Zgodnie z art. 60 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2019 r., poz. 1507, ze zm.; dalej jako: u.p.s., pobyt w domu pomocy społecznej jest odpłatny do wysokości średniego miesięcznego kosztu utrzymania mieszkańca (który w rozpoznawanej sprawie ustala starosta i ogłasza w wojewódzkim dzienniku urzędowym – art. 61 ust. 2 pkt 2). W kręgu podmiotów zobowiązanych do ponoszenia opłaty ustawodawca oprócz bezpośredniego beneficjenta (mieszkańca domu, w pierwszej kolejności) oraz gminy (w ostatniej kolejności) wymienił również małżonka oraz zstępnych przed wstępnymi, z zastrzeżeniem, że ich obowiązek aktualizuje się tylko w przypadku, gdy dochód (osoby samotnie gospodarującej albo osoby w rodzinie) jest wyższy niż 300% odpowiedniego kryterium dochodowego (art. 61 ust. 2 pkt 2 u.p.s.).
Z przytoczonych regulacji wynika, że opłata, jaką ponosi zstępny za pobyt krewnego w DPS jest wypadkową kilku czynników: średniego miesięcznego kosztu utrzymania mieszkańca DPS, jego zdolności do ponoszenia ciężaru opłaty (jako zobowiązanego w pierwszej kolejności), aktualnego dochodu osoby zobowiązanej (tu: zstępnego) oraz aktualnej wysokości kryterium dochodowego na osobę w rodzinie. Ustalenie wysokości opłaty ponoszonej przez zstępnego powinno uwzględniać wszystkie te czynniki, co więcej, zmiana tych czynników powinna znajdować odzwierciedlenie w wysokości opłaty.
Jak podkreślił Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 10 września 2019 r. (I OSK 1236/19), zarówno przyznawanie i korzystanie ze świadczeń z pomocy społecznej, jak i ustalanie opłat za świadczenia z pomocy społecznej związane jest z zasadą aktualności. Zmiana w stanie faktycznym, który przyjęty jest do orzekania przez organy w sprawie z zakresu odpłatności za pobyt w DPS, generuje konieczność wydania aktu administracyjnego właściwego dla nowego stanu faktycznego. Zmiana sytuacji prawnej strony dokonywana tym aktem musi być adekwatna do czasu w jakim nastąpiły zmiany w stanie faktycznym. Z tych przyczyn ustawodawca nakazuje przy udzielaniu świadczeń z zakresu pomocy społecznej (w tym umieszczanie w DPS i ustalanie wysokości odpłatności za pobyt) uwzględniać sytuację materialną świadczeniobiorcy adekwatną do czasu, w którym występuje on o przyznanie danej pomocy lub też z danej pomocy korzysta. Zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 8 ust. 3 u.p.s., sytuacja finansowa wnioskodawcy badana jest na miesiąc sprzed złożenia wniosku.
W kontekście zmiany czynników determinujących wysokość opłaty należy odróżnić sytuację zmiany w toku postępowania od zmiany, która nastąpiła już po tym, gdy postepowanie zakończyło się wydaniem decyzji ostatecznej. W pierwszej sytuacji organ powinien uwzględniać zmiany w treści swojego rozstrzygnięcia, ewentualnie różnicując wysokość opłat za poszczególne okresy, w drugim, istnieją podstawy do zmiany decyzji w trybie art. 106 ust. 5 u.p.s.
Ustawodawca w art. 61 u.p.s. odwołał się do pojęcia dochodu, nie wprowadzając jednak jednocześnie żadnych szczególnych zasad jego obliczania. W związku z tym ustalając dochód osoby zobowiązanej do uiszczenia opłaty należy stosować zasady określone w art. 8 u.p.s., tym bardziej, że art. 61 odwołuje się do pojęcia „kryterium dochodowego na osobę w rodzinie”, regulowanego w art. 8 ust. 1. Zastosowanie art. 8 u.p.s., w tym ust. 3 tego artykułu, do ustalenia dochodu osoby zobowiązanej do uiszczenia opłaty za pobyt w DPS wymaga jednak pewnych zabiegów interpretacyjnych, bowiem przepis ten odwołuje się zasadniczo do miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku. Ustalanie zstępnemu wysokości opłaty za pobyt krewnego w DPS odbywa się co do zasady z urzędu, a nie na wniosek.
Zgodnie z przywołaną wyżej zasadą aktualności, zmiana wysokości dochodu powinna znajdować odzwierciedlenie w zmianach wysokości opłaty, do jakiej zobowiązana jest osoba wskazana w art. 61 ust. 1 pkt 2 u.p.s. Jeżeli następuje zmniejszenie dochodu, inicjatywa w tym zakresie w pierwszej kolejności spoczywa na osobie zobowiązanej. Decyzja o wysokości opłaty powinna jednak bazować na jak najbardziej aktualnych ustaleniach co do dochodu, tego od organu wymaga zasada prawdy materialnej (art. 7 i art. 77 § 1 k.p.a.). Nie można jednak tej zasady rozumieć w sposób absolutny, prowadzący do absurdów. Nie można wymagać od organu, aby uwzględniał zmiany sytuacji dochodowej osoby zobowiązanej, jeśli ta osoba nie wykazuje żadnej inicjatywy w tym względzie, a organ nie ma możliwości poczynienia ustaleń przy wykorzystaniu wszystkich dostępnych mu środków dowodowych. Granica inicjatywy dowodowej organu sięga do granic racjonalnych wymagań w zakresie wykorzystania dostępnych środków dowodowych.
