Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. W świetle § 2 art. 31 KRO, do majątku wspólnego należą w szczególności: pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków, środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków, kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych. Natomiast, jak wynika z art. 33 KRO, do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty i prawa enumeratywnie w nim wymienione.
Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.
Wprawdzie przepisy KRO nie ustanawiają domniemania prawnego przynależności składników majątkowych do majątku wspólnego, jednak przy istnieniu powyższej zasady możliwe jest skonstruowanie domniemania faktycznego (art. 231 KPC). Nabycie określonej rzeczy z majątku osobistego małżonka musi wynikać wyraźnie nie tylko z oświadczenia współmałżonka, ale przede wszystkim z całokształtu okoliczności istotnych prawnie z punktu widzenia przepisów KRO (tak m.in.SN w wyroku z dnia 17.05.1985 r., sygn. akt III CKN 119/85, OSPiKA 1986, nr 9-10, poz. 195). O tym, czy nabyty przedmiot majątkowy wejdzie w skład majątku wspólnego, decydują zatem okoliczności obiektywne wskazane w art. 31 w zw. z art. 33 KRO. Zatem dla oceny, czy dany przedmiot wejdzie do majtku wspólnego, w zasadnie nie mają znaczenia oświadczenia małżonków, w szczególności tego z małżonków, który był stroną czynności prawnej skutkującej nabyciem przedmiotu. Przede wszystkim decydujący o zaliczeniu przedmiotów majątkowych do majątku wspólnego jest czas ich nabycia, bowiem majątkiem tym są objęte przedmioty nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej (art. 31 KRO). Jedynie w ściśle i wyczerpująco wymienionych przez KRO wypadkach nabycie w czasie trwania ustroju wspólności ustawowej przedmiot majątkowy nie zwiększy zasobów majątku wspólnego, lecz stanie się z mocy art. 33 KRO przedmiotem majątku osobistego.
Trzeba podkreślić, iż domniemanie, zgodnie z którym majątek nabyty w trakcie małżeństwa jest wspólny, może zostać obalone. Z tym, iż przynależność określonego składnika majątkowego do majątku osobistego musi udowodnić zainteresowany tym małżonek (tak np. SN w postanowieniu z dnia 06.02.2003 r., sygn. akt IV CKN 1721/2000, LexisNexis nr 377919).
Z art. 31 KRO wynika, że do majątku wspólnego wchodzą przedmiotowy majątkowe nabyte zarówno ze środków pochodzących z majątku wspólnego, jak i ze środków pochodzących z majątku osobistego każdego z małżonków. Wyjątek stanowi surogacja przewidziana w art. 33 pkt 10 KRO. Jeśli chodzi o surogację, to w postępowaniu dowodowym najpierw musi zostać ustalone, że zostały spełnione jej warunki, i dopiero na tej podstawie staje się możliwe stwierdzenie, że przedmiot nabyty zastąpił poprzedni składnik majątku osobistego. Strona, która twierdzi, że nastąpiła surogacja, obowiązana jest wykazać konkretne środki finansowe, z których nastąpiło nabycie przedmiotu majątkowego (tak SN w wyroku z dnia 09.01.2001 r., sygn. akt II CKN 1194/00, LexisNexis nr 388285).
Rozwiązanie małżeństwa przez rozwód skutkuje ustaniem wspólności majątkowej. Od tej chwili do majątku, który był objęty wspólnością ustawową, zgodnie z art. 46 KRO, stanowiącym, że w sprawach nieunormowanych w artykułach poprzedzających od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku. Także przepis art. 567 § 3 KPC stanowi, iż do podziału majątku objętego wspólnością ustawową w kwestiach nie unormowanych stosuje się przepisy o dziale spadku od art. 680 do art. 689 KPC Te ostatnie zaś (art. 688 KPC) odsyłają do odpowiedniego stosowania przepisów o zniesieniu współwłasności. W świetle art. 210 KC., każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności.
Jak wynika z powołanych powyżej przepisów normujących postępowanie o podział majątku wspólnego, w postępowaniu tym Sąd w pierwszej kolejności ustala skład i wartość majątku wspólnego. W tym zakresie, Sąd zobligowany jest do działania z urzędu (art. 684 KPC.w związku z art. 567 § 3 KPC).
