Zgodnie z art. 13 § 1 KC, osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, jeżeli nie jest w stanie kierować swym postępowaniem. Rozpoznając wniosek o ubezwłasnowolnienie, sąd bada więc występowanie okoliczności wyczerpujących przesłanki, jakimi są choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy albo innego rodzaju zaburzenie psychicznie oraz brak możliwości kierowania swoim postępowaniem. Zachodzi też potrzeba ustalenia, czy ubezwłasnowolnienie jest celowe ze względu na osobiste i majątkowe stosunki uczestnika postępowania. Nie każdy bowiem stan psychiczny uzasadnia orzeczenie ubezwłasnowolnienia. Zależy to od rodzaju i stopnia nasilenia choroby oraz indywidualnych objawów występujących u danej osoby. Z uwagi na to, że ubezwłasnowolnienie jest poważną ingerencją w sferę dóbr osobistych jednostki, jego orzeczenie stanowić musi najlepsze, optymalne ukształtowanie sytuacji życiowej danej osoby fizycznej.
W przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego pomiędzy przesłankami merytorycznymi musi istnieć adekwatny związek przyczynowy. W konsekwencji nie każde zaburzenie czynności psychicznych uzasadnia ubezwłasnowolnienie. Konieczne jest, żeby istniała potrzeba zastępowania danej osoby w prowadzeniu jej spraw majątkowych i niemajątkowych. Ubezwłasnowolnienie bowiem ma na celu ochronę interesu osobistego lub majątkowego osoby fizycznej, potrzebę udzielenia pomocy – zastępowania w prowadzeniu jej spraw i decydowania o jej sytuacji.
Całkowite ubezwłasnowolnienie, z uwagi na drastyczną ingerencję w sferę dóbr osobistych jednostki, traktowane jest jako środek nadzwyczajny , a jego stosowanie ograniczone jest tylko do sytuacji, w których jest ono nieuniknione Ubezwłasnowolnienie ma na celu ochronę interesu osobistego lub majątkowego osoby fizycznej oraz interesu jej otoczenia. Ma ono umożliwić obiektywnie optymalne ukształtowanie sytuacji osoby fizycznej, która sama nie może tego uczynić, a zatem ma na uwadze przede wszystkim jej dobro, rozumiane jako optymalny stan rzeczy. Ponadto ma zwykle na uwadze także poprawę sytuacji otoczenia ubezwłasnowolnionej osoby.
Przesłanką podstawową całkowitego ubezwłasnowolnienia, charakterystyczną dla tej instytucji, jest kwalifikowana niemożność kierowania swoim, szeroko rozumianym, postępowaniem przez osobę fizyczną, czyli dysfunkcja mentalna wywołana ściśle określonymi przyczynami. Słowo „niemożność” wskazuje na brak mentalnego, świadomego kontaktu z otoczeniem i na niemożność intelektualnej oceny swojej sytuacji. O ile poziom niedorozwoju umysłowego ma zazwyczaj stały charakter, o tyle większość chorób psychicznych cechują okresy nawrotów i remisji. Zatem niemożność kierowania sobą musi występować aktualnie w chwili orzekania ubezwłasnowolnienia, a nie tylko potencjalnie, jako typowe spodziewane następstwo danej dysfunkcji. Akcentował, że przepis art. 13 § 1 KC wskazuje enumeratywni trzy grupy przyczyn niemożności kierowania swoim postępowaniem:
1) chorobę psychiczną,
2) niedorozwój umysłowy,
3) zaburzenia psychiczne innego rodzaju, w szczególności pijaństwo lub narkomanię.
Sama choroba psychiczna nie jest przesłanką ubezwłasnowolnienia, a tylko przyczyną podstawowej przesłanki, czyli niemożności kierowania postępowaniem. W świetle których nawet jeśli instytucja ubezwłasnowolnienia jest negatywnie postrzegana przez część społeczeństwa, to jej istota nie polega na wykluczeniu ze społeczeństwa, ale na pomocy udzielanej osobie chorej przez to społeczeństwo.
Przepis art. 5541 KPC nakłada na sąd obowiązek ustalenia w toku postępowania dowodowego przede wszystkim stanu zdrowia, sytuacji osobistej, zawodowej i majątkowej osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, rodzaju spraw wymagających prowadzenia przez tę osobę oraz sposobu zaspokajania jej potrzeb życiowych. Badanie przez biegłych osoby objętej wnioskiem jest obligatoryjne (art. 553 KPC).
