Twoja sprawa z zakresu prawa rodzinnego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Zmiana albo rozwiązanie umowy dożywocia nieruchomości, lokalu, mieszkania czy domu

Żądanie o rozwiązanie umowy o dożywocie podstawę prawną znajduje w treści art. 913 KC § 2, który stanowi, iż „w wypadkach wyjątkowych sąd może na żądanie zobowiązanego lub dożywotnika, jeżeli dożywotnik jest zbywcą nieruchomości, rozwiązać umowę o dożywocie”. Natomiast żądanie ewentualne zasadza się w treści art. 913 KC § 1, zgodnie z treścią którego „Jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzą się między dożywotnikiem a zobowiązanym takie stosunki, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności, sąd na żądanie jednej z nich zamieni wszystkie lub niektóre uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień”.

 Ustawodawca w powołanym art. 913 § 1 i 2 KC zezwala na zmianę lub rozwiązanie umowy o dożywocie, w sytuacjach gdy w pewnych okolicznościach trudne lub wręcz niemożliwe będzie utrzymywanie stosunku dożywocia. Jednakże ustawodawca jako podstawowe uprawnienie kształtuje prawo do żądania zmiany świadczeń na dożywotnią rentę, natomiast rozwiązanie umowy o dożywocie ustawodawca nakazuje traktować jako sytuację ”wyjątkową”, w rozumieniu tego przepisu. Do rozwiązania umowy o dożywocie (art. 913 § 2 KC) nie wystarcza zatem stan, iż „nie można wymagać od nich, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności” (art. 913 § 1 KC), lecz stan ten musi mieć ponadto charakter „wyjątkowy”, czy skrajny w stosunku do sytuacji przewidzianej w § 1art. 913 KC.

W przypadku objętym dyspozycją art. 913 § 1 KC przyczyny pogorszenia się stosunków między stronami umowy o dożywocie czy też ich zerwania, mogą mieć charakter subiektywny i obiektywny; jednak zmiana może nastąpić tylko poprzez jego modyfikacje tj. zmianę świadczeń objętych dotychczasową umowa o dożywocie na pieniężne o takiej samej wartości.

Natomiast w przypadku objętym dyspozycją art. 913 § 2 KC unicestwienie stosunku obligacyjnego pomiędzy stronami przez Sąd, nie może być dokonywane w oderwaniu od oceny zachowań stron i ich motywów (podobnie Sąd Najwyższy – Izba Cywilna w wyroku z dn. 18.09.1998 r. III CKN 570/98 Legalis).

W myśl art. 913 § 2 KC przez „sytuację wyjątkową” należy rozumieć sytuację krzywdzenia dożywotnika, agresji i złej woli po stronie jego kontrahenta, a nie samo negatywne nastawienie dożywotnika do kontrahenta (podobnie Sąd Najwyższy w wyroku z dn. 09.11.2000 r. II CKN 342/00, Sąd Najwyższy w wyroku z dn. 09.04.1997 r., III CKN 50/97, OSNC 1997 r, Nr 9, poz. 133; Sąd Najwyższy w wyroku z dn. 15.07.2010 r. IV CSK 32/10), w szczególności gdy owo negatywne nastawienie dożywotnika do nabywcy wypływa w dużej mierze z cech osobowościowych samego dożywotnika (podobnie Sąd Najwyższy – Izba Cywilna w wyroku z dn. 28.01.1999 r. III CKN 324/98 Legalis). Jednocześnie przyjmuje się jednak, iż co do zasady wyjątkowość wypadku, o jakim mowa w art. 913 § 2 KC, nie może sprowadzać się tylko do drastycznych przejawów uniemożliwiających bezpośrednią styczność stron umowy.

Kryteria wyjątkowości sytuacji między stronami umowy dożywocia w rozumieniu art. 913 § 2 KC z natury rzeczy nie dają się a priori skatalogować z uwagi na różnorodność mogących wchodzić w rachubę sytuacji faktycznych i generalnie nie mogą nie nawiązywać do powszechnie uznawanych wzorców poprawnych zachowań w stosunkach rodzinnych, ani do oceny stopnia w którym każda ze stron ma swój udział w wywoływaniu lub pogłębieniu konfliktu dokonywanej przy uwzględnieniu także ekonomicznych korzyści i strat jakie po rozwiązaniu umowy mogłyby dotknąć każda ze stron. Przy ocenie tej „wyjątkowości” nie może też umykać z pola widzenia ostrość konfliktu, która, jeżeli wyraża się np. dopuszczaniem się do czynów przestępczych, mogłaby sama w sobie o tej wyjątkowości świadczyć, to jednak nawet szczególna ostrość konfliktu nie może przesądzać o uwzględnieniu powództwa z art. 913 § 2 KC, w sytuacji, gdy rozwiązanie umowy dożywocia nie gwarantuje zlikwidowania sytuacji konfliktowej między stronami, niekiedy może nawet stwarzać zarzewie dalszych konfliktów (tak samo Sąd Najwyższy w wyroku Izby Cywilnej z dn. 18.11.1999 r.).

