Jednym z wielu skutków ubezwłasnowolnienia całkowitego jest utrata zdolności procesowej, równoznaczna z niemożnością samodzielnego dokonywania czynności procesowych w postępowaniu cywilnym, oraz postulacyjnej, tj. zdolności do samodzielnego (osobistego) podejmowania tych czynności. Podejmuje je, w zastępstwie osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej, opiekun sprawujący pieczę nad jej osobą i majątkiem, podlegając przy tym nadzorowi sądu opiekuńczego. Jest on obowiązany wykonywać swe czynności z należytą starannością, jak tego wymaga dobro pozostającego pod opieką i interes społeczny (art. 154 w związku z art. 175 KRO).
Opiekun osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej jest obowiązany wykonywać swe czynności z należytą starannością, jak tego wymaga dobro pozostającego pod opieką i interes społeczny (art. 154 w związku z art. 175 KRO), a należyte wykonywanie obowiązków opiekuna podlega nadzorowi sądu (art. 155 KRO). Utrwalone od wielu lat jednolite orzecznictwo sądowe dotyczące samego ubezwłasnowolnienia nakazuje sądowi uwzględnienie dobra (interesu) osoby ubezwłasnowolnianej. Instytucja ta ma służyć ochronie osoby chorej, niebędącej w stanie kierować swoim postępowaniem, nie zaś dobru wnoszącego o ubezwłasnowolnienie wnioskodawcy (zob. postanowienia SN z: 8 stycznia 1966 r., sygn. akt II CR 412/65, 27 października 1976 r., sygn. akt II CR 387/76, 30 stycznia 2015 r., sygn. akt III CSK 149/14), jego rodziny (zob. postanowienie SN z 29 grudnia 1983 r., sygn. akt I CR 377/83), innych osób lub instytucji (zob. postanowienia SN z: 15 maja 1969 r., sygn. akt I CR 132/68, 11 listopada 1970 r., sygn. akt II CR 336/70). Niekiedy dobro osoby, wobec której toczy się postępowanie o ubezwłasnowolnienie utożsamiane było z celem całkowitego ubezwłasnowolnienia, tj. z niesieniem pomocy choremu w załatwianiu jej spraw osobistych i majątkowych (zob. postanowienie SN z 7 sierpnia 1972 r., sygn. akt II CR 302/72, zob. także L. Ludwiczak, Ubezwłasnowolnienie w polskim systemie prawnym, Warszawa 2012, s. 26 i n.).
Zgodnie z art. 38 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego z dnia 19.08.1994r. /Dz.U. Nr 111, poz. 535 z późn. zm./ osoba, która wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób oraz potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, lecz nie wymaga leczenia szpitalnego, może być za jej zgodą lub zgodą przedstawiciela ustawowego przyjęta do domu pomocy społecznej. Stosownie natomiast do treści art. 39 wskazanej ustawy, jeśli osoba taka lub jej przedstawiciel ustawowy nie wyrażają zgody na przyjęcie do domu pomocy społecznej, a brak opieki zagraża życiu tej osoby organ do spraw pomocy społecznej może wystąpić do sądu opiekuńczego o przyjęcie do domu pomocy społecznej bez jej zgody. Zgodnie z art. 39 ust 3 tejże ustawy jeżeli osoba wymagająca skierowania do domu pomocy społecznej ze względu na swój stan psychiczny nie jest zdolna do wyrażenia na to zgody, o jej skierowaniu do domu pomocy społecznej orzeka sąd opiekuńczy.
