Twoja sprawa z zakresu prawa rodzinnego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Rozliczenie, zwrot pieniędzy, wydatków, kosztów na remont, przebudowę czy budowę domu, mieszkania lub nieruchomości teściów i rodziców w sprawie o podział majątku

Jest możliwe, by sąd w postępowaniu o podział majątku wspólnego przyznał jednemu ze współmałżonków wierzytelność przysługującą względem osoby trzeciej. Roszczenie o zwrot nakładów dokonanych przez małżonków na nieruchomości należącej do osoby trzeciej jest prawem majątkowym, i jeśli powstało ono w czasie trwania wspólności ustawowej, wchodzi w skład majątku wspólnego, zgodnie z art. 31 k.r.o. i podlega podziałowi na równi z innymi składnikami majątku wspólnego. Żaden bowiem przepis nie wyłącza takiego prawa z majątku wspólnego. Zagadnieniem tym zajmował się Sąd Najwyższy, który w uchwale z dnia 3 kwietnia 1970 r., III CZP 18/70, przyjął, że wierzytelność z tytułu nakładów dokonanych przez małżonków na rzecz należącą do osoby trzeciej jest objęta, jako składnik majątku wspólnego, postępowaniem o podział majątku. Takie rozliczenie z tytułu wierzytelności związanej z dokonaniem nakładów na nieruchomość osoby trzeciej powinno mieć miejsce w sytuacji, gdy ma się do czynienia z wierzytelnością bezsporną – co do zasady i wysokości – i to zarówno pomiędzy małżonkami, jak i osobą trzecią. Tylko w takim przypadku nie ma przeszkód, by wierzytelność tę – pewną co do zasady i wysokości – uczynić przedmiotem rozstrzygnięcia w sprawie o podział majątku wspólnego na równi z innymi składnikami majątku wspólnego i uwzględnić we wzajemnych rozliczeniach przez jej przyznanie jednemu z małżonków.

Zgodnie z art. 45 KRO w postępowaniu o podział majątku wspólnego rozliczeniu podlegają jedynie nakłady poczynione z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków oraz na odwrót (tj. nakłady z majątku osobistego na majątek wspólny). W oparciu o ten przepis nie podlegają rozliczeniu „nakłady” z majątku wspólnego na majątek innego podmiotu. Zważyć jednak należy, że w postępowaniu działowym rozlicza się wierzytelności wchodzące w skład majątku wspólnego. Ogólnie przyjmuje się, że do majątku wspólnego należą wierzytelności, które wynikają z zarządu majątkiem wspólnym, a także tytułu wyrządzenia szkody w tym majątku. Wierzytelność z tytułu „nakładów” na dokonanych z majątku wspólnego małżonków, na rzecz należącą do osoby trzeciej stanowi składnik majątku wspólnego i objęta jest postępowaniem o jego podział (vide: uchwała SN z 03.04.1970 r., III CZP 18/70, OSNCP 1971, nr 2, poz. 18).

Pominięcie w postępowaniu o podziale majątku wspólnego wierzytelności z tytułu nakładów poczynionych z tego majątku w czasie trwania wspólności majątkowej na nieruchomość stanowiącą własność osoby trzeciej nie pozbawia jednak żadnego z byłych małżonków możliwości dochodzenia połowy tej wierzytelności w późniejszym terminie od tej osoby trzeciej. Orzeczenie o podziale nie może rozstrzygać stosunku między tą osobą i uczestnikami postępowania działowego, a osoba trzecia, niebędąca uczestnikiem tego postępowania, nie może powoływać się na prekluzję wynikającą z art. 618 § 3 KPC (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 13.2.1987 r., III CZP 3/87, OSNCP 1988, nr 2-3, poz. 34).

Rozliczenie, zwrot pieniędzy, wydatków, kosztów na remont, przebudowę czy budowę domu, mieszkania lub nieruchomości teściów i rodziców w sprawie o podział majątku Poznań Warszawa

W orzeczeniu z dnia 05 marca 2009 r. w sprawie III CZP 6/09 Sąd Najwyższy wyraził zasługujący na pełną aprobatę pogląd, wedle którego „w sprawie o zwrot nakładów zawsze zatem należy na wstępie ustalić na podstawie jakiego stosunku prawnego czyniący nakłady posiadał nieruchomość i dokonywał nakładów. Jeżeli z właścicielem łączyła go jakaś umowa, należy określić jej charakter oraz to, czy w uzgodnieniach stron uregulowano sposób rozliczenia nakładów. Jeżeli takie uzgodnienia były, one powinny być podstawą rozliczenia nakładów, chyba że bezwzględnie obowiązujące przepisy KC normujące tego rodzaju umowę przewidują inne rozliczenie nakładów, wtedy te przepisy powinny mieć zastosowanie, podobnie jak w sytuacji, gdy umowa stron nie reguluje w ogóle rozliczenia nakładów. We wszystkich tych przypadkach do roszczenia o zwrot nakładów nie mają zastosowania przepisy art. 224-226 KC ani art. 405 KC, a jedynie postanowienia umowy stron lub przepisy szczególne regulujące rozliczenie nakładów w danym stosunku prawnym. Natomiast jeżeli stosunek prawny, na gruncie którego dokonano nakładów, nie reguluje ich rozliczenia, wówczas, zgodnie z art. 230 KC, mają odpowiednie zastosowanie przepisy art. 224-226 KC Przepisy te mają też zastosowanie wprost, gdy nakłady dokonywane były bez wiedzy czy zgody właściciela, a więc nie na podstawie umowy z nim zawartej. Dopiero wówczas, gdy okaże się, że umowa stron, ani przepisy regulujące dany stosunek prawny nie przewidują sposobu rozliczenia nakładów, jak również nie ma podstaw do stosowania wprost lub odpowiednio art. 224-226 KC, zastosowanie znajdzie art. 405 KC, bowiem przepisy art. 224-226 KC mają charakter szczególny wobec art. 405 KC”

