Osoby wnoszące opłatę lub obowiązane do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej można zwolnić z tej opłaty częściowo lub całkowicie, na ich wniosek, po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego, w szczególności jeżeli:
1) wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce;
2) występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych;
3) małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia;
4) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko;
5) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty lub jej rodzic przebywała w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, na podstawie orzeczenia sądu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej osobie kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańcowi domu;
6) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty przedstawi wyrok sądu oddalający powództwo o alimenty na rzecz osoby kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu.
Należy w tym miejscu podkreślić, że użyty w art. 64 PomSpołU zwrot „w szczególności” oznacza, że określona w tym przepisie lista przesłanek uzasadniających zwolnienie z ponoszenia ustalonej opłaty jest listą przykładową. W związku z tym również inne usprawiedliwione okoliczności mogą spowodować uwzględnienie wniosku o zwolnienie od obowiązku ponoszenia opłaty. Przykładowo, postawa ojca wobec nich oraz brak wsparcia finansowego mogą być brane pod uwagę przy wydawaniu uznaniowej decyzji w przedmiocie zwolnienia z opłaty.
Stosunki rodzinne pomiędzy mieszkańcem domu pomocy społecznej, a zobowiązanym do ponoszenia opłaty mogą mieć znaczenie dla procesu obejmującego zwolnienie. W orzecznictwie sądów administracyjnych wskazuje się, że inne okoliczności niewyszczególnione w art. 64 PomSpołU powinny mieć charakter obiektywny, wyjątkowy i nadzwyczajny. Muszą to być zatem okoliczności szczególnie uzasadnione, związane z wyjątkową i trudną sytuacją podmiotu ubiegającego się o zwolnienie (zob. wyrok WSA w Gorzowie z 16 października 2019 r., w sprawie II SA/Go 390/19, wyrok WSA w Szczecinie z dnia 26 października 2017 r. w sprawie II SA/Sz 892/17 – wyroki dostępne w CBOSA).
Organy administracji publicznej nie zostały uprawnione do oceny stanu faktycznego rozpatrywanej sprawy w przedmiocie zwolnienia od opłaty za DPS pod kątem zasad współżycia społecznego, etyki czy moralności. Organy administracji nie są także upoważnione do przeprowadzania postępowania dowodowego w sprawach przekazanych do kompetencji innych instytucji. To organom prokuratury czy sądom powszechnym, w tym głównie sądom rodzinnym, przekazano rozstrzyganie spraw związanych z nagannym z punktu widzenia prawa zachowaniem rodziców w stosunku do dzieci, małżonków wobec siebie czy też dzieci wobec rodziców. Takie stanowisko potwierdza brzmienie art. 64a PomSpołU dodanego przez art. 1 pkt 16 ustawy z dnia 5 sierpnia 2015 r. (Dz.U. z 2015 poz. 1310) zmieniającej ustawę o pomocy społecznej z dniem 5 października 2015 r. Wprowadzony ustawą nowelizacyjną przepis wyraźnie wskazuje, że zwolnienie z obowiązku ponoszenia opłat za pobyt członka rodziny w domu pomocy społecznej ze względu na naganne więzi rodzinne przewidziane jest w przypadku istnienia prawomocnego orzeczenia w przedmiocie pozbawienia władzy rodzicielskiej (por. wyrok NSA z dnia z dnia 7 sierpnia 2018 r. sygn. akt I OSK 3509/18 publ. CBOSA). W ten sposób ustawodawca potwierdził wyłączną kompetencje sądów do prowadzenia zarówno postępowania dowodowego w zakresie stosunków rodzinnych jak i rozstrzygania tych spraw.
Przede wszystkim jednak ustawodawca nie uzależnił obowiązku ponoszenia opłat przez krewnych (wstępnych i zstępnych) od okoliczności subiektywnych, takich jak wzajemne stosunki w rodzinie (Sierpowska Iwona, Pomoc społeczna. Komentarz, wyd. IV Opublikowano: WKP 2017). Okoliczności tych nie bada organ administracji.
Nie ulega wątpliwości, że decyzja na podstawie art. 64 PomSpołU ma charakter uznaniowy, a w związku z tym organ nie jest ustawowo zobowiązany do przyznania zwolnienia. Natomiast w przypadku wystąpienia szczególnych okoliczności związanych z sytuacją osoby zobowiązanej do ponoszenia opłaty (przykładowo wymienionych we wskazanym przepisie) dokonuje oceny tych okoliczności zgodnie z wymaganiami art. 7 Kodeksu postępowania administracyjnego, tzn. mając na względzie nie tylko słuszny interes strony wnioskującej o zwolnienie, ale także interes społeczny. Należy jednak podkreślić, że wydanie decyzji uznaniowej winno być poprzedzone przeprowadzeniem stosownego postępowania wyjaśniającego, a decyzję rozstrzygającą o wniosku o przyznanie zwolnienia organ winien uzasadnić w sposób pozwalający prześledzić tok rozumowania organu i poznać kryteria podjęcia danej decyzji.
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