Odmowa i niewykonanie wywiadu środowiskowego DPS
Odmowa i niewykonanie wywiadu środowiskowego DPSW przypadku odmowy osoby zobowiązanej do ponoszenia opłaty zawarcia umowy oraz niewyrażenia zgody na przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, wysokość ich opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej ustala, w drodze decyzji, organ gminy właściwej, w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatą wnoszoną przez mieszkańca domu i opłatami wnoszonymi przez inne osoby obowiązane. Wysokość opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej ustala się proporcjonalnie do liczby osób obowiązanych do jej wnoszenia. W przypadku niewywiązywania się osób z obowiązku opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej, ustalonego w decyzji lub umowie opłaty te zastępczo wnosi gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej. Wydatki gminy podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Gdy brak jest możliwości przeprowadzenia wywiadu środowiskowego i osoba uniemożliwia ustalenie dochodu, to nie sposób zastosować ograniczeń determinowanych kryterium dochodowym.
Co prawda orzecznictwo wywodziło konieczność prowadzenia postępowania jednocześnie w stosunku do wszystkich osób należących do tego samego kręgu zobowiązanych, ale reguły tej, jakkolwiek słusznej, nie można traktować w sposób bezwzględny. Nie do zaakceptowania jest sytuacja, w której niemożność nawiązania kontaktu z jedną z osób zobowiązanych do ponoszenia opłaty w tym samym kręgu uniemożliwia obciążenia opłatą pozostałych osób z tego samego kręgu. Równie nieracjonalne byłoby jednak przyjęcie rozwiązania, że w takim przypadku osoba, z którą udało się nawiązać kontakt ponosi cały ciężar opłaty (z wyłączeniem tej części, którą uiszcza sam pensjonariusz).
W związku z tym organ bardzo często podejmuje próby ustalenia miejsca zamieszkania zobowiązanych osób do wnoszenia opłat za DPS nie wyłączając również sięgnięcia po pomoc polskich placówek dyplomatycznych i urzędów konsularnych za granicą.
Wysokość opłaty za pobyt w DPS jest ustalana proporcjonalnie do liczby osób obowiązanych do jej wnoszenia. W związku z tym należy przyjąć następującą wykładnię art. 61 ust. 2e i 2f u.p.s.: część opłaty, która obarcza osoby wymienione w art. 61 ust. 2 pkt 2 u.p.s. jest rozkładana proporcjonalnie. Przykładowo: w przypadku dwóch osób zobowiązanych w tym kręgu, każda z nich ponosi ciężar opłaty w wysokości nie większej niż 50% części przypadającej na podmioty znajdujące się w tej samej grupie zobowiązanych. W kontekście prowadzi to do konkluzji, że górną granicą odpowiedzialności W.G. jest 50% kwoty stanowiącej różnicę pomiędzy średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatą wnoszoną przez mieszkańca domu (J. M.). Jeżeli nie będzie możliwe nawiązanie kontaktu z E. G. i obciążenie jej stosowną częścią opłaty, organ może obciążyć W.G. opłatą do tej górnej granicy, przy założeniu spełnienia pozostałych przesłanek, wskazanych w art. 61 ust. 2e u.p.s.
Czyli reguła kolejności nie ma znaczenia w sytuacji wystąpienia obowiązku ponoszenia opłat przez kilkoro zstępnych. Każdy z nich ma taki sam obowiązek ponoszenia opłat, a jedynie różnicować ich może kryterium dochodowe. Z tych względów organ ma prowadzić postępowania jednocześnie w stosunku do wszystkich osób należących do tego samego kręgu osób zobowiązanych do ponoszenia opłaty za pobyt. Osoby te powinny być zawiadamiane o wszczęciu postępowania i powinny być stronami tego postępowania, a także ich wszystkich powinna dotyczyć decyzja w sprawie ustalenia obowiązku odpłatności za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej.
Zwolnienie za dom pomocy społecznej DPS
Zwolnienie za dom pomocy społecznej DPSPodstawę prawną rozstrzygnięcia w przedmiocie zwolnienia z odpłatności za pobyt w domu pomocy społecznej stanowi art. 64 ustawy o pomocy społecznej. Stosownie do tego unormowania osoby wnoszące opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej można zwolnić, na ich wniosek, częściowo lub całkowicie z tej opłaty, w szczególności jeżeli:
1) wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce;
2) występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych;
3) małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia;
4) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko.
5) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty lub jej rodzic przebywała w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, na podstawie orzeczenia sądu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej osobie kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańcowi domu;
6) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty przedstawi wyrok sądu oddalający powództwo o alimenty na rzecz osoby kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