Stosownie do treści art. 405 KC., kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Przesłankami bezpodstawnego wzbogacenia są zatem: uzyskanie korzyści majątkowej bez podstawy prawnej, wymierna wartość tej korzyści (to jest wartość możliwa do określenia w pieniądzu, na przykład prawo własności lub inne prawo majątkowe, nabyta rzecz, nieodpłatne korzystanie z cudzych usług, zaoszczędzenie wydatków) oraz fakt uzyskania tej korzyści kosztem innej osoby, oznaczający istnienie równoległego powiązania między wzbogaceniem po jednej stronie a zubożeniem po drugiej. Wzbogacenie jednej osoby jest zawsze następstwem zubożenia innej osoby. Istnieje więc w istocie współzależność między uzyskaniem korzyści majątkowej wzbogaconego a umniejszeniem majątku, bądź braku korzyści u zubożonego.

Powołany przepis wskazuje na cztery przesłanki powstania roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, którymi są: wzbogacenie jednego podmiotu, zubożenie drugiego podmiotu, związek między wzbogaceniem a zubożeniem i bezpodstawność wzbogacenia. Jak wyjaśnił w swoim wyroku Sąd Najwyższy wartość bezpodstawnego wzbogacenia jest ograniczona dwiema wielkościami, a mianowicie wartością tego, co bez podstawy prawnej ubyło z majątku zubożonego i wartością tego, co bez podstawy prawnej powiększyło majątek wzbogaconego. Wartości te nie muszą być równe, a w wypadku nierówności niższa kwota określa wartość bezpodstawnego wzbogacenia (wyrok z dnia 2002.03.19 w sprawie IV CKN 892/00 opublikowany).

W tym miejscu przywołać należy przepis art. 409 KC., zgodnie z którym obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba, że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. W orzecznictwie i w doktrynie powinność liczenia się z obowiązkiem zwrotu utożsamia się ze złą wiarą (por. np. wyr. SN z 7.8.2001 r., I PKN 408/00, OSNAPiUS 2003, Nr 13, poz. 305; W. Serda, Nienależne świadczenie, s. 253 i n.; E. Łętowska , Bezpodstawne wzbogacenie, s. 135; krytycznie S. Wójcik , Recenzja książki E. Łętowskiej, s. 97). Wzbogacony powinien liczyć się z obowiązkiem zwrotu przede wszystkim wtedy, gdy wie, że korzyść mu się nie należy, a zatem gdy zna wadliwość podstawy prawnej świadczenia.

Zastrzec od razu należy, iż ustalona w niniejszym postępowania wartość tej wierzytelności (odpowiadająca wysokości poniesionych przez strony nakładów) nie jest wiążąca dla sądu rozstrzygającego ewentualny spór o jej zwrot. Orzeczenie potwierdza jedynie jej istnienie oraz przynależność do majątku wspólnego. Dokonuje również jej podziału. Natomiast nie przesądza ewentualnego sporu pomiędzy stronami stosunku prawnego, z którego wierzytelność ta wynika (umowy użyczenia). Nie przesądza też jej ostatecznej wysokości. Nie wyklucza także możliwości podnoszenia określonej treści zarzutów w ewentualnym sporze pomiędzy stronami stosunku prawnego, z którego wierzytelność ta wynika (umowy użyczenia).

Rozliczenie, zwrot pieniędzy, wydatków, kosztów na remont, przebudowę czy budowę domu, mieszkania lub nieruchomości teściów i rodziców w sprawie o podział majątku Poznań Warszawa

Zważyć przy tym należy, że jeżeli w skład majątku wspólnego wchodzi wierzytelność o świadczenie pieniężne, a żaden z małżonków nie wyraża zgody na przyznanie mu tej wierzytelności w całości (np. dlatego, że jest ona sporna lub spodziewane są trudności w jej zaspokojeniu), sąd może każdemu z małżonków przyznać ułamkową część tej wierzytelności bez oznaczania jej wysokości (zob. uchwała SN z 19.12.1973 r., III CZP 65/73).

