cięższych przewinień. Współwinny może być również małżonek, reagujący ponad miarę, w sposób niedozwolony, na naganne zachowanie drugiego małżonka. Za taką niewłaściwą reakcję należy uznać np. urządzanie gorszących awantur, bicie współmałżonka, obrzucanie go wulgarnymi zniewagami. Reakcja niewinnego małżonka na naganne zachowanie drugiego podlega jednak ocenie na bazie konkretnej sprawy. Przykładowo, niewłaściwa reakcja małżonka pokrzywdzonego, jeśli nastąpiła bezpośrednio po wyrządzeniu krzywdy, może być usprawiedliwiona i niepoczytana za zawinioną współprzyczynę rozkładu pożycia.
Zgodnie z treścią art. 60 § 2 k.r.o. jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.
Art. 60 § 2 k.r.o. przewiduje zatem dwie przesłanki roszczenia alimentacyjnego, jakie przysługuje małżonkowi niewinnemu w stosunku do małżonka, który został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego. Po pierwsze jeden z małżonków musi zostać uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego stron. Drugą przesłanką jest to, że rozwód pociągać musi za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej strony, która została uznana za niewinną.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Wyrokiem Sąd Okręgowy orzekł rozwód małżeństwa z winy obu stron, a nadto wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnią córką stron A. B. – urodzoną – powierzył pozwanemu, ustalając przy nim miejsce pobytu dziecka, zaś władzę rodzicielską powódki ograniczył do prawa współdecydowania w sprawach nauki, zdrowia, wyjazdów zagranicznych i miejsca pobytu dziecka, a wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnią córką stron N. B. – urodzoną w (…) r. – powierzył powódce, ustalając przy niej miejsce pobytu dziecka, zaś władzę rodzicielską pozwanego ograniczył do prawa współdecydowania w sprawach nauki, zdrowia, wyjazdów zagranicznych i miejsca pobytu dziecka.
Ponadto Sąd obowiązkiem utrzymania małoletniej A. B. obciążył w całości pozwanego K. B., zwalniając powódkę M. B. z obowiązków związanych z jej utrzymaniem, a kosztami utrzymania małoletniej N. B. obciążył oboje rodziców i w związku z tym zasądził od pozwanego K. B. tytułem alimentów na rzecz małoletniej N. B. kwoty po 600 zł (sześćset złotych) miesięcznie, płatnych z góry do 10-go dnia każdego kolejnego miesiąca do rąk matki dziecka M. B. z należnymi ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat, a także ustalił nieograniczone kontakty powódki z małoletnią A. B. oraz nieograniczone kontakty pozwanego z małoletnią N. B. Sąd oddalił żądanie powódki zasądzenia od pozwanego na jej rzecz alimentów.
Wyrok ten został wydany w sytuacji gdy powódka w ostatecznie sprecyzowanym żądaniu pozwu domagała się rozwiązania przez rozwód małżeństwa stron – z winy pozwanego, powierzenia powódce wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnią N. z ustaleniem przy niej miejsca pobytu dziecka, z ograniczeniem władzy rodzicielskiej pozwanego do prawa współdecydowania w sprawach nauki, zdrowia, wyjazdów zagranicznych i miejsca pobytu dziecka a pozwanemu powierzenia wykonywania władzy rodzicielskiej nad małoletnią A. z ustaleniem przy pozwanym miejsca pobytu tego dziecka, z ograniczeniem władzy rodzicielskiej powódki w stosunku do tej małoletniej do prawa współdecydowania w sprawach nauki, zdrowia, wyjazdów zagranicznych i miejsca pobytu dziecka. Wniosła o ustalenie nieograniczonych kontaktów każdego z rodziców z małoletnimi dziećmi, domagała się obciążenia w całości pozwanego kosztami utrzymania małoletniej A. oraz częściowo kosztami utrzymania małoletniej N. żądając zasądzenia od pozwanego na jej rzecz alimentów w kwotach po 800 zł miesięcznie płatnych do 10- go każdego kolejnego miesiąca z należnymi ustawowymi odsetkami oraz domagała się od pozwanego na jej rzecz zasądzenia alimentów w kwotach po 1000 zł miesięcznie płatnych do 10-go każdego miesiąca z należnymi ustawowymi odsetkami.
