Przez umowę leasingu finansujący zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, nabyć rzecz od oznaczonego zbywcy na warunkach określonych w tej umowie i oddać tę rzecz korzystającemu do używania albo używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony, a korzystający zobowiązuje się zapłacić finansującemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenie pieniężne, równe co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego. Umowa leasingu umożliwia korzystanie z cudzej rzeczy w określony sposób. Korzystanie to może polegać bądź to na samym używaniu rzeczy, korzystaniu z jej substancji, bądź na używaniu i pobieraniu pożytków z rzeczy.
Stronami umowy leasingu są finansujący i korzystający. Finansującym jest podmiot profesjonalny, przedsiębiorca podejmujący się czynności leasingowych „w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa”. Nie ma przy tym wymagania, ażeby działalność leasingowa miała być wyłączna, nie może natomiast być prowadzona sporadycznie bądź okazjonalnie. Korzystającym może być każdy podmiot mający zdolność prawną, w związku z czym transakcje leasingowe mogą występować zarówno w obrocie profesjonalnym, jak i konsumenckim. Niewątpliwie dostrzegalny jest funkcjonalny związek dwóch umów: leasingu i nabycia, finansujący bowiem w celu wykonania umowy leasingu zawiera co do nabycia rzeczy umowę z oznaczonym zbywcą. Częstą kolejność umów jest następująca: najpierw umowa leasingu, następnie umowa nabycia, ewentualnie również jako druga w kolejności umowa kredytowa.
Podział majątku a umowa leasingu czy samochodu
Prawo z umowy leasingu samochodu to prawo majątkowe, które wchodzi do majątku wspólnego na podstawie art. 31 § 1 KRO, poza pewnymi wyjątkami. Nie może budzić wątpliwości, że zawarcie umowy leasingu przez jednego z małżonków (prowadzącego działalność gospodarczą) w trakcie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej, ma ten skutek, że prawo to przy spełnieniu określonych warunków wchodziłoby z zasady do majątku wspólnego. We wzajemnych rozliczeniach stron przy podziale majątku należy też uwzględnić wartość rzeczy podlegającej umowie leasingu. Istotą wspólności majątkowej małżeńskiej jest to, że o przynależności konkretnego prawa do określonej masy majątkowej małżonków (majątku wspólnego, majątku osobistego (odrębnego) ) decydują przepisy prawa rodzinnego, nie zaś to, czy dany przedmiot majątkowy nabyty został w wyniku czynności dokonanej przez jednego czy też przez oboje małżonków.
Objęcie majątkiem wspólnym uprawnień i roszczeń wynikających z umowy leasingu ma ten skutek, że konieczne jest ich uwzględnienie przy ustalaniu składu majątku wspólnego. Późniejsze (mające miejsce już po ustaniu wspólności majątkowej) przekształcenie roszczenia o zakup w prawo własności samochodu nie zmienia wspólnego charakteru praw majątkowych stron, skoro bowiem roszczenie o nabycie niepodzielnego przedmiotu przysługuje małżonkom wspólnie, to tak samo traktować należy prawo, które powstało w wyniku realizacji tego roszczenia (wykup samochodu), nawet jeśli nabycie własności nastąpiło w wyniku czynności podjętych przez jednego małżonka po ustaniu wspólności czy po rozwodzie. W tym wypadku dokonanie zakupu stanowi działanie mające na celu zachowanie wspólnego prawa. Rozwiązanie takie odpowiada założeniom przyjmowanym od dawna w orzecznictwie i to nie tylko w zakresie realizacji roszczeń wchodzących w skład majątku wspólnego, ale także mniej pewnych uprawnień jakie wynikają z ekspektatywy (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 1970 r., I CR 444/69, OSNCP 1970/11/203, uchwałę z dnia 12 stycznia 1978 r. mającą moc zasady prawnej, III CZP 86/77, OSNC 1978/10/171, uchwałę z dnia 4 kwietnia 1990 r., III CZP 10/90, czy postanowienie z dnia 20 września 2012 r., IV CSK 10/12).
