Zgodnie z art. 31 § 1 krio z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa), obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Zgodnie z art. 43 § 1 krio udziały małżonków w majątku wspólnym są równe, co stanowi wyraz równego traktowania małżonków i ich równouprawnienia w stosunkach majątkowych po ustaniu wspólności majątkowej, niezależnie od przyczyny ustania wspólności. Zasada ta odpowiada normalnemu układowi wzajemnych stosunków w małżeństwie, w którym dorobek jest z reguły owocem wspólnych starań obojga małżonków, niezależnie od tego w jakiej postaci starania te się przejawiają, chodzi przy tym o to, aby należycie uwzględnić wartość, jaką w tym zakresie przedstawia osobista praca w gospodarstwie domowym, co zresztą przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wyraźnie podkreślają w art. 43 § 3 i art. 27.
Zasadą jest, że podział majątku wspólnego obejmuje składniki należące do tego majątku w dacie ustania wspólności oraz istniejące w chwili dokonywania podziału. Mówiąc inaczej, rozliczeniu podlega całość stosunków majątkowych między małżonkami według stanu na dzień ustania wspólności ustawowej, natomiast przedmiotem podziału pozostaje stan czynny masy majątkowej w czasie orzekania o podziale.
Zgodnie z art. 567 § 3 KPC, do postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące postępowania w przedmiocie działu spadku, a zatem, między innymi, również art. 684 KPC (skład i wartość majątku ulegającego podziałowi ustala sąd) i art. 688 KPC (do działu stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zniesienia współwłasności, a w szczególności art. 618 § 2 i 3 KPC).
Skład i wartość majątku wspólnego byłych małżonków ustala. Chwilą właściwą dla określenia wartości wspólnego majątku byłych małżonków jest chwila dokonywania podziału tego majątku, tj. chwila zamknięcia rozprawy ( art. 316 § 1 KPC w zw. z art. 13 § 1 KPC). Nie oznacza to jednak, że Sąd ma obowiązek prowadzić z urzędu dochodzenie, czy i jaki istnieje jeszcze inny majątek wspólny (vide post. SN z dnia 18 stycznia 1968 r., sygn. III CR 97/67), wyręczając strony w ciążących na nich obowiązkach procesowych wynikających z zasady kontradyktoryjności postępowania cywilnego, a zwłaszcza obowiązku dowodzenia określonego w art. 6 KC oraz art. 232 KPC
Między chwilą ustania wspólności majątkowej małżeńskiej a chwilą dokonywania podziału majątku, który był objęty tą wspólnością, mogą jednak zajść zmiany w stanie jego składników, konieczne jest więc ustalanie wartości tych składników według ich stanu z chwili podziału majątku. W sytuacji, w której zmiany stanu składników majątku są (także) wynikiem nakładów poczynionych na nie po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, w grę wchodzi ich rozliczenie, co może nastąpić w postępowaniu o podział majątku (vide post. S.N. z dnia 26.10.2017 r. sygn. akt II CSK 883/16).
O zwrocie wydatków i nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny orzeka Sąd wyłącznie na wniosek, a nie z urzędu, gdyż roszczenia te nie wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków. Zatem domagający się ich zwrotu zobowiązany jest dokładnie określić te żądania, a sformułowanymi przez stronę żądaniami Sąd jest związany. Jedynie gdy chodzi o wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na majątek osobisty, to Sąd uwzględnia je bez osobnego żądania uczestników postępowania, gdyż roszczenia te wchodzą w skład majątku wspólnego. Dalej trzeba wskazać, że w sprawach o podział majątku wspólnego znajduje zastosowanie art. 686 KPC poprzez odesłanie zawarte w przepisie art. 567 § 3 KPC. Przepis ten stanowi, że do postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku. Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej z dnia 15 kwietnia 2011 r. II CSK 430/10 „stosując odpowiednio art. 686 KPC do postępowania o podział majątku wspólnego, sąd rozstrzyga w tym postępowaniu – i to ze skutkami wynikającymi z dyspozycji art. 618 § 3 KPC w związku z art. 688 i art. 567 § 3 KPC – tylko o takich długach związanych z majątkiem wspólnym i ciążących w czasie trwania wspólności na obojgu małżonkach jako podmiotach wspólności majątkowej małżeńskiej, które zostały spłacone przez jednego z małżonków z własnych środków po ustaniu wspólności majątkowej a przed dokonaniem podziału majątku wspólnego”. Ponadto w postanowieniu z dnia 11 marca 2010 r. IV CSK 429/09 Sąd Najwyższy wskazał, że „jeżeli małżonek po ustaniu wspólności majątkowej a przed podziałem majątku wspólnego spłacił z własnych środków dług, który powstał w trakcie trwania wspólności ustawowej i był długiem wspólnym małżonków albo jednego z nich, ale w związku z majątkiem wspólnym, to taki dług, zgodnie z art. 686 KPC w związku z art. 567 § 3 KPC, powinien zostać rozliczony w ramach podziału majątku wspólnego. Podstawę rozliczenia takiego długu nie stanowi jednak art. 45 § 1 KRO.”