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Wnioskodawca A. J. wnioskiem złożonym w Sądzie Okręgowym wniósł o całkowite ubezwłasnowolnienie uczestniczki postępowania K. J. W uzasadnieniu podał, że jest synem uczestniczki postępowania, która od około 13 lat choruje na chorobę Parkinsona, które to schorzenie w ostatnim czasie uniemożliwiło uczestniczce samodzielną egzystencję, z uwagi na znaczące trudności związane z poruszaniem się, a także znaczną degenerację układu nerwowego. Wskazał ponadto, że od kwietnia 2013 roku zaobserwowano u uczestniczki postępującą demencję oraz zaburzenia psychiczne – omamy, halucynacje, utratę orientacji. Do września uczestniczka postępowania zamieszkiwała sama w P., a obecnie mieszka wraz z synem, leczy się psychiatrycznie; nie jest w stanie sama dawkować sobie leków, wymaga całodobowej opieki. Zaburzenia psychiczne uniemożliwiają uczestniczce także podejmowanie czynności natury urzędowej. Uczestniczka postępowania K. J., osobiście na rozprawie w sprzeciwiła się wnioskowi o ubezwłasnowolnienie.
Sąd ustalił, że uczestniczka postępowania od trzynastu lat choruje na chorobę Parkinsona, która w ostatnim czasie uniemożliwiła jej samodzielną egzystencję, z uwagi na znaczące trudności związane z poruszaniem się, a także znaczną degenerację układu nerwowego. Dodatkowo od kwietnia zaobserwowano u uczestniczki postępującą demencję oraz zaburzenia psychiczne – omamy, halucynacje, utratę orientacji. Zaburzenia te skutkowały wielokrotnymi incydentami (zagubienia w mieście). Do września uczestniczka postępowania zamieszkiwała sama będąc pod opieką syna – wnioskodawcy. Na początku września po interwencji sąsiadów, którzy znaleźli ją błąkającą się samą, w piżamie, po klatce schodowej w godzinach wczesnorannych, zamieszkała u swojego syna. Pozostaje pod stała opieką syna i jego żony. Leczy się psychiatrycznie i korzysta z pomocy neurologicznej. Nie jest w stanie sama dawkować sobie leków, wymaga całodobowej opieki. Zaburzenia psychiczne uniemożliwiają jej także podejmowanie czynności natury urzędowej i powodują, że uczestniczka nie jest w stanie samodzielnie zadbać o swoje mienie.
U uczestniczki podstępowania K. J., po przeprowadzonych badaniach psychiatryczno-psychologicznych, stwierdzono zespół otępienny oraz organiczne zaburzenia urojeniowe. Uczestniczka nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem ani załatwiać swoich spraw osobistych i majątkowych. Nie jest w stanie rozpoznać znaczenia swoich czynów. Upośledzone jest funkcjonowanie społeczne i emocjonalne. Uczestniczka postępowania wymaga zabezpieczenia realizacji podstawowych potrzeb życiowych. Postępująca choroba uniemożliwia jej pokierowanie swoim postępowaniem i zadbanie o realizację potrzeb podstawowych, a tym bardziej złożonych, jak dbanie o siebie, swoje sprawy finansowe i bytowe. Uczestniczka wymaga pomocy w każdej dziedzinie życia. Praktycznie nie ma z nią kontaktu, choć czasem zdarzają się dni, że można nawiązać z nią kontakt (głównie werbalny, polegający na komentowaniu bieżących wydarzeń). Nie może sama wychodzić z domu (grozi zagubieniem), robić zakupów (nie zna wartości pieniądza), płacić rachunków, załatwić żadnej sprawy urzędowej. Na skutek upadku w lutym złamała prawą kość udową i musiała zostać poddana zabiegowi operacyjnemu. Powyższe czyniło zdaniem Sądu Okręgowego zasadnym orzeczenie o całkowitym ubezwłasnowolnieniu uczestniczki postępowania. Postanowienie Sądu Apelacyjnego – V Wydział Cywilny z dnia 5 kwietnia 2017 r. V ACa 587/16
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