Żądanie pozwu uzasadniła tym, że pozwany zmienił zachowanie do powódki i rodziny, pozwany nie wracał do domu na noc, nie odbierał od powódki telefonów, zdradzał powódkę z innymi kobietami, do czego sam przyznał się, a nadto pozwany od kilku lat nie rozmawia z powódką poza sprawami związanymi z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą i wspólnością majątkową. Powódka podniosła, że rozkład pożycia ma charakter zupełny i trwały, nie ma zaufania do pozwanego a dobro dzieci nie ucierpi na skutek rozwodu, gdyż dzieci przyzwyczaiły się, że ich rodzice żyją w rozłączeniu.
Pozwany wyraził zgodę na rozwód, ale wniósł o jej orzeczenie z winy powódki, bądź z winy obu stron, zgodził się by przy nim ustalić miejsce pobytu małoletniej A. a przy powódce miejsce pobytu małoletniej N., wyraził zgodę na proponowany przez powódkę zakres władzy rodzicielskiej obu stron nad małoletnimi dziećmi stron oraz ustalenie nieograniczonych kontaktów z małoletnimi, wniósł o obciążenie powódki kosztami utrzymania małoletniej N. a pozwanego kosztami utrzymania małoletniej A., domagał się oddalenia żądania zasadzenia od niego na rzecz powódki alimentów.
W uzasadnieniu wskazał, że na przełomie lat spadły obroty z prowadzonej przez pozwanego działalności gospodarczej co przełożyło się na relacje małżeńskie, bowiem powódka zarzucała pozwanemu, że jest nieudolny, mało zarabia, a nadto deklarowała, że nigdy pozwanego nie kochała. Pozwany stracił wszystkie oszczędności na giełdzie, nie miał wsparcia w powódce, która wyrzuciła pozwanego z domu.
W okolicznościach niniejszej sprawy Sąd uznał, że winą za rozkład pożycia małżeńskiego stron należy obciążyć zarówno powoda jak i pozwaną, oboje bowiem dopuścili się naruszenia obowiązków małżeńskich. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, małżonkowie zobowiązani są do wzajemnej lojalności i przyzwoitego zachowania wobec siebie przez cały czas trwania małżeństwa. Jeśli ich nie właściwe zachowanie stało się przyczyną rozkładu pożycia, ponoszą tego skutki w postaci możliwości przypisania im winy rozkładu ze wszystkimi tego konsekwencjami (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2003 r. sygn. II CKN 1270/00). Co istotne, przepis art. 57 § 1 KRO nie wprowadza przy tym rozróżnienia stopnia winy małżonków.
Zdaniem Sądu to pozwany swoim zachowaniem rozpoczął rozkład pożycia małżeńskiego, którego początki sięgają. Wówczas pozwany na giełdzie stracił duże oszczędności co przełożyło się na relacje małżeńskie, pozwany załamał się psychicznie, chciał odebrać sobie życie, pomimo złego stanu psychicznego nie podjął leczenia u specjalisty, pojawiły się również u pozwanego problemy z potencją, także tych problemów pozwany nie leczył, nie poszedł do specjalisty, powódkę wysyłał po lekarstwa. Pozwany powoli zaczął się izolować od powódki, w ciągu tygodnia coraz więcej czasu spędzał na fermie, nadzorował produkcję, do domu przyjeżdżał na weekendy, do tego doszła zdrada ze strony pozwanego. Coraz częściej dochodziło do kłótni pomiędzy stronami na tle finansowym, zdrady. Strony pomimo tych problemów prowadziły wspólne gospodarstwo, powódka pomagała pozwanemu w prowadzonej działalności gospodarczej, pozwany finansował rodzinę, po wypadku komunikacyjnym pozwanego, powódka opiekowała się pozwanym, jeździła do niego do szpitala w N., podobnie kiedy pozwany miał zabieg w szpitalu w K., pod jego nieobecność zajmowała się fermą. Relacje małżeńskie zostały zerwane w połowie, w tym okresie powódka przez internet poznała W. C. (1) i przestała być zainteresowana trwaniem związku małżeńskiego, strony od wakacji trwale oddzieliły się od siebie. Jeszcze powódka była na imieninach pozwanego i jak sama przyznała w piśmie z dnia 21 grudnia będąc na imieninach pozwanego w obecności matki powoda oświadczyła, że kocha pozwanego. Znajomość powódki z W. C. (1) była współprzyczyną rozkładu pożycia małżeńskiego bowiem w niedługim czasie po poznaniu