Według utrwalonej w orzecznictwie Sądu Najwyższego wykładni art. 46 KRO w związku z art. 1035 i 212 § 2 KC, w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej sąd nie może przyznać uczestnikowi postępowania prawa majątkowego bez jego zgody i zasądzić od niego na rzecz innego uczestnika spłaty lub dopłaty. Bez znaczenia są tu przyczyny odmowy zgody i wszelkie inne okoliczności (postanowienia Sądu Najwyższego z dnia: 4 listopada 1998 r., II CKN 347/98, 8 sierpnia 2003 r., V CK 174/02 i 14 listopada 2012 r., II CSK 187/12).
Przykładowa sprawa sądowa
W sprawie bezspornym było, że w skład majątku wspólnego wnioskodawcy i uczestniczki postępowania wchodzi:
– prawo własności nieruchomości zabudowanej, położonej w S. przy ul. (…), dla której Sąd Rejonowy prowadzi księgę wieczystą nr (…),
– spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, położonego w S., na Osiedlu (…), znajdujące się w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej w S., dla którego Sąd Rejonowy prowadzi księgę wieczystą nr (…)
Z uwagi na odmienne stanowisko stron co do wartości ww. nieruchomości Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości. Biegły T. R. w swojej opinii wskazał, iż wartość rynkowa spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu położonego na Os. (…) wynosiła 151.520,00 zł, natomiast wartość rynkowa ww. nieruchomości gruntowej położonej przy ul. (…)wynosi 556.360,00 zł. Zauważyć należy, że wartość domu została przez biegłego podwyższona z uwagi na istniejące zabudowy i kominek. Wskazana opinia biegłego nie była kwestionowana przez żadną ze stron. Jako że sporządzona została przez osobę posiadającą wiadomości specjalne w dziedzinie szacowania nieruchomości należało uznać, że jest ona wiarygodnym dowodem w sprawie; nadto została sporządzona w sposób logiczny, spójny i zgodny z wiedzą i doświadczeniem biegłego; tym samym Sąd uczynił ją podstawą ustaleń w sprawie odnośnie wartości ww. nieruchomości.
Wskazać należy, iż dla ustalenia wartości przedmiotowej nieruchomości przy ul. (…) bez znaczenia pozostaje okoliczność obciążenia jej kredytem hipotecznym, zabezpieczającym udzielony małżonkom kredyt bankowy. W postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu ustawowej wspólności majątkowej sąd – ustalając wartość wchodzącej w skład majątku nieruchomości, obciążonej hipoteką zabezpieczającą udzielony małżonkom kredyt bankowy – uwzględnia wartość rynkową tego prawa, z pominięciem wartości obciążenia hipotecznego (vide. post. S.N. z dnia 26.01.2017 r. sygn. I CSK 54/16).
