Małżeństwo jest związkiem dwojga osób, obejmującym w zasadzie całość ich życia. Cel i społeczne znaczenie związku małżeńskiego wymagają, by niektóre konsekwencje jego zawarcia trwały nawet po rozwiązaniu małżeństwa. Jednym z takich skutków jest istniejący w określonych w ustawie przypadkach obowiązek alimentacyjny między rozwiedzionymi małżonkami, uregulowany w art. 60-61 KRO. Pozostawienie tego skutku jest ze społecznego punktu widzenia konieczne, gdyż nie dałoby się pogodzić z zasadami współżycia społecznego pozostawienie bez żadnego zabezpieczenia po rozwodzie małżonka potrzebującego pomocy, zwłaszcza tego, który nie dał powodu do rozwiązania małżeństwa, a który poświęcił wspólnocie rodzinnej wiele lat swego życia. Z tych przyczyn ustawodawca utrzymuje obowiązek alimentacyjny po rozwodzie, z tym że uzależnia go od dodatkowych przesłanek oraz w sposób szczególny normuje jego zakres i czas trwania.
Wina męża przy rozwodzie
Do istoty wyroku w sprawie o rozwód, która powinna znaleźć wyraz w jego sentencji, należy orzeczenie rozwodu albo oddalenie żądania rozwodu. Przesłanki decydujące o pozytywnym bądź negatywnym rozstrzygnięciu powództwa o rozwód należą w zasadzie do uzasadnienia wyroku. Od tej zasady ustawa wprowadziła wyjątek przewidziany w art. 57 § 1 KRO, według którego „orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia”. Tak, więc z mocy szczególnego przepisu prawa jedna z przesłanek orzeczenia rozwodu, należących normalnie do uzasadnienia wyroku, powinna znaleźć wyraz w jego sentencji. Z treści art. 57 § 1 KRO widoczne jest, że jego celem nie jest wskazanie w sentencji wyroku wszelkich możliwych powodów rozkładu pożycia, lecz jedynie tych, które faktycznie do trwałego rozkładu pożycia doprowadziły. Orzeczenie rozwodu z winy obu stron oznacza, że nie można rozróżnić winy większej i winy mniejszej. Małżonek, który zawinił jedną z wielu (kilku) przyczyn rozkładu pożycia, musi być uznany za współwinnego, chociażby drugi małżonek dopuścił się wielu i to cięższych przewinień. Niedopuszczalna jest bowiem kompensata wzajemnych przewinień.
Obowiązek płacenia alimentów na żonę przez męża wyłącznie winnego rozwodu
Obowiązek płacenia alimentów na żonę przez męża wyłącznie winnego rozwoduCelem, jakiemu ma służyć uprzywilejowane roszczenie alimentacyjne małżonka niewinnego przewidziane art. 60 § 2 KRO w stosunku do rozwiedzionego współmałżonka uznanego za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, jest zapobieżenie sytuacji, w której rozwód miałby spowodować pogorszenie w istotny sposób sytuacji materialnej małżonka niewinnego w porównaniu do sytuacji, w której znajdowałby się w prawidłowo funkcjonującym małżeństwie. Środkiem do osiągnięcia tego celu jest roszczenie przyznane małżonkowi niewinnemu o przyczynienie się małżonka uznanego za wyłącznie winnego w odpowiednim zakresie do zaspokojenia jego usprawiedliwionych potrzeb, chociażby nie znajdował się w niedostatku.
Zakres, w jakim to ma nastąpić, określa z jednej strony stopień pogorszenia się sytuacji materialnej małżonka niewinnego, a z drugiej strony zasady słuszności. Tylko bowiem zasady słuszności mogą w sposób prawidłowy wyważyć rozstrzygnięcie, jaki w konkretnej sprawie zakres przyczynienia się małżonka winnego może być uznany za „odpowiedni”. Z reguły będzie on się znajdował pomiędzy granicą, poniżej której leży niedostatek, a granicą, której przekroczenie byłoby zrównaniem stopy życiowej obojga rozwiedzionych małżonków. Obowiązek alimentacyjny małżonka wyłącznie winnego nie sięga – przynajmniej z reguły – tak daleko, aby miał on zapewnić byłemu małżonkowi równą stopę życiową, jednakże nie jest przy tym ograniczony do zaspokajania tylko tych usprawiedliwionych potrzeb, o których mówi art. 60 KRO w § 1.