Zgodnie z ogólnie przyjętą zasadą Sąd ustala skład i stan majątku wspólnego na dzień ustania wspólności ustawowej małżeńskiej, zaś według cen obowiązujących w chwili orzekania (tak np. Sąd Najwyższy w uchwale pełnego składu Izby Cywilnej z dnia 15 grudnia 1969 roku, III CZP 12/69, OSNCP 1970, poz. 39). Wartość przedmiotu zniesienia współwłasności ustala się na poziomie cen rynkowych (tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 30 grudnia 1975 roku, III CRN 349/75). Dopuszczalne jest przy tym oparcie się na zgodnych oświadczeniach uczestników w zakresie wartości składników majątku, jeśli nie budzą one wątpliwości co do zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 2001 roku, sygn. akt sprawy V CKN 482/00).
W doktrynie i orzecznictwie ugruntowany jest pogląd zgodnie z którym art. 31 § 1 KRO, wprowadza domniemanie przynależności do majątku dorobkowego przedmiotów majątkowych nabytych w czasie trwania wspólności ustawowej małżonków przez jedno lub oboje z nich (tak między innymi Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 18 stycznia 2008 roku, V CSK 355/07, opubl. Krystyna Skiepko „Komentarz do spraw o podział majątku wspólnego małżonków.” Warszawa 2015 rok). W konsekwencji, przynależność przedmiotów nabytych w czasie trwania wspólności ustawowej do majątku osobistego obowiązany jest udowodnić zainteresowany tym małżonek (tak między innymi Sąd Najwyższy: w wyroku z dnia 11 września 1998 roku, I CKN 830/97, opubl. w wyroku z dnia 29 czerwca 2004 roku, II CKN 1409/00, OSNC 2004 rok, nr 7-8, poz. 113, z dnia 30 czerwca 2004 roku, IV CK 513/03, Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 6 lutego 2003 roku, IV CKN 1721/00, opubl. Krystyna Skiepko „Komentarz do spraw o podział majątku wspólnego małżonków.” Warszawa 2015 rok).
Z chwilą uprawomocnienia się postanowienia przyznającego dotychczasowym współwłaścicielom części lub jednemu z nich całość rzeczy własność przechodzi na uczestników wskazanych w postanowieniu. Jeżeli w wyniku podziału całość rzeczy albo jej część przypadnie współwłaścicielowi, który nie włada tą rzeczą lub jej częścią, sąd w postanowieniu o zniesieniu współwłasności orzeknie również co do jej wydania lub opróżnienia przez pozostałych współwłaścicieli pomieszczeń znajdujących się na nieruchomości, określając stosownie do okoliczności termin wydania rzeczy lub opróżnienia pomieszczeń.
Stosownie do treści art. 567 § 1 KPC, w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, sąd rozstrzyga także o żądaniu ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym.
W myśl art. 43 § 1 KC. zasadą jest, iż oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. Natomiast zgodnie z art. 43 § 2 i 3 KRO, z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku (tzw. ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym), przy czym przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. Z utrwalonego orzecznictwa oraz poglądów wyrażanych w doktrynie wynika, że owe ważne powody przemawiające za ustaleniem nierównych udziałów w majątku wspólnym stanowią jedynie takie przyczyny, których doniosłość wynika z zasad współżycia społecznego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 kwietnia 1972 r., III CRN 626/71; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2012 r., II CSK 259/12; T. Sokołowski Komentarz do art. 43 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w: M. Andrzejewski, H. Dolecki (red). Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz).
Należy przyznać słuszność poglądowi Sądu Najwyższego wyrażonemu w postanowieniu z dnia 5 października 1974 r. (sygnatura akt sprawy III CRN 190/74), iż przy ocenie istnienia „ważnych powodów” w rozumieniu art. 43 KRO należy mieć na uwadze całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą przez swój związek założyli. Co ważne, możliwość ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym na podstawie art. 43 § 2 KRO nie dotyczy każdej faktycznej nierówności przyczynienia się do powstania majątku wspólnego, lecz tylko wypadków, gdy małżonek, przeciwko któremu skierowane jest żądanie ustalenia nierównego udziału, w sposób rażący lub uporczywy nie przyczynia się do powstania dorobku stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 1973 r., sygnatura akt III CRN 227/73). Aby mogło dojść do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, przesłanki „ważnych powodów” oraz faktycznego pomniejszenia majątku wspólnego muszą wystąpić kumulatywnie.
