Pojęcie „ubezwłasnowolnienia” nie zostało zdefiniowane prawnie; ustawodawca ustalił jedynie jego przesłanki. Konstruując je, posłużył się metodą psychiatryczno-psychologiczną, zastosowaną w przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego, a uzupełnioną o element socjalno-prawny w przypadku ubezwłasnowolnienie częściowego. Określił, że osoba, która ukończyła trzynaście lat, może być ubezwłasnowolniona całkowicie, jeżeli wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych – w szczególności pijaństwa albo narkomanii – nie jest w stanie kierować swym postępowaniem (art. 13 § 1 KC), natomiast osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z tych samych przyczyn biologicznych, jeżeli jej stan nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, ale potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. W wypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego ścisła więź przyczynowo-skutkowa zachodzi między stanem psychicznym a sferą wolitywno-emotywną, a w wypadku ubezwłasnowolnienia częściowego niezbędny jest związek między zaburzeniami psychicznymi osoby a potrzebą pomocy do prowadzenia jej spraw. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego w obu przypadkach wymagane jest ponadto wystąpienie przesłanki w postaci interesu publicznego oraz interesu osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, przy czym interes ten jest inaczej diagnozowany i oceniany w wypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego, a inaczej w wypadku częściowego (por. np. postanowienia z dnia 13 lutego 1953 r., C 3132/52, OSN 1954, nr 1, poz. 15, z dnia 12 marca 1954 r., II C 784/53, OSN 1955, nr 1, poz. 11, z dnia 4 maja 1955 r., III CR 209/55, „Nowe Prawo” 1955, nr 12, s. 107, z dnia 13 marca 1962 r., 2 CR 435/61, RPEiS 1962, nr 4, s. 301, z dnia 16 stycznia 1964 r., I CR 32/63, OSNCP 1965, nr 2, poz. 28, z dnia 8 stycznia 1966 r., II CR 412/65, OSNCP 1966, nr 10, poz. 170, z dnia 20 grudnia 1966 r., II CR 434/66, „Biuletyn SN” 1967, nr 1, poz. 8, z dnia 20 listopada 1969 r., I CR 374/69, „Biuletyn SN” 1970, nr 4, poz. 70 lub z dnia 14 lutego 1974 r., I CR 8/74, OSNCP 1975, nr 1, poz. 12).
Przedstawiony opis uzasadnia tezę, że ubezwłasnowolnienie całkowite i częściowe są – mimo pewnej bliskości, także nazewniczej – aktami odrębnymi i niezależnymi. Są wprawdzie oparte na zbieżnych, a w niektórych aspektach identycznych przesłankach, niemniej różnią się w sposób istotny celami i skutkami prawnymi. Mają także różne odniesienia podmiotowe, ubezwłasnowolnienie całkowite bowiem może być orzeczone wobec osób, które ukończyły trzynaście lat, a częściowe wyłącznie w stosunku do osób pełnoletnich. Ubezwłasnowolnienie całkowite prowadzi do utraty zdolności do czynności prawnych i ustanowienia opieki (art. 12 i 13 § 2 KC), natomiast ubezwłasnowolnienie częściowe tylko tę zdolność ogranicza, w istocie jednak – i to jest jego celem – przez ustanowienie kuratora zapewnia pomoc osobie ubezwłasnowolnionej w prowadzeniu jej spraw (art. 15 i 16 § 2 KC). Można więc przyjąć, że w aspekcie przedmiotowym ubezwłasnowolnienie częściowe odpowiada instytucji „wspomagania podejmowania decyzji przez osobę niepełnosprawną” (por. art. 12 Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych, podpisanej przez Polskę dnia 30 marca 2007 r., dotychczas nieratyfikowanej).