Wskazuje się również, że pominięcie w postępowaniu działowym wierzytelności z tytułu nakładów na rzecz osoby trzeciej nie pozbawia żadnego z małżonków możliwości dochodzenia tej wierzytelności (zob. uchwała SN z dnia 13.02.1988 r., III CZP 3/87).

Dlatego też orzeczenie o podziale majątku wspólnego nie rozstrzyga i rozstrzygać nie może stosunku spornego między osobą trzecią i uczestnikami postępowania działowego, a osoba trzecia w żadnym wypadku nie może powoływać się na postanowienia art. 567, 618, 686 i 688 KPC w ewentualnym procesie zainicjowanym przez jednego z małżonków (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 1987 r. III CZP 3/87).

Skoro uczestnik postępowania jako były małżonek nie był właścicielem nieruchomości, na którą dokonano nakładów, to Sąd nie może rozliczyć roszczenia o nakłady na tę nieruchomość w postępowaniu o podział majątku wspólnego, zobowiązując go do spłaty ich równowartości. Osoba trzecia, będąca dłużnikiem takiej wierzytelności, nie jest osobą zainteresowaną w rozumieniu art. 510 § 1 KPC i nie może być uczestnikiem postępowania o podział majątku wspólnego.

W kwestii sposobu podziału majątku wspólnego w części dotyczącej tego składnika majątku wskazano, iż jeżeli choćby jeden z małżonków pragnie przyznania mu całej wierzytelności, podział może być przeprowadzony przez przyznanie wierzytelności jednemu małżonkowi, oszacowanie jej wartości i zasądzenie na rzecz drugiego małżonka odpowiedniej spłaty. Małżonkowie obowiązani są wówczas wzajemnie do rękojmi za wady fizyczne i prawne, przy czym rękojmia co do wierzytelności rozciąga się także na wypłacalność dłużnika ( art. 1046 KC w zw. z art. 46 KRO). Jeżeli jednakże żaden z małżonków nie wyraża zgody na przyznanie mu tej wierzytelności w całości, sąd dokonuje podziału majątku w ten sposób, że każdemu z małżonków przyznaje ułamkową część wierzytelności, bez oznaczenia jej wartości. Gdy strony kwestionują wartość nakładów oraz ich wysokość, sąd nie ma obowiązku ustalenia ich wartości, nie jest to bowiem niezbędne do rozstrzygnięcia sprawy o podział ani do dokonania rozliczeń między małżonkami (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 1973 r., III CZP 65/73, OSNCP 1974, nr 10, poz. 164, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2003 r. V CKN 363/01).

Ponadto stwierdzono, że rozstrzygnięcie w postępowaniu o podział majątku, że każdemu z małżonków przysługiwać będzie dane prawo po połowie lub w innym ustalonym przez sąd ułamku, wywołuje dalsze skutki, w postaci ograniczenia uprawnień małżonka do tego właśnie przyznanego mu ułamka. W odniesieniu do wierzytelności oznacza to, że każdy z małżonków będzie mógł domagać się od dłużnika tylko połowy wierzytelności bądź tego ułamka, który mu został przez sąd przyznany. Do czasu natomiast podziału majątku wspólnego każdy z małżonków, jako współuprawniony wierzyciel, mógł w ramach zachowania praw obu współwierzycieli dochodzić od dłużnika całej wierzytelności, zaś gdy wierzytelność ulega podziałowi pomiędzy małżonków, każdy z nich może wówczas wystąpić z samodzielnym roszczeniem przeciwko dłużnikowi o tę część wierzytelności, która jemu została przyznała, a wynik tego procesu nie będzie mieć wpływu na uprawnienia drugiego małżonka. W postępowaniu o podział majątku ustalanie wysokości wierzytelności nie jest w takiej sytuacji potrzebne ani do rozstrzygnięcia sprawy podziału, ani do rozliczeń między małżonkami.

Przez nakłady w rozumieniu przepisu art. 45 § 1 KRO należy rozumieć koszty poniesione w związku z zachowaniem, używaniem lub ulepszeniem tej rzeczy. Z treści art. 45 § 1 i 2 KRO wynika, że każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. Zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodzin.

Rozliczenie, zwrot pieniędzy, wydatków, kosztów na remont, przebudowę czy budowę domu, mieszkania lub nieruchomości teściów i rodziców w sprawie o podział majątku Poznań Warszawa

Wynika stąd, że nakłady poczynione z majątku wspólnego na majątek odrębny jednego z małżonków nie są składnikiem tego majątku, ale elementem zewnętrznym w stosunku do tego majątku, a ich zwrotu dokonuje się przy podziale majątku, a nie w jego ramach. Pomijając literalne brzmienie przepisu art. 45 § 1 KRO do takich samych wniosków prowadzą same założenia postępowania o podział majątku wspólnego i charakter nakładów, jako dobrowolnego użycia własnych dóbr majątkowych na rzecz innej osoby bez względu na jej wolę, a więc wszelkich inwestycji utrzymujących rzecz w należytym stanie lub ulepszających ją. Nakłady dokonane z majątku wspólnego na majątek osobisty nie wchodzą do majątku wspólnego i nie podlegają podziałowi, ale zwrotowi w zasadzie jako wierzytelność pieniężna (a ściślej zazwyczaj udział 1 w takiej wierzytelności) jednego z małżonków w stosunku do drugiego.