Jeśli zatem na chwilę ustania wspólności majątkowej między stronami postępowania w skład ich majątku wspólnego wchodziło roszczenie np. o nabycie samochodu, zaś uprawnienie to zrealizował następnie wyłącznie małżonek, który też wyłącznie dla siebie uzyskał i zadysponował na własne cele środki uzyskane ze sprzedaży tego pojazdu osobie trzeciej, to powinien z równowartości pojazdu rozliczyć się z uczestniczką postępowania. Przyjmując, że wartość roszczenia o wykup samochodu wynosiła tyle, ile następnie wnioskodawca uzyskał z jego sprzedaży, np. 46.000 złotych, Sąd uzna, że taka wartość powinna podlegać rozliczeniu po połowie pomiędzy byłymi małżonkami.
Zwrot wydatków i nakładów na leasing, samochód czy auta od małżonka
Każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. Zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny. Regulacje powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dług jednego z małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego.
Pojęcie nakładów i wydatków, o których mowa w art. 45 KRO, zdefiniował Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 15 września 2004 r., III CZP 46/04, OSNC 2005, nr 9, poz. 152, stwierdzając, że obejmują one „wszystkie przysporzenia na rzecz jednej masy majątkowej, dokonane z uszczerbkiem dla drugiej masy majątkowej”. W uzasadnieniu postanowienia z dnia 2 października 2008 r., II CSK 203/08, Sąd Najwyższy wskazał, że: „Kodeks rodzinny i opiekuńczy posługując się w art. 45 pojęciami „nakładów” i „wydatków” nie określa ich desygnatów. W piśmiennictwie przyjmuje się, że nakłady i wydatki w rozumieniu tego przepisu, obejmują wszystkie przysporzenia na rzecz jednej masy majątkowej, dokonane z uszczerbkiem dla drugiej masy majątkowej. Podstawą przysporzenia może być czynność faktyczna, jak i jakiekolwiek inne zdarzenie”. Nakładami są koszty poniesione na zachowanie, eksploatację lub ulepszenie rzeczy już istniejącej w majątku, natomiast wydatkami są koszty związane z nabyciem danego przedmiotu (K. Pietrzykowski w: K. Pietrzykowski, Komentarz…, nb 4 do art. 45). Rozróżnienie tych dwóch kategorii nie ma jednak kluczowego znaczenia, gdyż zwrot wydatków i nakładów następuje według takich samych zasad.
Według poglądu przyjętego w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1980 roku, III CZP 46/80, OSNC 1981/11/206, w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej w wypadkach szczególnie uzasadnionych rozliczeniu mogą podlegać także nakłady z majątku odrębnego jednego małżonka na majątek odrębny drugiego małżonka. Według tego poglądu wprawdzie brzmienie art. 45 § 1 KRO prowadzi do wniosku, że w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej nie mogą być rozliczane nakłady dokonane z majątku odrębnego jednego z małżonków na majątek odrębny drugiego, niemniej w sytuacji, gdy chodzi o rozliczenie sumy nakładów dokonywanych na daną nieruchomość, dokonywanie tego rodzaju rozliczeń w postępowaniu odrębnym od postępowania o podział majątku wspólnego okazuje się niecelowe. W przepisie art. 567 KPC uwidacznia się bowiem tendencja do całościowego rozliczania wszystkich nakładów w jednym postępowaniu.
Z przytoczonego przepisu wynika, że rozliczenia z tytułu przesunięć między majątkiem wspólnym a majątkiem osobistym są dokonywane w postępowaniu o podział majątku wspólnego dwukierunkowo. O ile przyjmuje się, że o nakładach i wydatkach z majątku wspólnego na majątek osobisty Sąd orzeka z urzędu (zob. uchwałę SN z 21 lipca 2008 r., III CZP 147/08, OSNC 2009 nr 2, poz. 23), o tyle nie ulega wątpliwości, iż rozstrzygnięcie o zwrocie wydatków i nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny następuje wyłącznie na wniosek małżonka. Ma to istotne znaczenie zarówno dla sposobu sformułowania żądania, jak i dla rozkładu ciężaru dowodu. Można bowiem przyjąć, że zgłaszany w sprawie o podział majątku wspólnego wniosek jednego z małżonków o zwrot wydatków i nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny pełni taką samą funkcję jak pozew (por. w tej kwestii uzasadnienie uchwały SN z 6 marca 2015 r., III CZP 115/14, OSNC 2016 nr 2, poz. 17), co oznacza, że ma do niego odpowiednie zastosowanie art. 187 § 1 pkt 1 i 2 KPC
Uczestnik, który domaga się rozliczenia nakładów lub wydatków z majątku osobistego na majątek wspólny powinien więc wskazać nie tylko dokładną kwotę, ale także przytoczyć okoliczności faktyczne uzasadniające to żądanie. Co więcej, do żądania zwrotu wydatków i nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny ma zastosowanie wynikająca z art. 6 KC zasada ciężaru dowodu. Na uczestniku, który domaga się zasądzenia zwrotu wydatków bądź nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny spoczywa więc powinność udowodnienia nie tylko roszczenia co do zasady (czyli tego, że nakład bądź wydatek został w ogóle poniesiony), ale także co do wysokości (czyli konkretnej kwoty poniesionej z tego tytułu).