W tym stanie rzeczy należy uznać, że między ubezwłasnowolnieniem całkowitym a częściowym, a zwłaszcza między żądaniem orzeczenia ubezwłasnowolnienia całkowitego a żądaniem orzeczenia ubezwłasnowolnienia częściowego – także jako żądaniami (roszczeniami) procesowym – nie zachodzi stosunek, który pozwala na sformułowanie twierdzenia, iż orzeczenie ubezwłasnowolnienia całkowitego jest „czymś więcej” niż ubezwłasnowolnienia częściowego, a zatem że jeżeli wniosek dotyczy ubezwłasnowolnienia całkowitego, to sąd – mimo braku stosownego wniosku – może orzec ubezwłasnowolnienie częściowe, a w pozostałym zakresie wniosek oddalić. Tym bardziej zatem nie można uznać, że jeżeli ubezwłasnowolniony domaga się uchylenia ubezwłasnowolnienia całkowitego, to sąd może – mimo że ubezwłasnowolniony tego nie żąda – orzec ubezwłasnowolnienie częściowe. Wniosek o ubezwłasnowolnienie może być uzasadniony albo nie uzasadniony; niemożliwe jest jego częściowe uwzględnienie i częściowe oddalenie. To samo dotyczy wniosku o uchylenie ubezwłasnowolnienia; albo wniosek ten jest zasadny, i wtedy zostaje uwzględniony, albo bezzasadny, i wówczas należy go oddalić.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Sprawa sądowa opracowana przez KancelarięWnioskodawcy I. D. i Z. D. wnieśli o orzeczenie wobec uczestnika postępowania S. D. (syna wnioskodawców) ubezwłasnowolnienia całkowitego z powodu jego stanu zdrowia. W uzasadnieniu twierdzili, że uczestnik postępowania od urodzenia cierpi na dziecięce porażenie mózgowe czterokończynowe. Wymaga całodobowej opieki, nie jest w stanie wykonywać samodzielnie podstawowych czynności i ze względu na stan zdrowia nie jest zdolny do samodzielnego podejmowania żadnych decyzji.
Uczestnik postępowania S. D. urodził się w szóstym miesiącu życia rozpoznano u niego dziecięce porażenie mózgowe z niedowładem czterokończynowym, natomiast w drugim roku życia do schorzenia tego dołączyła padaczka. Zamieszkuje z rodzicami, uczęszcza do Zespołu Szkół gdzie objęty jest kształceniem specjalnym z uwagi na niepełnosprawność sprzężoną oraz nauczaniem indywidualnym z uwagi na dziecięce porażenie mózgowe. Uczestnik nie wykształcił mowy, wydaje nie artykułowane dźwięki, kontakt słowny jest niemożliwy do nawiązania z powodu mutyzmu, nie przejawia również żadnej chęci nawiązania kontaktu pozawerbalnego, ma znacznie ograniczoną sprawność ruchową w zakresie motoryki dużej i małej, nie kontroluje swoich potrzeb fizjologicznych, nie porusza się samodzielnie, jedynie na wózku inwalidzkim przy pomocy innej osoby. Rozumie i wykonuje proste polecenia, jednak szybko się zniechęca, często okazuje agresywne i autoagresywne zachowania. Poznaje najbliższy świat poprzez dotyk i węch. Orientacja autopsychiczna i allopsychiczna jest u uczestnika niemożliwa do oceny, podobnie jak funkcje poznawcze. Nastrój jest obojętny, afekt blady. Ostrych zaburzeń psychotycznych nie przejawia. S. D. nie potrafi liczyć, czytać i pisać, nie umie samodzielnie sporządzić i spożyć posiłku, nie dokonuje samodzielnie zakupów, nie ma orientacji w wartości pieniądza, nie jest w stanie wykonywać podstawowych czynności tj. ubrać się i umyć, nie kontroluje czynności fizjologicznych, nie jest w stanie samodzielnie podejmować żadnych decyzji. Uczestnik nie posiada majątku, pozostaje pod stałą opieką Poradni, gdzie podczas kilkunastoletniej obserwacji nie udało się zauważyć istotnego posunięcia rozwoju poznawczego uczestnika, większość funkcji uczestnika pozostaje na tym samym poziomie.
U uczestnika postępowania S. D. rozpoznano upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym, autyzm, dziecięce porażenie mózgowe. Jest on całkowicie niezdolny do samodzielnego kierowania swym postępowaniem i prowadzenia własnych spraw ze względu na ww. rozpoznania. Wymaga on stałej opieki i nadzoru osoby drugiej. Schorzenie trwa od wczesnego dzieciństwa i nie rokuje poprawy. Sąd postanowił więc ubezwłasnowolnić w całości uczestnika S. D. Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu – I Wydział Cywilny z dnia 8 października 2013 r. I ACa 943/13
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