tego mężczyzny powódka wystąpiła z pozwem rozwodowym. Powódka znajomość z innym mężczyzną nawiązała w okresie kiedy rozkład pożycia nie był jeszcze zupełny i trwały stąd zdaniem Sądu należy obu stronom przypisać winę za rozkład pożycia małżeńskiego, gdyż zarówno pozwany jak i powódka naruszyli obowiązki w zakresie lojalności, uczciwości, wzajemnego porozumienia i współdziałania dla dobra rodziny, którą założyli przez swój związek, o jakich mowa w art. 23 KRO i orzekł jak w pkt I sentencji wyroku. Zdaniem Sądu zawinienie w rozkładzie pożycia przez strony nie jest jednakowe, ale każdej ze stron prawidłowo przypisana została wina w rozkładzie pożycia, w związku z tym wobec nie stopniowalności dla odpowiedzialności winy orzeczenie o współwinie jest trafne.
Zgodnie z art. 58 § 1 KRO w wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków oraz orzeka w jakiej wysokości każdy z małżonków obowiązany jest do ponoszenia kosztów utrzymania i wychowania dziecka. Mając na uwadze, że współpraca małżonków na płaszczyźnie opiekuńczo-wychowawczej nie napotyka na trudności, uwzględniając całkowicie zgodne wnioski stron w tym względzie jak również opinię RODK w N. Sąd powierzył wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnią N. powódce ustalając przy niej miejsce pobytu dziecka, z jednoczesnym ograniczeniem władzy rodzicielskiej pozwanego w sprawach dotyczących zdrowia, nauki, wyjazdów zagranicznych i miejsca pobytu dziecka a wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnią A. powierzył pozwanemu ustalając przy nim miejsce pobytu dziecka z ograniczeniem władzy rodzicielskiej powódki do takich samych uprawnień ja w przypadku pozwanego co do małoletniej N.. Sąd uznał, iż takie ukształtowanie zakresu władzy rodzicielskiej, jest zgodne z dobrem małoletnich, oboje rodzice uczestniczą w procesie wychowywania córek i opiece nad nimi, zapewniając im poczucie bezpieczeństwa i stabilizację.
Orzekając w przedmiocie obowiązku alimentacyjnego Sąd miał na uwadze, że w myśl art. 133 § 1 KRO, rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, przy czym zakres świadczeń alimentacyjnych wyznaczają usprawiedliwione potrzeby uprawnionego oraz zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego (art. 135 § 1 k. r. o.). Pomimo ustalenia, że miejsce pobytu dzieci jest przy każdym z rodziców i każde z rodziców poprzez bezpośrednią opiekę nad dzieckiem wypełnia obowiązek alimentacyjny polegający na osobistych staraniach o jego utrzymanie i wychowanie Sąd uznał, że możliwości zarobkowe i majątkowe pozwanego są wyższe niż powódki i pozwanego obciążył w całości kosztami utrzymania małoletniej A., która pozostaje pod opieką pozwanego, zwalniając powódkę z kosztów utrzymania tego dziecka. Równocześnie zobowiązał pozwanego do ponoszenia kosztów utrzymania małoletniej N. wspólnie z powódką i w tym zakresie Sąd zasądził od pozwanego na rzecz małoletniej N. alimenty w kwotach po 600 zł miesięcznie. Sąd uznał, że potrzeby małoletniej A. są wyższe niż N., stąd też pozwany w wyższym stopniu ponosi koszty utrzymania tego dziecka, ponadto poprzez wyprowadzenie się małoletniej A. do ojca koszty utrzymania domu w którym mieszka powódka winny być niższe, gdyż małoletnia nie bierze udziału w tych kosztach. W tych okolicznościach, gdy powódce odpadł obowiązek pieczy nad małoletnią A. niezasadne byłoby by pozwany w przeważającej części pokrywał koszty utrzymania obu córek stąd Sąd nie podzielił stanowiska powódki, aby zasadzić od pozwanego na rzecz małoletniej N. alimenty w kwotach po 800 zł miesięcznie, uznając, ze kwota 600 zł alimentów uwzględnia usprawiedliwione potrzeby dziecka przy założeniu, że oboje rodzice są zobowiązani do ponoszenia kosztów utrzymania tej małoletniej. Powódka w aktualnym stanie zdrowia może podjąć prace, ponadto powódka mając do dyspozycji cały dom powinna się zastanowić czy nie wynająć w części tego domu np. studentom, by uzyskać dochód z wynajmu.
