Zgodnie z dyspozycją art. 38 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.U.2016.546 t.j.) osoba, która wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób oraz potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, lecz nie wymaga leczenia szpitalnego, może być za jej zgodą lub zgodą jej przedstawiciela ustawowego przyjęta do domu pomocy społecznej. Stosownie zaś do treści art. 39 ust. 1 wyżej wymienionej ustawy jeżeli osoba, o której mowa w art. 38, lub jej przedstawiciel ustawowy nie wyrażają zgody na przyjęcie jej do domu pomocy społecznej, a brak opieki zagraża życiu tej osoby, organ do spraw pomocy społecznej może wystąpić do sądu opiekuńczego miejsca zamieszkania tej osoby z wnioskiem o przyjęcie do domu pomocy społecznej bez jej zgody. Zgodnie zaś z treścią ust. 3 cytowanego wyżej artykułu jeżeli osoba wymagająca skierowania do domu pomocy społecznej ze względu na swój stan psychiczny nie jest zdolna do wyrażenia na to zgody, o jej skierowaniu do domu pomocy społecznej orzeka sąd opiekuńczy. Zgodnie z art. 156 KRO opiekun powinien uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego we wszelkich ważniejszych sprawach, które dotyczą osoby lub majątku małoletniego.
W świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka (dalej jako: ETPCz) umieszczenie osoby upośledzonej umysłowo w domu opieki społecznej jest równoznaczne z pozbawieniem wolności w rozumieniu art. 5 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka z dnia 4 listopada 1950 r. (dalej jako: EKPCz). Wskazany przepis EKPCz stanowi, że każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, a nikt nie może być pozbawiony wolności, z wyjątkiem przypadków w nim wskazanych i w trybie ustalonym przez prawo. Z wyroku ETPCz z dnia 16 października 2012 r. wydanego w sprawie Kędzior przeciwko Polsce (skarga nr (…)) wypływa wniosek, że ze względu na ograniczoną swobodę opuszczania placówki pobyt w domu pomocy społecznej powinien zostać uznany za pozbawienie wolności, w szczególności w sytuacji, gdy dana osoba nie wyrażała zgody na umieszczenie jej w takim ośrodku. Stosownie do art. 5 ust. 4 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka każdy, kto został pozbawiony wolności przez zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo odwołania się do sądu w celu ustalenia bezzwłocznie przez sąd legalności pozbawienia wolności i zarządzenia zwolnienia, jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem. Z powyższego ETPCz wywodzi, że kwestią kluczową jest zapewnienie zainteresowanej osobie dostępu do sądu oraz możliwości przedstawienia swojego stanowiska albo osobiście, albo w drodze jakiejś formy reprezentacji. Pozbawienie wolności nie może być uznane za zgodne z prawem, w rozumieniu art. 5 ust. 1 EKPCz, jeżeli procedura krajowa nie zapewnia odpowiednich gwarancji przed arbitralnością. Przyznanie statusu uczestnika postępowania osobie, której wniosek dotyczy, czyni zatem zadość standardom ochrony praw człowieka wyrażonym w EKPCz. Nie ma przy tym znaczenia, że osoba, która ma być umieszczona w domu pomocy społecznej jest ubezwłasnowolniona całkowicie, skoro może ona świadomie zabierać głos odnośnie swojej sytuacji.