Ze względu na poczynienie nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny jednego z małżonków drugiemu z nich przysługuje żądanie zwrotu tych nakładów (art. 45 § 1 KRO), które może przybrać postać roszczenia o zasądzenie odpowiedniej sumy pieniędzy. Żądanie takie może być dochodzone przed sądem i w zasadzie powinno to nastąpić przy podziale majątku wspólnego (art. 45 § 1 KRO). Jest ono wówczas rozpoznawane w postępowaniu o podział tego majątku (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 25 stycznia 2000 r. I CKN 376/98, analogicznie uchwała Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 3 kwietnia 1970 r. III CZP 18/70). Pomimo, że tego roszczenia nie uwzględnia się przy ustaleniu składu majątku wspólnego, to z urzędu orzeka się o ich zwrocie, jest to orzeczenie dodatkowe. W sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd ustala wartość nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków bez względu na inicjatywę dowodową uczestników postępowania (uchwała Sądu Najwyższego wydane w sprawie o sygnaturze III CZP 148/07, z dnia 21 luty 2008 roku).
Zgodnie z art. 45 § 1 KRO, każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. Jak wynika z § 2 powołanego przepisu, zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny. Przepis art. 45 KRO reguluje rozliczenia z tytułu wydatków i nakładów poczynionych w czasie trwania wspólności ustawowej. Nie reguluje natomiast rozliczeń pomiędzy małżonkami wydatków i nakładów poczynionych z majątków osobistych na majątek wspólny w czasie od ustania wspólności ustawowej do momentu podziału majątku, których podstawę materialnoprawną stanowią odpowiednio zastosowane przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, w tym art. 207 KC. Stosownie do treści przywołanego art. 207 KC., pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów. W takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną.
Treść art. 45 § 1 krio pozwala przyjąć, że przepis ten – jako materialnoprawna podstawa rozliczenia małżonków – dotyczy zwrotu nakładów z majątku wspólnego na majątek odrębny jednego z małżonków oraz z majątku odrębnego na majątek wspólny. Przepis ten nie rozstrzyga natomiast sposobu rozliczenia nakładów dokonanych z majątku odrębnego jednego z małżonków na majątek odrębny drugiego z małżonków, podstawę materialnoprawną tych rozliczeń stanowią zatem przepisy kodeksu cywilnego. Zatem dyspozycja cytowanego powyżej przepisu art. 45 § 1 krio nie są objęte i nie podlegają wyrównaniom przy podziale majątku wspólnego wydatki i nakłady poczynione kosztem majątku osobistego jednego małżonków na majątek osobisty drugiego.
Tym samym rozliczenia te podlegają ogólnym normom prawa i postępowania cywilnego, nakazującym dochodzenie przez byłych małżonków roszczeń, które nie są objęte przepisem art. 45 § 1 krio, w postępowaniu procesowym (orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 1970 roku, III CRN 90/70, z dnia 18 marca 1999 roku, (…) 483/98). Obowiązujące orzecznictwo dopuszcza tylko jedną możliwość rozliczenia nakładów poczynionych z majątku osobistego jednego z małżonka ma majątek osobisty drugiego z małżonków, a mianowicie nakłady z majątku odrębnego jednego małżonków na majątek odrębny drugiego podlegają rozliczeniu z majątku wspólnego tylko wówczas, gdy na przedmiot majątkowy stanowiący majątek odrębny jednego z małżonków dokonano nakładów zarówno z majątku wspólnego, jak i z majątku odrębnego małżonków (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 2002 roku, IV CKN 1108/00, OSNC 2003/9/123).
Wpłata i przelanie pieniędzy na lokatę i konto w banku przez męża albo żonę na wspólne konto. Czy pieniądze stają się majątkiem osobistym, czy wspólnym?