O ile zatem dopuszczalne i możliwe jest dokonanie podziału wszelkich wierzytelności pieniężnych małżonków przysługujących im wobec osób trzecich, w tym również z tytułu nakładów dokonywanych na nieruchomości takich osób (choć w piśmiennictwie wyrażono pogląd o podziale takich wierzytelności ex lege bez konieczności dokonania ich umownego, czy też sądowego podziału), to trudno wyobrazić sobie dokonanie podziału wierzytelności małżonków z tytułu nakładów czynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty. W związku z tym przyjmuje się, że jakkolwiek o zwrocie nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków orzeka się z urzędu, to jednak roszczenia o ich zwrot nie uwzględnia się przy ustaleniu składu majątku wspólnego podlegającego podziałowi i – jak wynika z art. 45 § 1 KRO i art. 567 § 1 KPC – rozstrzygnięcie o zwrocie tych wydatków i nakładów jest w sprawie o podział majątku wspólnego orzeczeniem dodatkowym (uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2008 roku, III CZP 148/07, OSNC rok 2009, nr 2, poz. 23).

W świetle przepisu art. 45 § 2 KRO zwrotu wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków i poczynionych z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek wspólny dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, a więc orzeczenie w tym zakresie nie ma charakteru orzeczenia działowego, rozstrzygającego o tym co jest zasadniczym przedmiotem postępowania, ale z uwagi na potrzebę zapewnienia realizacji postulatu kompleksowości, przybiera postać orzeczenia akcesoryjnego. Konsekwencją tego unormowania jest art. 567 § 1 KPC, według którego w postępowaniu o podział majątku wspólnego sąd rozstrzyga m.in. o tym, jakie wydatki, nakłady i inne świadczenia z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego jednego z małżonków i odwrotnie podlegają zwrotowi. Tak w doktrynie jak i w orzecznictwie nie budzi wątpliwości, że sąd orzeka o zwrocie wydatków i nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny tylko na wniosek (zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 października 1997 r., II CKN 395/97). Na to, że o zwrocie wydatków i nakładów z majątku wspólnego na majątek osobisty sąd orzeka bez osobnego wniosku, wskazuje natomiast będący przepisem prawa materialnego art. 45 § 1 KRO, według którego „każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty (…)” (zdanie pierwsze) i „może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swego majątku osobistego na majątek wspólny” (zdanie drugie).

Rozliczenie, zwrot pieniędzy, wydatków, kosztów na remont, przebudowę czy budowę domu, mieszkania lub nieruchomości teściów i rodziców w sprawie o podział majątku Poznań Warszawa

Z przeciwstawienia „powinności zwrotu” z „możnością żądania zwrotu” wynika, że o ile w drugim wypadku zwrot jest uzależniony od zgłoszenia żądania (wniosku), to w pierwszym wypadku jest on obowiązkiem małżonka, którego realizacja nie wymaga inicjatywy ani tego, ani drugiego z małżonków. Uzasadnia to także orzekanie z urzędu o zwrocie wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków, pomimo że – jak już wcześniej wskazano – roszczenia o ich zwrot nie uwzględnia się przy ustaleniu składu majątku wspólnego podlegającego podziałowi i – jak wynika z art. 45 § 1 KRO i art. 567 § 1 KPC – rozstrzygnięcie o zwrocie tych wydatków i nakładów jest w sprawie o podział majątku wspólnego orzeczeniem dodatkowym (uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2008 roku, III CZP 148/07, OSNC rok 2009, nr 2, poz. 23). Przyjąć więc należy, że z jednej strony w sprawie o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami sąd ustala wartość nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków bez względu na inicjatywę dowodową uczestników postępowania, z drugiej zaś sąd nie jest związany podaną przez uczestników postępowania kwalifikacją określonych nakładów jako podlegających rozliczeniu w ramach właściwego zastosowania przepisu prawa materialnego art. 45 § 1 zd. 1 KRO.