W podobnym duchu wypowiedział się również Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 listopada 2015 r. wydanym w sprawie IV CSK 379/15 wydanym w sprawie z wniosku Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej o umieszczenie w domu pomocy społecznej osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej. Sąd Najwyższy kategorycznie stwierdził, że osoba, której dotyczy postępowanie o umieszczeniu w domu pomocy społecznej osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej, powinna być uczestnikiem postępowania. Brak takiej osoby jako uczestnika postępowania należy uznawać jako pozbawienie możliwości jej praw w rozumieniu art. 379 pkt 5 KPC, skutkujące nieważnością postępowania. Stanowisko to znajduje potwierdzenie również w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 czerwca 2016 r. (sygn. akt K 31/15), w którym orzeczono, że art. 38 ustawy z dnia 19 sierpnia o ochronie zdrowia psychicznego w związku z art. 156 w związku z art. 175 KRO w zw. z art. 573 § 1 KPC w zakresie, w jakim nie przewiduje czynnego udziału osoby całkowicie ubezwłasnowolnionej w sprawach o uzyskanie przez jej opiekuna zezwolenia sądu opiekuńczego na złożenie wniosku o umieszczenie tej osoby w domu pomocy społecznej, są niezgodne z art. 41 ust. 1 w związku z art. 30 oraz z art. 45 ust. 1 Konstytucji RP.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Sprawa sądowa opracowana przez KancelarięPismem S. K., opiekun prawny I. K. (1), wniósł o wyrażenie zgody na czasowe umieszczenie jego całkowicie ubezwłasnowolnionego syna I. K. (1) w domu opieki społecznej w W.. W uzasadnieniu wskazano, że I. K. (1) wymaga całodobowej opieki. Ponadto wnioskodawca podał, że nie jest w stanie sprawować opieki nad swoim synem, a takiej możliwości nie mają również matka oraz żona I. K. (1). W realiach niniejszej sprawy ubezwłasnowolniony całkowicie I. K. (1) nie wyrażał zgody na umieszczenie go w domu pomocy społecznej. Wolę umieszczenia I. K. (1) w domu pomocy społecznej wyrażali natomiast jego opiekunowie prawni – najpierw jego ojciec S. K., a następnie po śmierci S. K. – żona M. K.. Przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe jednoznacznie wykazało, że zostały spełnione przesłanki uzasadniające umieszczenie I. K. (1) w domu pomocy społecznej bez jego zgody. Tym samym zasadne było udzielenie opiekunowi prawnemu I. K. (1) zezwolenia na umieszczenie uczestnika w domu pomocy społecznej.
W niniejszej sprawie zostało ustalone, że I. K. (1) cierpi na zespół psychoorganiczny otępienny. Z opinii sądowo-psychiatrycznej wynika, że uczestnik potrzebuje stałej, całodobowej opieki, pielęgnacji i nadzoru. Znalazło to potwierdzenie również w zeznaniach świadków oraz wnioskodawczyni, którzy wskazywali, że uczestnik potrzebuje pomocy w wykonywaniu codziennych czynności takich jak na przykład przygotowywanie posiłków czy ubieranie się. Wobec tego Sąd uznał, że I. K. (1) nie jest zdolny do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, co w myśl art. 38 ust. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego jest jedną z przesłanek przyjęcia osoby do domu pomocy społecznej. Zostały spełnione również pozostałe przesłanki wymienione w tym przepisie. I. K. (1) nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób, bowiem członkowie jego najbliższej rodziny, to jest żona, matka i córki, pracują zawodowo i nie mogą mu zapewnić stałej opieki. Wymaganie od nich by kosztem ponadstandardowych wysiłków finansowych skutkujących znacznym obniżeniem poziomu ich życia opłacali opiekuna dla uczestnika nie znajduje uzasadnienia ani w przepisach prawa, ani też zasadach współżycia społecznego. W toku postępowania nie ustalono natomiast, aby ktokolwiek z pozostałych bliskich uczestnika wykazał inicjatywę, aby pomóc w opiece nad nim. Ponadto umieszczenie uczestnika w domu pomocy społecznej było możliwe wobec ustalenia, że I. K. (1) nie wymaga leczenia szpitalnego – taki wniosek zawarto we wspomnianej opinii sądowo-psychologicznej.
W tym stanie rzeczy Sąd, kierując się dobrem uczestnika postępowania, w punkcie 1 sentencji postanowienia zezwolił M. K. na umieszczenie I. K. (1) w domu pomocy społecznej. Sąd miał na względzie, że umieszczenie uczestnika postępowania w domu pomocy społecznej, to jest w miejscu, z którym współpracują specjaliści i lekarze, zapewni mu stałą pomoc w zaspokajaniu jego podstawowych potrzeb życiowych, w tym pomoc lekarską i farmakologiczną, związaną z umożliwieniem mu systematycznego przyjmowania leków oraz może umożliwić podjęcie efektywnego leczenia psychiatrycznego. Zapewnienie uczestnikowi postępowania odpowiedniej pomocy w codziennych czynnościach, może również przyczynić się do poprawy jego funkcjonowania. Postanowienie Sądu Rejonowego – VI Wydział Rodzinny i Nieletnich z dnia 29 września 2017 r. VI RNs 606/16
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