Rozliczenie wydatków, nakładów i innych świadczeń z majątku wspólnego na rzecz majątku odrębnego lub odwrotnie, a także rozliczenie długów jednego z małżonków zaspokojonych z majątku wspólnego następuje w postępowaniu nieprocesowym wówczas, gdy toczy się postępowanie o podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej, przewidziane w przepisach art. 567 KPC (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 26 czerwca 2015 r., I ACa 1676/14).
Sąd Najwyższy stwierdził, że roszczenie każdego z małżonków o zwrot nakładów i wydatków z majątku osobistego na majątek wspólny nie wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków, a sąd orzeka o tym zwrocie wyłącznie na wniosek, a nie z urzędu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 października 1997 r., II CKN 395/97, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 stycznia 1970 r., III CRN 527/69, OSNCP 1970, nr 9, poz. 164).
Dokonując rozliczeń nakładów i wydatków, ich wartość ustala się na podstawie stanu z chwili ich dokonania i cen z chwili orzekania. Do wydatków nie znajdzie zastosowania art. 3581 § 3 KC (tak Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 9 września 2009 r., V CSK 39/2009, LexisNexis nr 2243265, OSN-ZD 2010, nr B, poz. 62).
Zgodnie z art. 33 k.r.io. do majątku osobistego każdego z małżonków należą wymienione w tym przepisie przedmioty. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 maja 2000 r., V CKN 50/00, surogacja, o której mowa w art. 33 pkt 3 KRO (obecnie w art. 33 pkt 10 KRO), musi spełnić dwa wymagania: „po pierwsze, aby jedno i to samo zdarzenie spowodowało wyjście określonego przedmiotu z majątku odrębnego i nabycie innego przedmiotu majątkowego, oraz po drugie, aby przedmiot nabyty był uzyskany także w sensie ekonomicznym kosztem majątku odrębnego”. W uzasadnieniu uchwały z dnia 19 sierpnia 2009 r., III CZP 53/09, Sąd Najwyższy podkreślił, że: „celem surogacji przewidzianej w powołanym przepisie jest zachowanie wartości majątku odrębnego, mimo zmiany jego poszczególnych składników”. A zatem w ustroju ustawowym nie powinna się zmieniać wartość majątku osobistego. Wyłączenie zasady surogacji jest możliwe wyłącznie w intercyzie, czyli umowie majątkowej małżonków rozszerzającej ustrój wspólności majątkowej. Dlatego też, jak podkreślił Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 18 października 1961 r., IV CR 957/60, : „Surogacja nie zachodzi wówczas, gdy przedmiot stanowiący odrębną własność małżonka został zużyty, skonsumowany itp. bądź sprzedany, uzyskane pieniądze zużyte, a nowy przedmiot tego samego rodzaju i o tym samym przeznaczeniu gospodarczym został następnie zakupiony za pieniądze pochodzące z bieżących dochodów małżonka”.