Dla oceny, czy warunek przewidziany w art. 60 § 2 KRO został spełniony, nie są istotne ewentualne zmiany, jakie nastąpiły w położeniu materialnym małżonka niewinnego w czasie między faktycznym rozejściem się małżonków a orzeczeniem rozwodu, natomiast istotne jest porównanie każdorazowej sytuacji materialnej małżonka niewinnego z tym położeniem, jakie istniałoby, gdyby rozwód nie został w ogóle orzeczony i gdyby małżonkowie kontynuowali pożycie.
Gdyby samo żądanie orzeczenia rozwodu zostało oddalone, nie mogłoby w ogóle wchodzić w grę zasądzenie alimentów w wyroku. Jeżeli zaś wyrok zawiera orzeczenie rozwodu, to alimenty mogą być zasądzone, jednakże zasądzenie to stoi w ścisłym związku z uprawomocnieniem się samego orzeczenia rozwodu. W razie uchylenia wyroku w części orzekającej rozwód, musiałoby również ulec uchyleniu orzeczenie o alimentach, skoro alimenty są zasądzone zawsze tylko „na wypadek orzeczenia rozwodu”. W konsekwencji zasądzenie alimentów odnosi skutek dopiero z chwilą uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód. Podobne wnioski płyną również z przepisu art. 60 KRO, stanowiącego materialnoprawną przesłankę żądania alimentów przez małżonka rozwiedzionego. Skoro więc alimentów może żądać małżonek rozwiedziony, to już to samo przesądza o tym, że żądanie takie może być zgłoszone albo już po orzeczeniu rozwodu albo – najczęściej – w procesie o rozwód, lecz tylko na wypadek, gdy zostanie orzeczony rozwód, a więc gdy dotychczasowi małżonkowie staną się małżonkami rozwiedzionymi.
Wina w rozkładzie pożycia nie jest ani jedyną, ani wystarczającą przesłanką zasądzenia alimentów na podstawie art. 60 § 2 KRO. Rozszerzony obowiązek alimentacyjny może być bowiem nałożony wyłącznie w sytuacji, gdy na skutek rozwodu doszło do „istotnego pogorszenia” sytuacji materialnej małżonka niewinnego i w wysokości odpowiadającej jego „uzasadnionym potrzebom”, przy czym wszystkie te przesłanki muszą być spełnione kumulatywnie. Nawet w takiej sytuacji sąd nie ma bezwzględnego obowiązku zasądzenia alimentów (potwierdza to sformułowanie „sąd może orzec” – por. uchwała SN o sygn. akt III CZP 91/86 oraz wyroki SN o sygn. akt II CKN 391/00 i I CKN 1341/00). Zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (od 13 czerwca 2009 r. zasada ta została wyrażona wprost we wspomnianym art. 1441 KRO, a wcześniej była wywodzona z klauzuli „przyczyniania się w odpowiednim zakresie do zaspokajania potrzeb uprawnionego” i wynikała z utrwalonego orzecznictwa sądowego – por. omówione wyroki SN o sygn. akt III CRN 222/80, I CKN 498/97 i III CKN 186/98 oraz wyrok SA w Poznaniu o sygn. akt I ACa 565/09).
Do kiedy należy płacić alimenty na żonę
Zatem z treści art. 60 § 2 KRO wynika, że jedynie małżonek niewinny w przypadku, gdy rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie jego sytuacji materialnej, może domagać się orzeczenia przez sąd, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, poprzez alimenty, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. Natomiast treść art. 60 § 3 zdanie drugie KRO a contrario wskazuje, że gdy zobowiązanym do dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu jest małżonek, który został uznany za winnego rozkładu pożycia to obowiązek ten nie jest ograniczony wskazanym w tym przepisie 5-letnim terminem. Jednak gdy zobowiązanym jest małżonek winny rozkładu pożycia, to ograniczenie czasowe nie obowiązuje.
Rozszerzony obowiązek alimentacyjny ex lege wygasa zatem jedynie w trzech wypadkach – śmierci osoby uprawnionej, śmierci osoby zobowiązanej oraz zawarcia przez osobę uprawnioną nowego małżeństwa. Do tej postaci zobowiązania nie odnoszą się zasady wygasania z upływem czasu, zastrzeżone w art. 60 § 3 zdanie drugie KRO tylko dla sytuacji, kiedy zobowiązanym nie jest małżonek winny rozkładu pożycia. Czasowe ograniczenie obowiązku alimentacyjnego między rozwiedzionymi małżonkami nie wchodzi w rachubę, gdy zobowiązany do alimentacji jest małżonek ponoszący winę rozkładu, i to niezależnie od tego, czy zobowiązany jest w stosunku do małżonka, który także ponosi winę rozkładu, czy w stosunku do małżonka, który winy rozkładu nie ponosi (uchwała SN o sygn. akt III CZP 91/86).
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