Wpłata i przelanie pieniędzy na lokatę i konto w banku przez męża albo żonę na wspólne konto. Czy pieniądze stają się majątkiem osobistym, czy wspólnym?Instytucja rachunku wspólnego została uregulowana w art. 51 i 51a ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo Bankowe (Dz.U. 1997, Nr 140, poz. 929 z późń. zm., w dalszej części „ustawa.”). Rachunek bankowy, z wyjątkiem rachunku rodzinnego, może być prowadzony dla kilku osób fizycznych, kilku jednostek samorządu terytorialnego albo stron umowy o współpracy w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 roku – Prawo geologiczne i górnicze (Dz.U. z 2016 r. poz. 1131 i 1991 oraz z 2017 r. poz. 60, 202, 1089 i 1215) – rachunek wspólny ( art. 51 ustawy). W przypadku rachunku wspólnego prowadzonego dla osób fizycznych, o ile umowa rachunku bankowego nie stanowi inaczej każdy ze współposiadaczy rachunku może dysponować samodzielnie środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunku oraz może w każdym czasie wypowiedzieć umowę ze skutkiem dla pozostałych współposiadaczy ( art. 51a ustawy). Rachunek wspólny może mieć przy tym charakter łączny lub rozłączny. W tym drugim przypadku każdy ze współposiadaczy może samodzielnie dysponować środkami na rachunku.
Bank nie ma obowiązku zastępować sądu i przeprowadzać we własnym zakresie działu spadku, ponadto nie ma ani interesu, ani możliwości ustalenia, jaka liczba zgromadzonych środków powinna rzeczywiście w wewnętrznym rozrachunku przypaść poszczególnym współposiadaczom, a następnie ich spadkobiercom. W konsekwencji banki nie powinny blokować środków na rachunku do czasu przedstawienia przez spadkobierców zmarłego współposiadacza postanowień sądowych o stwierdzeniu nabycia i dziale spadku, a wypłata środków z rachunku wspólnego innym osobom niż żyjący współposiadacz lub współposiadacze i ewentualnie osoba dysponująca pełnomocnictwem do dysponowania środkami na rachunku nie może zostać zrealizowana bez weryfikacji dokumentów stanowiących podstawę do wypłaty środków stosownie do treści normy art. 65 ustawy Prawo Bankowe (por. komentarz A. Kawulskiego do art. 51a ustawy Prawo Bankowe, Lex, komentarz F. Zolla do art. 51a ustawy Prawo Bankowe, Lex, komentarz E. Fojcik – Mastalskiej do art. 51a ustawy Prawo Bankowe, Lex, komentarz G. Sikorski do art. 51a ustawy Prawo Bankowe, Legalis, Umowa rachunku bankowego, Komentarz, L. Mazur, Legalis).
Opowiedzenie się za koncepcją przeciwną, sprowadzającą się do całkowitej blokady środków zgromadzonych w ramach rachunku wspólnego, czyniłoby samą instytucję mało praktyczną, a przy tym niejednokrotnie pozbawiało współposiadacza rachunku uprawnienia, które wprost gwarantuje mu ustawa w art. 726 KC Skoro zaś kwestia ta nie znalazła odzwierciedlenia w obowiązującym ustawodawstwie (zarówno na gruncie kodeksu cywilnego, jak również ustawy Prawo Bankowe) to racjonalnym i praktycznym rozwiązaniem pozostaje taka wykładnia aktualnych przepisów, która pozostawia żyjącemu współposiadaczowi rachunku (mającemu wciąż status strony umowy) możliwość wypłaty środków w rozmiarze wynikającym ze stosunku prawnego łączącego strony (ustawa, umowa rachunku bankowego, ewentualnie regulaminy) z jednoczesnym uprawnieniem spadkobierców zmarłego współposiadacza do kierowania ewentualnych roszczeń z tego tytułu wyłącznie wobec posiadacza, nie zaś instytucji bankowej. Argumentację tą wzmacnia dodatkowo fakt, że ustawodawca na gruncie prawa bankowego wyłączył w przypadku rachunków wspólnych możliwość ustanowienia dyspozycji na wypadek śmierci ( art. 56 ust. 1 oraz art. 56a ustawy), prowadzenia rachunku powierniczego ( art. 59a ustawy) oraz wypłaty środków na poczet kosztów urządzenia pogrzebu i równowartości wpłat związanych ze świadczeniem z ubezpieczenia lub zabezpieczenia społecznego albo uposażenia w stanie spoczynku ( art. 55 ust. 1 ustawy). Zabieg ten ma na celu podkreślenie, że śmierć jednego ze współposiadaczy rachunku nie oznacza automatycznie, że rachunek ten rozwiązuje się, a środki znajdujące się na nim wchodzą do spadku po posiadaczu rachunku. Tym samym bank winien realizować swoje obowiązki kontraktowe względem żyjącego współposiadacza, a wszelkie kwestie sporne między nim, a spadkobiercami zmarłego współposiadacza, podlegają kontroli w ramach właściwego postępowania sądowego.