Strony były także zgodne, co do przynależności do majątku wspólnego i co do wartości ruchomości w postaci:
– dwóch skórzanych sof marki K., w kolorze kremowym, o wartości łącznej 8.000 zł
– dwóch lamp z kryształkami, jednej kulistej, drugiej podłużnej, o łącznej wartości 1.500 zł
– organów mechanicznych o wartości 500,00 zł
-telewizora marki S. (…) cale, o wartości 500,00zł ,
-zestawu kina domowego marki S., składającego się z 4 głośników stojących i 1 głośnika basowego, o wartości łącznej 500,00 zł ,
-materaca o wymiarach 220x200cm, o wartości 650,00 zł
-odkurzacza wodnego marki K. o wartości 500,00 zł
-zegara wiszącego, o wartości 250,00 zł
-ośmiu zasłon na okna, w kolorze szarym, o wartości łącznej 500,00 zł
-stołu ogrodowego metalowego z drewnianym blatem, z sześcioma krzesłami, o wartości łącznej 1000,00 zł
-kompletu garnków marki A., o wartości 1500,00 zł ,
-filtra do wody marki A., o wartości 1000,00 zł ,
-zestawu pięciu noży kuchennych marki A., o wartości łącznej 500,00 zł
-serwisu obiadowo – kawowego porcelanowego, z firmy (…), w kolorze białym, z błękitno szarą oblamówką, o wartości łącznej 500,00 zł
-pralki Samsung o wartości 400,00 zł
-mebli kuchennych zabudowanych z płyty (…), składające się z 7 szafek wraz z kuchenką gazową i pochłaniaczem marki M. oraz butlą gazową, o wartości łącznej 1000,00 zł
-lodówki z zamrażarką 3 – szufladową marki P., o wartości 500,00 zł
-szafy zabudowanej z drzwiami rozsuwanymi, o wartości 700,00 zł
Ostatecznie poza sporem w sprawie pozostawało, że w skład majątku wspólnego na dzień ustanowienia rozdzielności majątkowej wchodził samochód osobowy marki F. (…), który następnie został sprzedany przez wnioskodawcę. Strony zgodnie przyjęły, że rozliczeniu w niniejszym postępowaniu podlega kwota 500 zł stanowiąca wartość tego samochodu.
Strony także zgodnie odstąpiły od podziału następujących składników majątku wspólnego:
-dwóch materaców o wymiarach 2m x 1,4 m
-środków znajdujących się na lokacie inwestycyjnej Akcji zrównoważony nr (…) w (…) S.A. oraz środków na rachunku-lokacie Standardowej nr (…) w (…) S.A. w łącznej kwocie około 6.000 zł
– urządzeń i sprzętów budowlanych w postaci wkrętarki, szlifierki, wiertarki, piły ręcznej, małej piły do płytek, kompresora, zepsutej wkrętarki B., pilarki tarczowej, przecinarki do glazury, szlifierki kątowej małej, szlifierki kątowej dużej, wyrzynarki do drewna
– środków wpłaconych tytułem ubezpieczenia na życie wnioskodawcy
Bezspornym było, że do dzielonego majątku zgodnie z art. 31 § 2 pkt 3 k.rio. wchodzą kwoty zaewidencjonowane na subkontach stron w ZUS, w wysokościach na datę ustania wspólności majątkowej. Informacje uzyskane w ZUS, które nie były przez zainteresowanych kwestionowane, wskazują, iż na dzień 02.01.2014 r. na subkoncie:
-wnioskodawcy znajdowała się kwota 8.248,65 zł
-uczestniczki znajdowała się kwota 23.378,99 zł
W zakresie żądania wnioskodawcy a dotyczących rozliczenia części kredytu hipotecznego wspólnie zaciągniętego przez strony a spłacanego po ustaniu wspólności majątkowej przez wnioskodawcę, to stwierdzić należało, że nie było ono kwestionowane przez uczestniczkę. Wysokość spłaty dokonanej przez wnioskodawcę z tytułu kredytu hipotecznego potwierdzona została dokumentami bankowymi, których autentyczność i prawdziwość nie została zakwestionowana przez żadną ze stron, jak również Sąd nie znalazł uzasadnionych powodów, żeby odmówić im wiarygodności. Stąd też należało uznać, że M. S. spłacił z tego tytułu kwotę 83.795,64 zł. Dodatkowo wpłacił ratę za miesiąc grudzień w kwocie 1.660,48 zł oraz za styczeń w kwocie 1.650,07 zł. Sąd uznał więc za zasadne obciążenie uczestniczki obowiązkiem zwrotu na rzecz wnioskodawcy połowy spłaconego przez niego kredytu hipotecznego.
Sąd nie znalazł także podstaw do nie uznania za nakład z majątku osobistego wnioskodawcy wydatku z tytułu opłacenia polisy OC budynku mieszkalnego położonego przy ul. (…).Zasadnym więc było przyjęcie do rozliczenia nakładów wnioskodawcy opłaconych z tytułu ubezpieczenia czterokrotnie, każdorazowo w kwocie po 591 zł co dało łącznie kwotę 2.364 zł.