Wskazać należy, iż skierowanie do domu pomocy społecznej wymaga oceny stanu zdrowia oraz możliwości korzystania przez daną osobę z pomocy środowiskowej, w szczególności zaś zbadania możliwości zorganizowania usług opiekuńczych w miejscu zamieszkania lub w ośrodku wsparcia. Niemożność zapewnienia tych usług w miejscu zamieszkania oznaczać będzie niemożliwość przyznania ich w zakresie niezbędnym do zaspokojenia codziennych potrzeb życiowych. Prowadząc postępowanie w sprawie umieszczenia osoby w domu pomocy, organ obowiązany jest ustalić, czy osoba ta może otrzymać konieczną pomoc w miejscu zamieszkania. W przypadku ustalenia, że udzielenie pomocy jest możliwe, ale w rozmiarze niewystarczającym, należy przyjąć zaistnienie przesłanki uprawniającej do umieszczenia w placówce. Jak zaznaczono wyżej, umieszczenie osoby w domu pomocy społecznej jest ostatecznością i powinno być poprzedzone oceną możliwości udzielenia pomocy osobie potrzebującej w miejscu jej zamieszkania oraz zbadaniem jej sytuacji rodzinnej.
Umieszczenie w domu pomocy społecznej, może mieć charakter dobrowolny (art. 38 ZdrPsychU) albo przymusowy (art. 39 ZdrPsychU). W obu wypadkach przyjęcie może dotyczyć wyłącznie osoby, która wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób oraz potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, lecz nie wymaga leczenia szpitalnego.
Skierowanie do domu pomocy społecznej następuje m.in. na pisemny wniosek osoby ubiegającej się o skierowanie do domu, złożony do ośrodka pomocy społecznej właściwego ze względu na jej miejsce zamieszkania lub pobytu w dniu jej kierowania (chyba że podstawą skierowania jest orzeczenie sądu). Za zgodą osoby ubiegającej się lub jej przedstawiciela ustawowego wniosek może zgłosić inna osoba fizyczna lub prawna, a także powiatowe centrum pomocy rodzinie lub ośrodek pomocy społecznej. Złożenie wniosku o skierowanie osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej do domu pomocy społecznej przez jej opiekuna wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego. Sprawowanie opieki podlega bowiem – stosownie do art. 155 § 2 w związku z art. 175 KRO – nadzorowi sądu opiekuńczego. Nadzór ten przejawia się m.in. w tym, że opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszystkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej (art. 156 w związku z art. 175 KRO), a do takich spraw, bez wątpienia, należy umieszczenie w domu pomocy społecznej (zob. wyrok NSA z 18 maja 1999 r., sygn. akt I SA 114/99, ONSA nr 2/2000, poz. 82; wyrok WSA w Białymstoku z 22 grudnia 2014 r., sygn. akt II SA/BK 1030/14). Ze względu na treść powołanego już art. 573 § 1 KPC, w toku procedury przed sądem opiekuńczym, na co wielokrotnie wskazywali wnioskodawca i uczestnicy postępowania przed Trybunałem, osoba całkowicie ubezwłasnowolniona nie ma żadnych uprawnień, w szczególności sąd nie ma obowiązku wysłuchać jej ani zbadać stan jej zdrowia.
Przykład sprawy sądowej nr 1
P. D. (1) nie jest w stanie samodzielnie zabezpieczyć swojego życia. Jest osobą wymagającą całodobowej opieki z powodu upośledzenia zdolności do samodzielnego funkcjonowania m.in. w przebiegu wieloletniego uzależnienia od alkoholu. Nie podjęcie leczenia, terapii i nie poddanie się stosownej opiece może spowodować dalsze pogorszenie jego stanu i zagrożenie także dla osób trzecich. Brak specjalistycznej opieki doprowadzi do dalszego pogorszenia jego stanu psychicznego i może doprowadzić do zagrożenia życia.
Sąd wszczął postępowanie o zmianę opiekuna prawnego dla całkowicie ubezwłasnowolnionego P. D. (1) – sprawa zarejestrowana pod sygnaturą III R Ns 20/19. W ocenie Sądu zmiana opiekuna nie zmieni okoliczności, że ubezwłasnowolniony P. D. (1) na obecnym etapie potrzebuje całodobowej opieki. Jeżeli przyszły opiekun zapewni odpowiednią terapeutyczną specjalistyczną całodobową pomoc to nic nie stoi na przeszkodzie aby złożył wniosek o uchylenie umieszczenia P. D. (1) w domu pomocy społecznej.