W powyższym świetle należy przyjąć, że przekształcenie indywidualnego rachunku bankowego we wspólny wywołuje na gruncie obowiązujących przepisów, w tym ustawy Prawo Bankowe, formalnie jedynie skutek współposiadania zgromadzonych na nich środków pieniężnych, nie zaś współwłasności, do której zastosowanie znalazłby art. 197 KC (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2012 roku, V CSK 340/11, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27 września 2012 roku, VI ACa 495/12, wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 12 stycznia 2015 roku, III Ca 1221/14, komentarz A. Kawulskiego do art. 51a ustawy Prawo Bankowe, Lex).
Sprawa sądowa opracowana przez kancelarię
Sprawa sądowa opracowana przez kancelarięPrzedmiotem niniejszego postępowania był podział majątku wspólnego byłych małżonków T. i E. G. (1), a także dział spadku po T. G. Strony nie pozostawały co do zasady w sporze co do faktów ani w odniesieniu do składników majątkowych wchodzących w skład majątku wspólnego małżonków G., przedmiotów objętych majątkiem osobistym T. G., masy spadkowej T. G., ani też co do ich wartości. Na polu ustaleń faktycznych osią sporu pozostawała jedynie okoliczność dotycząca środków pieniężnych objętych lokatami terminowymi w C. Agricole Bank (…), w szczególności ich statusu w kontekście składu majątku wspólnego oraz masy spadkowej. O ile bowiem większość uczestników oraz sama wnioskodawczyni pozostawali zgodni co do ich przynależności do majątku wspólnego, o tyle G. S. (1) i S. S. prezentowali zdanie odmienne.
Wpłaty środków pieniężnych na rachunek bankowy dokonywane były wyłącznie przez T. G. w formie przelewów, w których tytule figurował on jako nadawca poszczególnych kwot pieniężnych. S. S. dokonał zamknięcia lokat terminowych oraz wypłaty całości zgromadzonych na nich środków w kasie placówki partnerskiej banki w G., przy ulicy (…). Operacje te zostały wykonane w oparciu o przysługujący mężczyźnie status współposiadacza rachunku bankowego. Bank nie miał w tym czasie żadnej informacji o śmierci T. G.
W małżeństwie T. i E. G. (1) obowiązywał ustawowy ustrój wspólności małżeńskiej, a udziały obu małżonków w powstaniu majątku dorobkowego pozostawały równe. Okoliczności te nie był między stronami sporne, a przy tym stanowią następstwo domniemań wynikających z art. 31 § 1 KRO oraz 43 § 1 KRO Następstwem tak ukształtowanych faktów pozostaje konkluzja o przynależności do majątku wspólnego przedmiotów majątkowych nabytych w czasie trwania wspólności przez oboje małżonków lub jednego z nich.
Powyższe normy winny zostać odniesione również w stosunku do środków pieniężnych zgromadzonych na lokatach terminowych C Agricole Bank (…), z tym zastrzeżeniem, że obowiązujące domniemania jako wzruszalne mogły zostać obalone poprzez wykazanie, że sporne środki pieniężne nie były objęte majątkiem wspólnym bądź stanowiły własność osoby trzeciej, w tym konkretnym przypadku S. S. Żadna z tego typu okoliczności nie została jednak wykazana. Nie ujawniły się jakiekolwiek fakty wskazujące na brak przynależności spornych środków do majątku wspólnego bądź też ich zgromadzenie w całości lub w części przez S. S. (kwestia ta została szerzej omówiona w części uzasadnienia dotyczącej oceny dowodów). W konsekwencji Sąd przyjął, że całość środków pieniężnych w ramach rachunku wspólnego na datę śmierci T. G. objęta była majątkiem wspólnym. Twierdzenia S. S., w których odwołuje się on do przepisów prawa bankowego oraz przepisów wewnętrznych danej instytucji bankowej (regulamin) nie zasługiwały na uwzględnienie.