O zaliczeniu nabywanego przedmiotu do majątku wspólnego lub osobistego decyduje porównanie wielkości środków użytych z tych majątków. Nabyty przedmiot wchodzi do tego majątku, z którego pochodzi przeważająca część środków (postanowienie Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 2013 r., IV CSK 521/2012, OSNC-ZD 2013, nr D, poz. 83 i z 18 stycznia 2008 r., V CSK 355/2007, Lexis.pl nr 2044672). Pozostałe środki stanowią nakład i podlegają rozliczeniu zgodnie z art. 45. W przypadku gdy nie występuje zdecydowana dysproporcja pomiędzy wielkością środków przeznaczonych z poszczególnych majątków, należy przyjąć, że nabyty przedmiot wchodzi w odpowiednich częściach do majątku wspólnego oraz do majątku osobistego (bądź majątków osobistych). Takie stanowisko jest powszechnie akceptowane w doktrynie (J. Pietrzykowski, w: J. Gajda, J. Ignatowicz, J. Pietrzykowski, K. Pietrzykowski, J. Winiarz, Kodeks rodzinny…, 2012).
Sprawa sądowa nr 1 opracowana przez Kancelarię
Do chwili obecnej umowa leasingu wygasła, a więc nie istnieje już taki składnik majątku wspólnego, jak prawo leasingu, który podlegałby podziałowi. Dlatego w niniejszej sprawie rozliczeniu powinny podlegać jedynie te środki, które R. K. przeznaczył z majątku wspólnego na raty leasingu samochodu, jako wydatek z majątku wspólnego byłych małżonków na majątek osobisty uczestnika. Gdyby przyjmować do rozliczenia zamiast nakładów na leasingowany samochód samo prawo leasingu w takim stanie, w jakim istniało w chwili ustania wspólności majątkowej małżeńskiej wnioskodawczyni i uczestnika, Sąd Rejonowy uznał, iż wartość takiego prawa odpowiadałaby wysokości środków, które do tego czasu zostały przekazane tytułem tego prawa, a więc kosztów uiszczonych przy zawieraniu umowy leasingu jak i rat leasingu spłaconych do tego czasu. Byłaby więc to ta sama wartość, którą Sąd przyjął do rozliczenia tj. 39.072,72 zł (czyli 4.199,99 zł + 839,99 zł + 6.678,71 zł + 27.354,03 zł tj. 11 miesięcy x 2.486,73 zł).
Natomiast kwota wykupu oraz raty leasingowe uiszczone przez uczestnika już po dacie ustania wspólności ustawowej podlegały rozliczeniu w ramach postępowania o podział majątku wspólnego na podstawie art. 45 krio jako wydatek z majątku osobistego uczestnika na majątek wspólny.
Dlatego ustalił, że R. K. dokonał wydatków z majątku wspólnego na swój majątek osobisty w łącznej kwocie 334 361,73 zł, w tym:
a. 129 000 zł tytułem pobranej sumy pieniężnej;
b. 39 072,72 zł tytułem kosztów poniesionych na spłatę zobowiązań z umowy leasingu samochodu A. (…);
Sprawa sądowa nr 2 opracowana przez Kancelarię
Wobec zawarcia więc tej umowy w trakcie trwania małżeństwa stron i jednocześnie spłaty znakomitej większości rat w trakcie trwania związku małżeńskiego ze wspólnych środków finansowych stron, (a nabycia własności przedmiotu leasingu przez uczestnika postępowania już po rozwiązaniu małżeństwa), zasada, że rzecz nabyta (a właściwie część jej wartości) po rozwiązaniu małżeństwa nie wchodzi w skład majątku wspólnego, nie mogła mieć zastosowania w niniejszym przypadku. Oczywistym jest przy tym, że właścicielem przedmiotowego samochodu jest uczestnik postępowania. Spłata rat jednak przez obydwoje uczestników, mimo że w ocenie sądu nie były one nakładem, skutkuje uznaniem, że oboje uczestnicy nabyli prawo do wykupu samochodu, którą w konsekwencji skonsumował uczestnik. W związku z powyższym należało uznać, ze prawo do wykupu samochodu dla obu stron istniała do chwili rozwodu. Było to wspólne dla stron prawo oczekiwania nabycia własności rzeczy i wspólny im obowiązek ponoszenia kosztów spłaty rat leasingowych. Spłata ta do daty rozwodu wyniosła 104 375,82 zł i do tej daty pochodziła ze wspólnych pieniędzy stron (zob. postanowienie SN z dnia 28 stycznia 2015 r., II CSK 322/14 – i postanowienie SN z dnia 29 października 2008 r., IV CSK 246/08 -). Przedmiot ekspektatywy – samochód został spłacony a stąd wartość jego spłaty do momentu rozwodu wchodziła w skład majątku wspólnego.
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.