Wbrew stanowisku pozwanego Sąd uznał, że pozwany posiada możliwości zarobkowe by ponosić w całości koszty utrzymania małoletniej A. i częściowo koszty utrzymania małoletniej N., pozwany aktualnie nie przedstawił żądnego orzeczenia o niezdolności do pracy, pozwany ma duże doświadczenie w branży hodowli i sprzedaży kur, wprawdzie w tym zakresie zawiesił działalność gospodarczą, ale wcześniej w tej sprawie deklarował, że po uregulowaniu tej sprawy zamierza uzyskać kredyt i wznowić działalność. Pozwany wprawdzie darował nieruchomość w M. swojej matce w dniu 3 lipca, a dwa dni wcześniej wynajął pomieszczenia kurników pani W. na potrzeby prowadzonej przez nią działalności gospodarczej, bowiem zgodnie z art. 136 KRO takie zmiany na niekorzyść osoby zobowiązanej do świadczeń alimentacyjnych nie są uwzględniane przy ustalaniu zakresu świadczeń alimentacyjnych.
Sąd uregulował nieograniczone kontakty powódki z małoletnią A. i pozwanego z małoletnią N., kierując się zgodnym stanowiskiem stron w tym zakresie i dotychczasowym funkcjonowaniem tych kontaktów, które nie były regulowane czasem ani miejscem spotkań, tak uregulowane kontakty będą służyły dobru dzieciom, stanowiąc dalsze wsparcie dla prawidłowej realizacji procesu opiekuńczo-wychowawczego; o czym orzeczono jak w pkt IV sentencji.
Sąd oddalił powództwo w zakresie żądania zasądzenia alimentów na rzecz powódki. W konsekwencji orzeczenia w przedmiocie winy za rozkład pożycia małżeńskiego, pozwany nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, stąd też zastosowanie w sprawie znajdował przepis art. 60 § 1 KRO. Zgodnie z jego treścią, małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. W doktrynie i orzecznictwie podkreśla się, iż o niedostatku można mówić wówczas, gdy osoba ta nie może w pełni, własnymi siłami i z własnych środków, zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1975 r., sygn. III CRN 55/75).
W ocenie Sądu powódka w żaden sposób nie wykazała, by znajdowała się w takiej sytuacji, w której własnymi siłami nie byłaby w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb. Powódka aktualnie nie ma przeciwskazań do podjęcia pracy, jest osobą w miarę młodą, wprawdzie nie ma doświadczenia zawodowego, ale posiada możliwości zarobkowe, taką prace podjęła pod koniec ubiegłego roku, pod opieką ma aktualnie jedno dziecko, które jest w takim wieku, że nie wymaga całodziennej opieki, powódka dotychczas fizycznie pracowała na fermie kurzej a wcześniej przy sprzedaży mięsa, ma do dyspozycji dom, który w części może podnająć. W tych okolicznościach brak podstaw do uwzględnienia żądania powódki i zasądzenia od pozwanego na jej rzecz alimentów. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie – I Wydział Cywilny I ACa 1122/13
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.