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 1

Sąd wskazał zatem, że ani wnioskodawczyni, ani uczestnik postępowania w toku tego postępowania nie wyrazili woli otrzymania w wyniku podziału majątku wspólnego całości wierzytelności z tytułu nakładów na majątek osób trzecich. Stanowisko to było konsekwentnie podtrzymywane przez zainteresowanych. Uczestnik postępowania nie wyrażał zgody na przyznanie wyłącznie jemu omawianego roszczenia, zwłaszcza że zarówno jego istnienie, jak i wysokość są sporne i kwestionowane także przez dłużników wierzytelności. Ponieważ wnioskodawczyni także nie wyrażała zgody na przyznanie jej tego roszczenia, sąd dokonał podziału majątku w ten sposób, że każdemu z małżonków przyznał ułamkową część wierzytelności bez oznaczenia jej wartości, w udziale, odpowiadającym udziałowi każdego z małżonków w majątku objętym wspólnością majątkową małżeńską. Postanowienie Sądu Okręgowego w Sieradzu – I Wydział Cywilny z dnia 11 czerwca 2018 r. I Ca 193/18

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 2

Wnioskodawczyni domagała się rozliczenia „nakładów” poczynionych w trakcie małżeństwa na nieruchomość stanowiącą własność rodziców uczestnika postępowania. Jej żądanie dotyczyło zatem rozliczenia wierzytelności obejmującej roszczenie o zwrot tych „nakładów”.

Wskazana przez wnioskodawczynię wierzytelność wynika z zawartej przez strony umowy użyczenia. Na podstawie tej umowy rodzice wnioskodawcy zezwolili A. i M. C. na bezpłatne używanie „lokalu” w nieruchomości położonej w S. nr 15. Umowa ta została zawarta na czas określony (10 lat). Z jej treści wynika, że stanowi ona umowę użyczenia (art. 710 KC i n.), upoważnia bowiem do bezpłatnego używania lokalu.

Rozliczenie, zwrot pieniędzy, wydatków, kosztów na remont, przebudowę czy budowę domu, mieszkania lub nieruchomości teściów i rodziców w sprawie o podział majątku Poznań Warszawa

Zgodnie z art. 713 KC użyczającemu przysługuje roszczenie o zwrot nakładów na rzecz oddaną mu do bezpłatnego używania. Roszczenie to stanowi wierzytelność podlegającą rozliczeniu w postępowaniu o podział majątku wspólnego.

W sprawie bezsporne było, że strony w trakcie małżeństwa przeprowadziły remont oddanego im do używania lokalu. Wartość prac remontowych ustalono na podstawie opinii biegłej E. W., której wynika, że wyniosły one łącznie 45.562,14 zł.

Wnioskodawczyni twierdziła, że zostały one sfinansowane z zaciągniętych przez nią oraz jej matkę pożyczek mieszkaniowych. Z twierdzeniem tym nie można się zgodzić.

Z załączonych do akt sprawy zaświadczeń i protokołów z Powiatowego Domu Pomocy Społecznej w O., , oświadczenia B. K., wniosków o udzielenie pożyczek mieszkaniowych, a także umów pożyczkowych wynika, że były one zawierane (i to zarówno te zaciągane przez wnioskodawczynię, jak i przez jej matkę) w okresie od 2003 r. do 2006 r. Tymczasem z opinii biegłej E. W. wynika, że nakłady na lokal w S. nr 15, zostały poniesione w latach 2000-2001. Środki na ich wykonanie nie mogły zatem pochodzić ze wskazywanych przez wnioskodawczynię źródeł. Nie zostały sfinansowane również z kredytu zaciągniętego w Banku (…), bo w tej dacie lokal był już wyremontowany. Mając na uwadze powyższe przyjęto, że wydatki te zostały poniesione ze środków pochodzących z majątku wspólnego stron, nie zaś z zaciąganych przez wnioskodawczynię i jej matkę pożyczek mieszkaniowych.

W oparciu o treść zeznań A. C. (2) oraz K. C. ustalono, że prace polegające na wykonaniu instalacji centralnego ogrzewania (CO) oraz ścianek działowych (w technologii suchej) zostały sfinansowane przez nich.

A. C. (2) zeznał, że wraz z żoną zrobił CO oraz wstawił okna (przy czym zastrzegł, że okna dachowe wstawiły strony). Ponadto podał, że żona „wzięła pożyczkę” na regipsy”. Z kolei M. C. zeznała, że „jej własnością są okna” (przy czym zastrzegła, że nie okna dachowe) oraz, że „dała synowi środki na regipsy” (na ten cel wzięła pożyczkę).

Wprawdzie uczestnik postepowania zeznał, że jego rodzice sfinansowali wykonanie instalacji wodno-kanalizacyjnej, to jednak mając na względzie treść zeznań A. i K. C. przyjęto, że pokryli oni koszty wykonania instalacji centralnego ogrzewania, nie zaś wodno-kanalizacyjnej.

W powyższym zakresie Sąd nie dał wiary zeznaniom wnioskodawczyni, wedle której wszystkie prace wykonane w związku z adaptacją lokalu znajdującego się w budynku należącym do rodziców uczestnika, zostały sfinansowane ze środków pochodzących z majątku wspólnego.

Mając na uwadze powyższe Sąd ustalił, że strony poniosły „nakłady” na remont lokalu w S. w łącznej wysokości 31.536,23 zł (z łącznej wartości nakładów poniesionych na remont lokalu wynoszącej 45.562,14 zł odjęto kwotę 8.574,77 zł – poniesioną w związku z wykonaniem instalacji CO oraz kwotę 8.080,38 zł poniesioną w związku z wykonaniem ścianek działkowych w technologii suchej przyjmując, że „nakłady” te zostały poczynione przez rodziców wnioskodawcy.