Wskazać należy, iż strony były w zasadzie były zgodne co do sposobu podziału nieruchomości jak i ruchomości. Uczestniczka wskazała, iż przede wszystkim „chce otrzymać mieszkanie na K.” (k.307) oraz „zestaw obiadowy, ten serwis z K., filtr do wody, noże i garnki firmy (…), niech będzie ta pralka”) Sąd dodatkowo przyznał na rzecz uczestniczki ruchomości stanowiące wyposażenie ww. lokalu opisane w pkt 20-23 postanowienia oraz kwotę 23.378,99 zł składek zewidencjonowanych na przypisanym do niej koncie ZUS. Sąd przyznał na wyłączną własność wnioskodawcy nieruchomość wskazaną w pkt I postanowienia pkt 1, ruchomości od pkt 3 do 12 stanowiące w większości wyposażenie zakupione do domu wolnostojącego, kwotę 500,00 zł uzyskaną przez wnioskodawcę z tytułu sprzedaży samochodu F. (…) oraz kwotę 8.248,65 zł składek zewidencjonowanych na koncie ZUS przepisanym do wnioskodawcy.
Sąd ustalił, że wartość całego majątku dorobkowego zainteresowanych wynosi 760.007,64 zł. Zatem każdemu winny przypaść składniki o wartości po 380.003,82 zł. Wnioskodawca poniósł nakłady z majątku osobistego na majątek wspólny w kwocie łącznej 89.470,19 zł. Uczestniczka winna więc zwrócić mu kwotę 44.735,09 zł. Uczestniczka poniosła nakłady z majątku osobistego na majątek wspólny w kwocie 1.364 zł. Wnioskodawca winien jej więc zwrócić kwotę 682 zł. Uczestniczka winna więc zwrócić wnioskodawcy kwotę 44.053.09 zł (44.735,09 zł – 682 zł) z tytułu poniesionych przez wnioskodawcę nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny.
Z treści pkt II orzeczenia wynika, że wnioskodawcy przyznano składniki majątkowe o wartości 579.008,65 zł, zaś uczestniczce postępowania o wartości 180.998,99 zł. Wnioskodawca winien więc dopłacić uczestniczce kwotę 199.004,83 zł tytułem wyrównania jej udziału w majątku wspólnym. Przy czym od powyższej kwoty należało odjąć kwotę 44.053,09 zł stanowiącą różnicę pomiędzy nakładami wnioskodawcy i uczestniczki z majątku osobistego na majątek wspólny.
Orzeczenie Sądu
Sąd Rejonowy na rozprawie sprawy z wniosku M. S. z udziałem J. S. o podział majątku wspólnego postanawia:
I. ustalić, że w skład majątku wspólnego wnioskodawcy M. S. i uczestniczki J. S., objętego wspólnością ustawową wchodzi:
1. prawo własności nieruchomości zabudowanej, położonej w S. przy ul. (…), dla której Sąd Rejonowy w Sulęcinie prowadzi księgę wieczystą nr (…), tj. prawo o wartości 556.360,00 zł (pięćset pięćdziesiąt sześć tysięcy trzysta sześćdziesiąt złotych 00/100) ;
2. spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, położonego w S., na Osiedlu (…), znajdujące się w zasobach Spółdzielni Mieszkaniowej w S., dla którego Sąd Rejonowy w Sulęcinie prowadzi księgę wieczystą nr (…), tj. prawo o wartości 151.520,00 zł (sto pięćdziesiąt jeden tysięcy pięćset dwadzieścia złotych 00/100) ,
3. dwie skórzane sofy marki K., w kolorze kremowym, o wartości łącznej 8.000 zł (osiem tysięcy złotych 00/100),
4. dwie lampy z kryształkami, jedna kulista, druga podłużna, o łącznej wartości 1.500 zł (jeden tysiąc pięćset złotych 00/100),
5. organy mechaniczne o wartości 500,00 zł (pięćset złotych 00/100),
6. telewizor marki S. (…) cale, o wartości 500,00zł (pięćset złotych 00/100),
7. zestaw kina domowego marki S., składający się z 4 głośników stojących i 1 głośnika basowego, o wartości łącznej 500,00 zł (pięćset złotych 00/100),
8. materac o wymiarach 220x200cm, o wartości 650,00 zł (sześćset pięćdziesiąt złotych 00/100),
9. odkurzacz wodny marki K. o wartości 500,00 zł (pięćset złotych 00/100),
10. zegar wiszący, o wartości 250,00 zł (dwieście pięćdziesiąt złotych),
11. osiem zasłon na okna, w kolorze szarym, o wartości łącznej 500,00 zł (pięćset złotych 00/100),