Stosowne leczenie, odpowiednią fachową pomoc może uzyskać obecnie uczestnik w warunkach Domu Pomocy Społecznej. Sąd Rejonowy w Brodnicy Wydział III Rodzinny i Nieletnich sygn. akt III RNs 161/18
Przykład sprawy sądowej nr 2
W realiach niniejszej sprawy ubezwłasnowolniony całkowicie I. K. (1) nie wyrażał zgody na umieszczenie go w domu pomocy społecznej. Wolę umieszczenia I. K. (1) w domu pomocy społecznej wyrażali natomiast jego opiekunowie prawni – najpierw jego ojciec S. K., a następnie po śmierci S. K. – żona M. K.. Zgodnie z art. 156 k.r.o. opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego. Przepis ten znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie z mocy odesłania zawartego w art. 175 k.r.o., który stanowi, że do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie stosuje się odpowiednio przepisy o opiece nad małoletnim z zachowaniem przepisów poniższych.
Przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe jednoznacznie wykazało zostały spełnione przesłanki uzasadniające umieszczenie I. K. (1) w domu pomocy społecznej bez jego zgody. Tym samym zasadne było udzielenie opiekunowi prawnemu I. K. (1) zezwolenia na umieszczenie uczestnika w domu pomocy społecznej.
W niniejszej sprawie zostało ustalone, że I. K. (1) cierpi na zespół psychoorganiczny otępienny. Z opinii sądowo-psychiatrycznej wynika, że uczestnik potrzebuje stałej, całodobowej opieki, pielęgnacji i nadzoru. Znalazło to potwierdzenie również w zeznaniach świadków oraz wnioskodawczyni, którzy wskazywali, że uczestnik potrzebuje pomocy w wykonywaniu codziennych czynności takich jak na przykład przygotowywanie posiłków czy ubieranie się. Wobec tego Sąd uznał, że I. K. (1) nie jest zdolny do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, co w myśl art. 38 ust. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego jest jedną z przesłanek przyjęcia osoby do domu pomocy społecznej. Zostały spełnione również pozostałe przesłanki wymienione w tym przepisie. I. K. (1) nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób, bowiem członkowie jego najbliższej rodziny, to jest żona, matka i córki, pracują zawodowo i nie mogą mu zapewnić stałej opieki. Wymaganie od nich by kosztem ponadstandardowych wysiłków finansowych skutkujących znacznym obniżeniem poziomu ich życia opłacali opiekuna dla uczestnika nie znajduje uzasadnienia ani w przepisach prawa, ani też zasadach współżycia społecznego. W toku postępowania nie ustalono natomiast, aby ktokolwiek z pozostałych bliskich uczestnika wykazał inicjatywę, aby pomóc w opiece nad nim. Ponadto umieszczenie uczestnika w domu pomocy społecznej było możliwe wobec ustalenia, że I. K. (1) nie wymaga leczenia szpitalnego – taki wniosek zawarto we wspomnianej opinii sądowo-psychologicznej.
W tym stanie rzeczy Sąd, kierując się dobrem uczestnika postępowania, w punkcie 1 sentencji postanowienia zezwolił M. K. na umieszczenie I. K. (1) w domu pomocy społecznej. Sąd miał na względzie, że umieszczenie uczestnika postępowania w domu pomocy społecznej, to jest w miejscu, z którym współpracują specjaliści i lekarze, zapewni mu stałą pomoc w zaspokajaniu jego podstawowych potrzeb życiowych, w tym pomoc lekarską i farmakologiczną, związaną z umożliwieniem mu systematycznego przyjmowania leków oraz może umożliwić podjęcie efektywnego leczenia psychiatrycznego. Zapewnienie uczestnikowi postępowania odpowiedniej pomocy w codziennych czynnościach, może również przyczynić się do poprawy jego funkcjonowania. Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy w Warszawie sygn akt VI RNs 606/16
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.