Uwzględniając przy tym realia niniejszej sprawy, należy przyjąć (wobec braku szczegółowego uregulowania), że rachunek wspólny przyjął postać tzw. rozłącznego. Oznacza to, że bank, co istotne nie mając wiedzy o śmierci współposiadacza rachunku tj. T. G., zastosował się do zarówno do treści ustawy Prawo Bankowe ( art. 51a) oraz regulaminu (rozdział III § 2 ust. 1 pkt) i wypłacił na rzecz S. S. całość środków zgromadzonych na rachunku.
Sytuacja powyższa uległaby diametralnej zmianie w przypadku, gdyby uczestnik przy składaniu dyspozycji wypłaty środków przekazał informacje o śmierci T. G., czego jednak nie uczynił. Przy takim biegu wypadków bank zastosowałby się do obowiązującego go regulaminu i władny byłby jedynie do realizacji żądania pozostałego przy życiu współposiadacza w połowie tzn. wypłaciłby na jego rzecz połowę środków zgromadzonych na datę śmierci drugiego ze współposiadaczy, a resztę środków pozostawił do dyspozycji spadkobierców zmarłego. W żadnej mierze nie oznacza to jednak, że takie zachowanie banku tj. wypłata połowy środków na rzecz S. S. skutkowałaby przyjęciem, że przysługuje mu skuteczne do nich prawo.
Sama wypłata środków pieniężnych po śmierci T. G. nie pozbawiła tych środków przynależności do majątku wspólnego. Innymi słowy S. S. przez fakt ich wypłaty nie usankcjonował w żadnej mierze swojego prawa do nich. Istota problemu sprowadza się bowiem do odpowiedzi na pytanie, w jakim zakresie każdy ze współposiadaczy rachunku przyczynił się do zgromadzonej na nim ostatecznie wartości środków pieniężnych.
Stosownie do treści art. 197 KC domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe. Sąd w niniejszym składzie nie podziela jednak poglądu, zgodnie z którym sam fakt zawarcia umowy wspólnego rachunku bankowego albo przekształcenia rachunków indywidualnych we wspólne (jak w niniejszej sprawie) tworzy ex lege stan współwłasności, do tego w częściach równych środków pieniężnych wpłacanych na te rachunku bądź już na nich zgromadzonych (na datę przekształcenia).
Należy podkreślić, że na gruncie przepisów ustawy Prawo Bankowe ustawodawca nie zdecydował się na wiążące wskazanie, że środki pieniężne w ramach rachunku wspólnego objęte są współwłasnością w równych, częściach ułamkowych. Nie można również utożsamiać stanu współwłasności w częściach równych z regulacją art. 2a ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1994 roku o Bankowy Funduszu Gwarancyjnym (Dz.U. 1995, Nr 4, poz. 18 z późń. zm.), zgodnie z którą w przypadku prowadzenia przez bank jednego rachunku dla kilku osób (rachunek wspólny), deponentem jest każda z tych osób – w granicach określonych w umowie rachunku, a w przypadku braku postanowień umownych lub przepisów w tym zakresie – w częściach równych. Norma ta może stanowić jedynie podstawę do wypłaty przez instytucję bankową stosownej części środków w przypadku śmierci jednego ze współposiadaczy (w tym przypadku połowy aktywów), przy czym nie przesądza kwestii dotyczące prawa ich własności.