Rozliczenie, zwrot pieniędzy, wydatków, kosztów na remont, przebudowę czy budowę domu, mieszkania lub nieruchomości teściów i rodziców w sprawie o podział majątku Poznań Warszawa

Mając na względzie sporny charakter wierzytelności o zwrot nakładów poniesionych na lokal stanowiący własność rodziców uczestnika postępowania oraz uwzględniając, że ma ona charakter podzielny (art. 379 § 1 KC), dokonano jej podziału pomiędzy stornami, zgodnie z przysługującymi im udziałami w majątku wspólnym. Jednocześnie, kierując się wskazaniami płynącymi z przywołanej wyżej uchwały SN z dnia 19.12.1973 r. (III CZP 65/73) oddalono wniosek dowodowy pełnomocnika wnioskodawczyni o przesłuchanie kolejnych świadków na okoliczność ustalenia wysokości nakładów poniesionych na ww. lokal. Przyjęto bowiem za udowodniony fakt istnienia wierzytelność wskazywanej przez pełnomocnika wnioskodawczyni. Wynika on z dotychczas ujawnionych na rozprawie dowodów. Natomiast sporna pozostaje kwestia wartości tej wierzytelności. Precyzyjne jej ustalenie (wobec jej spornego charakteru) niewątpliwie prowadziłoby do przedłużenia niniejszego postępowania, a jednocześnie w żaden sposób nie przesądzałoby definitywnie o wysokości tej wierzytelności, a w szczególności zaś skuteczności jej dochodzenia w odrębnym procesie. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 16 kwietnia 2014 r. I Ns 783/11

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 3

Powódka J. S. (1) w pozwie wniesionym w dniu 18 sierpnia 2016 r. skierowanym przeciwko M. S. wniosła o zasądzenie od pozwanej na jej rzecz kwoty 325.000 zł tytułem zwrotu nakładów poczynionych przez nią na nadbudowę i rozbudowę domu mieszkalnego jednorodzinnego położonego w Ł., przy ul. (…), stanowiącego wyłączną własność M. S. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu oraz o zasądzenie od pozwanej na jej rzecz kosztów procesu.

Podstawową kwestią dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy jest ustalenie na podstawie jakiego stosunku prawnego powódka J. S. (1) i jej mąż T. S. korzystali z nieruchomości pozwanej M. S. i w ramach jakiego stosunku prawnego powódka poczyniła na niej nakłady, zwrotu wartości których domaga się w przedmiotowym postępowaniu.

W przedmiotowej sprawie powódka i pozwana zawarły ustną umowę, której stroną był również syn pozwanej, a były mąż powódki T. S.. Strony ustaliły, iż J. i T. S. zamieszkają w domu pozwanej, przeprowadzą ze środków własnych remont budynku pozwanej oraz jego nadbudowę i rozbudowę, a pozwana przeniesie własność domu umową darowizny na syna T. S.. W dalszym okresie czasu T. S. miał dokonać darowizny połowy domu dla powódki, tak aby oboje byli współwłaścicielami. Brak jest dowodów na to, że strony łączyło jakiekolwiek porozumienie umowne dotyczące dokonywanych nakładów. Zdaniem Sądu racjonalnym jest, że w sytuacji kiedy została przez pozwaną złożona obietnica darowizny to bezprzedmiotowym było czynienie ustaleń co do zwrotu przez pozwaną nakładów poczynionych przez powódkę i jej męża, skoro tak naprawdę darowizna miała właśnie te nakłady konsumować. W ocenie Sądu, równie nieracjonalne byłoby dokonanie przez powódkę i jej byłego męża nakładów na dom pozwanej, bez choćby obietnicy otrzymania z tego tytułu jakiejkolwiek korzyści. Zwrócić należy uwagę, że powódka mając duże wsparcie finansowe rodziców – w postaci wybudowanego dla niej domu w R., ale również deklaracji kupienia jej mieszkania, zdecydowała się zamieszkać u pozwanej i środki otrzymane od rodziców przeznaczyć na remont domu M. S.. Byłoby sprzeczne z logiką i z doświadczeniem życiowym przyjęcie przez Sąd, że powódka uczyniła to całkowicie bezinteresownie, nie czyniąc żadnych ustaleń z pozwaną co do korzyści jakie z tego tytułu miałaby uzyskać.

