Możliwość orzekania w wyroku rozwodowym eksmisji jednego z małżonków ze wspólnego mieszkania (art. 58 § 2 zd. 2 KRO) pojawiła się w wyniku nowelizacji art. 58 KRO. Ta nowa kognicja sądu mieści się w sferze szerszego uprawnienia do decydowania o wspólnym mieszkaniu rozwiedzionych małżonków w celu likwidowania lub łagodzenia obecnych i przyszłych konfliktów rodzinnych.
W literaturze przedmiotu została zwrócona uwaga na podwójną naturę art. 58 § 2 zd. 2 KRO: procesową i materialnoprawną. Unormowanie procesowe zezwoliło na orzekanie o eksmisji małżonka w wyroku rozwodowym, natomiast charakter materialnoprawny miało wykreowanie samodzielnej podstawy eksmisji, i to niezależnie od tego, jaki tytuł prawny przysługiwał małżonkom do ich wspólnego mieszkania, byleby prawo do mieszkania należało do majątku wspólnego. Możliwości takiej nie było przed dniem 1 marca 1976 r. Tak np. w wyroku z dnia 7 marca 1969 r., III CRN 33/69 (OSPiKA 1971, z. 10, poz. 174) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że przed podziałem majątku wspólnego brak jest legitymacji czynnej do żądania przez jednego z byłych małżonków wyeksmitowania drugiego z nich ze wspólnego lokalu spółdzielczego. Żaden bowiem z małżonków nie może poczytywać siebie za wyłącznie uprawnionego do całości spółdzielczego prawa do lokalu, a orzeczenie eksmisji któregokolwiek z nich oznaczałoby pozbawienie współwłaściciela posiadania i korzystania z przedmiotu stanowiącego współwłasność (patrz też orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 1973 r., III CRN 424/72, OSNCP 1974, z. 1, poz. 14). Ograniczenia takie nie obowiązują po nowelizacji, nawet co do małżonka, z którego członkostwem spółdzielcze prawo do lokalu jest związane (por. tezę II uchwały Pełnego Składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1978 r., III CZP 30/77, OSNCP 1978, z. 3, poz. 39). Artykuł 58§ 2 KRO jest bowiem przepisem szczególnym, który w interesie rodziny zezwolił na ograniczenie, w przewidzianych w nim okolicznościach, praw jednego z małżonków do dorobkowego mieszkania.
Dla rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego istotne są skutki zamieszczone w wyroku rozwodowym orzeczenia eksmisyjnego. Eksmitowany małżonek nie traci mianowicie spółdzielczego prawa do lokalu objętego wspólnością ustawową (art. 32 § 1 KRO w zw. z art. 218 § 1 Prawa spółdzielczego), ponieważ definitywne rozstrzygnięcie co do tego prawa następuje dopiero w sądowym postępowaniu o podział majątku wspólnego (art. 566-567 KPC), lub w umownym podziale dorobku (art. 1038 § 2 KC w zw. z art. 46 KRO), a ponadto eksmisja nie przesądza o sposobie podziału prawa do mieszkania (teza VIII uchwały Pełnego Składu Izby Cywilnej z dnia 9 czerwca 1976 r., III CZP 46/75, OSNCP 1976, z.9, poz. 184, teza II cyt. uchwały z dnia 13stycznia 1978 r., III CZP 30/77 oraz uchwała Pełnego Składu Izby Cywilnej SN z dnia 30 listopada 1974r., III CZP 1/74, OSNCP 1975, z. 3, poz. 37). Traci ona natomiast prawo do zamieszkania w dotychczasowym, wspólnym lokalu spółdzielczym, a jednocześnie drugi z rozwiedzionych małżonków zachowuje to prawo w sposób wyłączny (patrz tezę VI cyt. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1978 r., III CZP 30/77).
Orzekając eksmisję na podstawie art. 58 § 2 zd. 2 KRO sąd nie określa – podobnie jak przy orzeczeniu jej w trybie zwykłym – okresu obowiązywania nakazu eksmisyjnego, a zatem obowiązuje on na zasadach ogólnych. Wykonanie tej eksmisji, dobrowolne albo przymusowe, nie neutralizuje skutków tego orzeczenia; utrata uprawnień do zamieszkania we wspólnym lokalu przez eksmitowanego byłego małżonka nadal obowiązuje, jeżeli nie uzyska on uprawnień do lokalu w następstwie dokonanego później podziału majątku wspólnego. Wyeksmitowany małżonek nie może więc zamieszkać w dorobkowym lokalu spółdzielczym wbrew woli małżonka uprawnionego, któremu z kolei przysługują środki prawne wymuszające status quo, także windykacyjne i negatoryjne. Z kodeksowych przepisów o ochronie własności (art. 222 KC) jednoznacznie korzystają członkowie spółdzielni mieszkaniowej mający własnościowe prawo do lokalu (art. 251 KC w zw. z art. 233 § 1 Prawa spółdzielczego) oraz najemcy (art. 690 KC), należy jednak uznać, że uprawnienie takie przysługuje również członkom spółdzielni dysponującym lokatorskim prawem do lokalu. Stanowisko takie zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 listopada 1985 r., II CR 149/85 (OSNCP 1986, z. 10, poz. 162), odwołując się do uprawnień najemcy (argumentum a minori ad maius). Możliwe więc jest, na żądanie jednego z byłych małżonków, orzeczenie eksmisji drugiego z nich z mieszkania stanowiącego przedmiot dorobkowego lokatorskiego prawa spółdzielczego, jeżeli drugi rozwiedziony małżonek, w stosunku do którego w wyroku rozwodowym orzeczono eksmisję, mieszkanie to opuścił, a następnie ponownie je zajął. Eksmitowany w trybie art. 58 § 2 zd. 2 KRO były małżonek nie jest bowiem uprawnionym do zajmowania wspólnego lokalu w rozumieniu art. 222 § 1 KC.
Orzeczeniu ponownej eksmisji nie sprzeciwia się wszczęcie sądowego postępowania o podział majątku wspólnego (art. 618 § 2 KPC w zw. z art. 567 § 3 KPC i art. 688 KPC), ponieważ tego rodzaju sprawa eksmisyjna nie należy do spraw wymienionych w art. 618 § 1 KPC. Nie jest to bowiem ani sprawa o prawo do żądania podziału dorobku, ani spór o przynależność spółdzielczego prawa do lokalu do majątku wspólnego, ani też sprawa dotycząca roszczeń z tytułu posiadania mieszkania. Ponadto celem eksmisji orzeczonej w wyroku rozwodowym jest odseparowanie rozwiedzionych małżonków z uwagi na rażąco naganne postępowanie jednego z nich oraz utrzymanie takiego stanu na przyszłość. Do czasu rozstrzygnięcia o podziale majątku wspólnego skutki orzeczenia eksmisyjnego z art. 58 § 2 zd. 2 KRO zostają więc utrzymane w mocy.Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 9 lipca 1999 r. III CZP 18/99
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