12. stół ogrodowy metalowy z drewnianym blatem, z sześcioma krzesłami, o wartości łącznej 1000,00 zł (jeden tysiąc złotych 00/100),
13. kwota 500,00 zł (pięćset złotych 00/100) uzyskana ze sprzedaży samochodu F. (…),
14. kwota 8.248,65 zł (osiem tysięcy dwieście czterdzieści osiem złotych 65/100) składek zewidencjonowanych na koncie ZUS, na nazwisko wnioskodawcy M. S.,
15. komplet garnków marki A., o wartości 1500,00 zł (jeden tysiąc pięćset złotych 00/100),
16. filtr do wody marki A., o wartości 1000,00 zł (jeden tysiąc złotych 00/100),
17. zestaw pięciu noży kuchennych marki A., o wartości łącznej 500,00 zł (pięćset złotych 00/100)
18. serwis obiadowo – kawowy porcelanowy, z firmy (…), w kolorze białym, z błękitno szarą oblamówką, o wartości łącznej 500,00 zł pięćset złotych 00/100),
19. pralka Samsung o wartości 400,00 zł (czterysta złotych 00/100),
20. meble kuchenne zabudowane z płyty (…), składające się z 7 szafek wraz z kuchenką gazową i pochłaniaczem marki M. oraz butlą gazową, o wartości łącznej 1000,00 zł (jeden tysiąc złotych 00/100),
21. lodówka z zamrażarką 3 – szufladową marki P., o wartości 500,00 zł (pięćset złotych 00/100),
22. szafa zabudowana z drzwiami rozsuwanymi, o wartości 700,00 zł (siedemset złotych 00/100),
23. kwota 23.378,99 zł (dwadzieścia trzy tysiące trzysta siedemdziesiąt osiem złotych 99/100) składek zewidencjonowanych na koncie ZUS na nazwisko uczestniczki J. S.,
tj. majątek o łącznej wartości 760.007,64 zł (siedemset sześćdziesiąt tysięcy siedem złotych 64/100);
II. ustalić, że wnioskodawca M. S. poniósł nakłady z majątku osobistego na wspólny w kwocie 89.470,19 zł (osiemdziesiąt dziewięć tysięcy czterysta siedemdziesiąt złotych 19/100);
III. ustalić, że uczestniczka J. S. poniosła nakłady z majątku osobistego na wspólny w kwocie 1364,00 zł (jeden tysiąc trzysta sześćdziesiąt cztery złote 00/100);
IV. dokonać podziału majątku wspólnego, opisanego w pkt I postanowienia w ten sposób, że wnioskodawcy M. S. przyznaje składniki majątku wspólnego opisane w pkt I postanowienia pod pozycją 1 i od 3 do 14, o łącznej wartości 579.008,65 zł (pięćset siedemdziesiąt dziewięć tysięcy osiem złotych 65/100), a uczestniczce J. S. przyznaje składniki majątku wspólnego opisane w pkt I postanowienia, pod pozycją 2 i od 15 do 23, o łącznej wartości 180.998,99 zł (sto osiemdziesiąt tysięcy dziewięćset dziewięćdziesiąt osiem złotych 99/100);
V. zasądzić od wnioskodawcy M. S. na rzecz uczestniczki J. S., tytułem dopłaty – po rozliczeniu nakładów z majątków osobistych na wspólny poniesionych przez wnioskodawcę i uczestniczkę- kwotę 154.951,74zł (sto pięćdziesiąt cztery tysiące dziewięćset pięćdziesiąt jeden złotych 74/100), płatną w sześciu równych kwartalnych ratach, po 25.825,29zł (dwadzieścia pięć tysięcy osiemset dwadzieścia pięć złotych 29/100) każda, płatnych do 30 dnia ostatniego miesiąca każdego kwartału, od 30 marca 2018r poczynając, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku zwłoki w płatności którejkolwiek z rat;
VI. nakazuje wnioskodawcy M. S. wydać uczestniczce składniki majątku wspólnego, przyznane uczestniczce w wyniku podziału, a nie znajdujące się w jej posiadaniu, w terminie 30 dni od dnia uprawomocnienia się postanowienia;
VII. nakazuje uczestniczce J. S. wydać wnioskodawcy M. S. składniki majątku wspólnego, przyznane wnioskodawcy w wyniku podziału, a nie znajdujące się w jego posiadaniu, w terminie 30 dni od dnia uprawomocnienia się postanowienia, nie wcześniej jednak niż po zapłaceniu przez wnioskodawcę uczestniczce pierwszej raty przyznanej w pkt V postanowienia;
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.