Zdaniem pozwanej, powódka korzystała z jej mieszkania na podstawie ustnej umowy użyczenia zawartej przez pozwaną z jej synem. W ocenie Sądu, ustalenia faktyczne poczynione w niniejszej sprawie co do okoliczności i przyczyn zarówno zamieszkania powódki z mężem w domu teściowej, jak i dokonania jego remontu, rozbudowy i nadbudowy nie odpowiadają wyżej opisanym cechom stosunku użyczenia i hipotezie art. 710 KC Z ustaleń tych wynika bowiem, że dla powódki i jej męża dom pozwanej miał być wieloletnim, a nawet docelowym miejscem zamieszkania, dlatego też podjęli decyzję nie tylko o jego remoncie, ale i o dużej inwestycji polegającej na nadbudowie i rozbudowie domu, finansowanej z ich własnych środków. Po jego przeprowadzeniu pozwana miała przenieść własność domu umową darowizny na męża powódki, ten zaś również poprzez umowę darowizny miał uczynić współwłaścicielką przedmiotowej nieruchomości powódkę. Powódka przeznaczyła na remont i rozbudowę wszystkie swoje środki finansowe – oszczędności i darowizny otrzymane od rodziców, a zatem zrezygnowała z innych możliwości mieszkaniowych.

Rozliczenie, zwrot pieniędzy, wydatków, kosztów na remont, przebudowę czy budowę domu, mieszkania lub nieruchomości teściów i rodziców w sprawie o podział majątku Poznań Warszawa

W tych okolicznościach nie sposób przyjąć, że powódka czyniła nakłady w ramach stosunku użyczenia. Dokonywała ich bowiem wraz z byłym mężem we własnym imieniu i na swoją rzecz, we własnym interesie, a nie w interesie właścicielki nieruchomości. Ówcześni małżonkowie czynili to nie tylko za zgodą i pełną aprobatą pozwanej, lecz nawet za jej namową i w przekonaniu, że mąż powódki stanie się właścicielem remontowanego domu, co obiecywała pozwana. Tym bardziej, że mąż powódki jest jedynym dzieckiem pozwanej i tak w przyszłości odziedziczyłby tę nieruchomość.

Uznając zatem, że w sprawie nie mają zastosowania przepisy dotyczące zwrotu nakładów dokonanych w ramach umowy użyczenia oraz uwzględniając ustalone okoliczności faktyczne, Sąd przyjął, iż zastosowanie w realiach niniejszej sprawy znajdzie przepis normujący stosunki między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym, tj. osobą, która włada rzeczą jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (art. 230 KC), zgodnie z którym do stosunków między właścicielem rzeczy a posiadaczem zależnym (również w zakresie wzajemnych rozliczeń stron) znajdują odpowiednie zastosowanie przepisy normujące stosunki między właścicielem rzeczy a posiadaczem samoistnym (art. 224-229 KC). Z poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych wynika bowiem niewątpliwie, że powódka była posiadaczem zależnym domu pozwanej, nie uważała się za jej właściciela, a nakłady czyniła dla siebie, we własnym interesie, w przekonaniu, że w przyszłości ona i jej mąż T. S. będą współwłaścicielami przedmiotowego domu.

Nie ulega wątpliwości, że powódka w realiach niniejszej sprawy jest posiadaczem zależnym w dobrej wierze, a więc przysługuje jej roszczenie o zwrot nie tylko nakładów koniecznych, o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskała z rzeczy, ale i pozostałych nakładów o tyle, o ile zwiększyły one wartość rzeczy w chwili wydania jej pozwanej.

Za bezpodstawne należy uznać twierdzenie pozwanej, jakoby rodzice powódki dokonywali darowizn nie tylko na jej rzecz, ale i na rzecz zięcia T. S.. Zgodnie z art. 33 pkt 2 KRO do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty majątkowe nabyte przez darowiznę, chyba że darczyńca inaczej postanowił. Nie ulega wątpliwości, że stroną umowy darowizny, w wyniku której zostaje nabyty przedmiot majątkowy, mogą być oboje małżonkowie bądź jedno z nich. W jednym i w drugim przypadku w treści umowy musi znaleźć się postanowienie, z którego wynika wola darczyńcy, aby przedmiot umowy został objęty wspólnością. Przedmiotowe umowy darowizny, zostały zawarte wyłącznie pomiędzy ojcem powódki a nią, z ich treści nie wynika również, że przedmioty w nich darowane wolą darczyńcy, mają wejść do majątku wspólnego małżonków S.. Nie sposób zgodzić się również z zarzutem pozwanej, że umowy te zostały sporządzone po długim upływie czasu od ich dokonania. Zauważyć należy, że powódka zgłosiła obie te darowizny do Urzędu Skarbowego i nie zrobiła tego jak to określiła pozwana w związku z rozwodem, lecz w kilka miesięcy po ich otrzymaniu. Sąd nie znalazł podstaw, aby uznać, iż pozostałe darowizny dokonane przez rodziców powódki, nie zostały dokonane wyłącznie na jej rzecz. Nie można również tracić z pola widzenia i tej okoliczności, że z zeznań złożonych w niniejszej sprawie przez samą pozwaną wynika, że przedmiotowe darowizny zostały dokonane wyłącznie na rzecz powódki.