Cechy „wyjątkowości” pozbawiona jest sytuacja, gdy przyczyna złych stosunków między stronami manifestujących się całkowitym zerwaniem więzi osobistej między kontrahentem, a dożywotnikiem, leży wyłącznie po stronie dożywotnika. W przeciwnym razie dożywotnik, wbrew umownemu charakterowi dożywocia, dysponowałby uprawnieniem do jego jednostronnego rozwiązania w każdym czasie, bez liczenia się z interesem zobowiązanego oraz mimo niekorzystnych dla niego gospodarczych konsekwencji tego i to także w sytuacji, gdy zobowiązany jest gotowy wywiązywać się z obowiązków wobec dożywotnika (podobnie Sąd Najwyższy w wyroku z dn. 15.10.2010 r., IV CSK 32/10). „Wyjątkowość” sytuacji w rozumieniu art. 913 § 2 KC może zachodzić także wówczas, gdy zmiana określonych umowa świadczeń na rentę dożywotnią nie prowadzi do właściwego rezultatu. (podobnie Sąd Najwyższy – Izba Cywilna w wyroku z dn. 12.09.1997 r.).

Wytworzenie się między stronami umowy dożywocia stosunków wyłączających pozostawanie w bezpośredniej ze sobą styczności, daje natomiast możliwość każdej z nich (niezależnie od przyczyn takiego stanu rzeczy) do wystąpienia z żądaniem zmiany treści umowy i zastąpienie wynikających z niej dla dożywotnika uprawnień dożywotnią rentą. (podobnie: Sąd Najwyższy – Izba Cywilna z dnia 18.09.19984., Sąd Najwyższy w wyroku z dn. 15.10.2010 r., IV CSK 32/10).

Zmiana umowy dożywocia na rentę pieniężną

Zgodnie z powszechnymi poglądami doktryny, uprawnienie do żądania zmiany świadczeń na dożywotnią rentę jest podstawowym uprawnieniem stron umowy dożywocia. Uprawnienie to przysługuje każdemu dożywotnikowi oraz każdemu właścicielowi nieruchomości obciążonej dożywociem. Przesłanką wystąpienia z żądaniem zamiany dożywocia na dożywotnią rentę jest wytworzenie się między dożywotnikiem a zobowiązanym takich stosunków, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności. Przy zamianie uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień nie mają istotnego znaczenia przyczyny wytworzenia się złych stosunków między stronami, a tylko istnienie takich stosunków, w których nie można wymagać od stron, ażeby pozostawały nadal w bezpośredniej styczności. Powody wytworzenia się złych stosunków mogą być jakiekolwiek, co wyraźnie formułuje art. 913 § 1 KC.

Nawet więc słuszne ustalenie Sądu, ze bezpośrednim zarzewiem konfliktu między stronami jest zachowanie powoda, nie może skutkować stwierdzeniem, że niezasadne jest żądanie zamiany świadczeń z dożywocia na rentę. Nie do końca także można posiłkować się dochodami stron. Wysokość renty powinna bowiem odpowiadać wartości uprawnień określonych zgodnie z treścią umowy dożywocia. Należy przy tym podkreślić, że renta ta ma ”charakter ekwiwalentu, a nie charakter alimentacyjny i powinna być z tego względu obliczona według uprawnień wynikających z umowy dożywocia, a nie według potrzeb dożywotnika” (uchwała SN z 6 lutego 1969 r., III CZP 130/68, OSNC 1969 r. Nr 11, poz. 192).

Przy ustaleniu wartości prawa dożywocia należy też uwzględnić przypuszczalny czas trwania tego prawa, w tym zakresie można pomocniczo korzystać z zasad przewidzianych w innych uregulowaniach (uchwała SN z 19 grudnia 1978 r., III CZP 80/78, OSNC 1979 r. Nr 9, poz. 162). Jakkolwiek wyjątkowo sąd, dokonując zmiany dożywocia na rentę, może uwzględnić ciężką sytuację majątkową osoby zobowiązanej do świadczeń dla dożywotnika, jak również okoliczność, że dożywotnik ma inne źródło dochodu, nie może ta okoliczność sama w sobie narzucić stronom umowy dożywocia kontynuowania stosunku obligacyjnego na pierwotnych warunkach w sytuacji istnienia jawnego konfliktu. Jak wskazał bowiem Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 października 1969 r. sygn. akt: III CRN 390/69 w świetle przepisu art. 913 § 1 KC nie można pomijać także indywidualnych odczuć strony powodowej i jej własnej oceny stosunków między stronami, jeżeli doszło do zerwania dotychczasowej więzi, do wyprowadzenia się powoda z nieruchomości objętej umową i przebywania w nowym miejscu pobytu przez dłuższy już okres czasu.

[spacer]

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i specjalista od prawa rodzinnego. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach rodzinnych. Gdy nie pisze artykułów na blogu, reprezentuje swoich klientów w sądzie, dążąc do osiągnięcia najlepszych dla nich rozwiązań.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Kancelaria Prawa Rodzinnego w Poznaniu