Powyższego poglądu nie zmienia w żadnej mierze treść regulaminu Banku, zgodnie z którym „środki zgromadzone na koncie wspólnym stanowią współwłasność majątkową w częściach równych, niezależnie od faktycznego udziału każdego z posiadaczy w zasilaniu rachunków konta” (rozdział III § 2 ust. 4 regulaminu). W układzie faktycznym, jak w niniejszej sprawie, gdzie jednym ze współposiadaczy konta pozostaje osoba pozostająca w związku małżeńskim, w którym obowiązuje ustawowa wspólność majątkowa (a nie rozdzielność), taki zapis pozostaje w sprzeczności z ustawą, a mianowicie art. 31 § 1 KRO Innymi słowy środki gromadzone przez współposiadacza rachunku pozostającego w związku małżeńskim, a więc objęte wspólnością ustawową, zmieniałyby swój charakter z chwilą ich wpłaty przez tego małżonka na rachunek wspólny. Nie sposób zaakceptować takiego stanowiska, które bez wątpienia prowadzi do pokrzywdzenia drugiego ze współmałżonków, a przy tym stanowi w żadnej mierze nieuzasadniony tryb uszczuplenia majątku wspólnego, co pozostaje w ocenie Sądu sprzeczne z przepisem obowiązującej ustawy ( art. 58 § 1 KC). Ilustrując ten mechanizm okolicznościami faktycznymi niniejszej sprawy, należałoby przyjąć, że środki wpłacone na rachunek wyłącznie przez T. G. (materiał dowodowy nie potwierdził udziału S. S. w tej mierze) w kwocie 64.509,15 złotych, a przy tym pochodzące z majątku wspólnego, uległyby poprzez samą wpłatę modyfikację w zakresie ich przynależności do majątku wspólnego w ten sposób, że na mocy regulaminu instytucji bankowej uległyby uszczupleniu do kwoty 32.254,57 złotych. Ponownie należy odrzucić ten tok myślenia, jako sprzeczny z obowiązującymi przepisami ustawy. Poczynione rozważania doprowadziły do wniosku, że całość środków zgromadzonych na spornych lokatach terminowych objęta była wspólnością ustawową.
Możliwym pozostaje obrona poglądu, zgodnie z którym T. G. zapoznając się z treścią regulaminu, w szczególności zapisu o statusie środków pieniężnych (współwłasność ułamkowa w częściach równych bez względu na dokonane wpłaty), zaakceptował jego warunki, a decyzja o przekształceniu rachunku stanowiła w istocie darowiznę na rzecz S. S. połowy środków zgromadzonych na rachunku wspólnym (umowa zawarta per facta concludentia). Takiej ewentualności nie można jednak przyjąć w ustalonym stanie faktycznym z uwagi na treść art. 37 § 1 pkt 4 KRO, zgodnie z którym zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych. Jak już wcześniej wspomniano brak jest podstaw do uznania, aby środki objęte spornymi rachunkami nie pochodziły z majątku wspólnego. Co więcej ich wartość na dzień śmierci T. G. wyklucza przyjęcie, że ewentualna darowizna pozostawała drobna, a przy tym zwyczajowo przyjęta. Prowadzi to do wniosku, że ewentualna skuteczność takiej umowy wymagałaby potwierdzenia przez drugiego z małżonków tj. E. G. (1). Sytuacja taka nie miała jednak miejsca, a stanowisko procesowe wnioskodawczyni wskazuje, że sprzeciwia się ona takiemu rozwiązaniu.
Warto zwrócić uwagę, że małżonek może dokonać potwierdzenia nie tylko w czasie trwania wspólności ustawowej, lecz także po jej ustaniu, również po śmierci małżonka, który zawarł umowę (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 5 marca 1981 roku, III CZP 1/81, OSPiKA 1983, z. 5, poz. 112 i glosę E. Dąbrowskiego do tej uchwały, OSPiKA 1983, z. 5, poz. 112; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 kwietnia 1995 roku, I CRN 48/95, OSNiC 1995, z. 10, poz. 147; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2001 roku, II CKN 507/00, OSP 2002, z. 1, poz. 3 i glosę M. Nazara do tego wyroku, OSP 2002, z. 1, poz. 3; J. Gajda, Kodeks, 1999, s. 133; M. Sychowicz (w:) K. Piasecki (red.), Kodeks, 2006, s. 210). Wobec braku wskazania przez ustawodawcę ostatecznego terminu na wyrażenie tego typu zgody należy określać go w odniesieniu do konkretnego stanu faktycznego. W realiach niniejszej sprawy, której przedmiotem pozostaje podział majątku wspólnego termin taki winien być utożsamiany z chwilą poprzedzającą wydanie merytorycznego rozstrzygnięcia co do istoty. Skoro E. G. (1) konsekwentnie wnosiła w toku postępowania o objęcie majątkiem wspólnym całości środków zgromadzonych na lokatach terminowych to należy uznać, że sprzeciwiła się ewentualnej ich darowiźnie przez zmarłego męża na rzecz S. S.. W konsekwencji nawet próba traktowania zachowania zmarłego jako dorozumianej darowizny nie mogłaby wywołać skutków prawnych w tak ukształtowanych realiach. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 28 sierpnia 2018 r. I Ns 841/17
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