Remont i rozbudowa domu pozwanej dokonany przez powódkę i jej byłego męża został przeprowadzony w trakcie trwania związku małżeńskiego powódki i T. S.. Prace remontowe były finansowane z dwóch źródeł tj. z majątku osobistego powódki tj. z jej oszczędności zgromadzonych przed ślubem oraz z darowizn na jej rzecz dokonanych przez rodziców w trakcie trwania małżeństwa oraz z majątku wspólnego małżonków. Oczywistym jest, że majątek osobisty powódki nigdy nie był częścią majątku wspólnego małżonków stąd też tylko powódce przysługuje uprawnienie domagania się zwrotu nakładów pokrytych z jej majątku osobistego. W ocenie Sądu nie ma przeszkód, aby w tym postępowaniu ustalić skład i wielkość majątku osobistego powódki, który służyć pokryciu przedmiotowych nakładów.

Aktualnie, na skutek rozwodu i ustania wspólności majątkowej małżeńskiej (dotychczas nie było sprawy o podział majątku wspólnego), roszczenie powódki, dotyczące tej części nakładów, które zostało sfinansowane z majątku wspólnego małżonków, jest objęte współwłasnością w częściach ułamkowych, przy czym w ramach tej współwłasności udziały małżonków są równe. Nie ulega wątpliwości, że powódka ma prawo do rozporządzania swoim udziałem w tej współwłasności, a zatem jest uprawniona do dochodzenia zapłaty w części odpowiadającej połowie wartości tej części nakładów, które zostało sfinansowane z majątku wspólnego małżonków. Zgodnie z poczynionymi powyżej przez Sąd ustaleniami zgodnymi z twierdzeniami powódki wartość środków z majątku wspólnego małżonków służąca pokryciu przedmiotowych nakładów wyniosła kwotę 90.000 złotych.

Rozliczenie, zwrot pieniędzy, wydatków, kosztów na remont, przebudowę czy budowę domu, mieszkania lub nieruchomości teściów i rodziców w sprawie o podział majątku Poznań Warszawa

Powyższe oznacza, że z całej wartości spornych nakładów przedstawiającej kwotę 292.273,76 zł, część tych nakładów o wartości 90.000 zł została pokryta ze środków stanowiących majątek wspólny byłych małżonków, a pozostała część tych nakładów o wartości 202.273,76 zł została pokryta ze środków stanowiących majątek odrębny powódki pochodzący z jej oszczędności lub z darowizn uzyskanych od rodziców powódki. W konsekwencji powódka ma prawo do domagania się zapłaty kwoty 202.273,76 zł oraz połowy kwoty 90.000 zł, czyli 45.000 złotych. Łącznie powódka jest zatem uprawniona do uzyskania kwoty 247.273,76 złotych.

Sąd nie podzielił poglądu pozwanej, że powódka domagając się od pozwanej zapłaty w niniejszym procesie dokonuje nadużycia prawa podmiotowego. Zdaniem Sądu powódka w niniejszym postępowaniu realizuje swoje uprawnienie i brak jest podstaw do przyjęcia, aby realizacja ta stanowiła nadużycie prawa podmiotowego.

Przepis art. 5 KC znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy osobie uprawnionej przysługuje określone prawo podmiotowe, lecz w świetle oceny danego stanu faktycznego i przy uwzględnieniu treści konkretnej normy prawnej korzystanie przez nią z tego prawa pozostaje w sprzeczności z zasadami wskazanymi w tym przepisie – zasadami współżycia społecznego. Zasady te są normami o szczególnym uzasadnieniu aksjologicznym, są to mianowicie normy moralne zawierające reguły postępowania między osobami lub tylko normy obyczajowe. W pierwszym rzędzie należy podnieść, iż strona podnosząca zarzut naruszenia zasad współżycia społecznego przez drugą stronę nie może ograniczyć się do tak ogólnego zarzutu, ale powinna wskazać jakie konkretnie zasady współżycia społecznego zostały naruszone przez drugą stronę. Pozwana zaniechała skonkretyzowania zasad współżycia społecznego, które swoim zachowaniem miałaby naruszyć powódka.

Rozliczenie, zwrot pieniędzy, wydatków, kosztów na remont, przebudowę czy budowę domu, mieszkania lub nieruchomości teściów i rodziców w sprawie o podział majątku Poznań Warszawa

Niezależnie od powyższego Sąd rozważał zastosowanie w niniejszej sprawie zasad współżycia społecznego i doszedł do wniosku, iż nie mogą one stanowić podstawy oddalenia powództwa. Zdaniem Sądu nie można wskazać takich zasad współżycia społecznego, które działając na rzecz strony pozwanej zwalniając ją z zobowiązania wobec strony powodowej. Należy podkreślić, iż pozwana jako podmiot prawa powinna liczyć się z konsekwencjami wynikającymi z wyrażenia zgody na dokonanie ww. czynności na nieruchomości powódki. Wyrok Sądu Okręgowego – XXV Wydział Cywilny XXV C 1301/16

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i specjalista od prawa rodzinnego. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach rodzinnych. Gdy nie pisze artykułów na blogu, reprezentuje swoich klientów w sądzie, dążąc do osiągnięcia najlepszych dla nich rozwiązań.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Kancelaria Prawa Rodzinnego w Poznaniu