W postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami mają odpowiednie zastosowanie przepisy o dziale spadku, zgodnie z art. 567 § 3 KPC, a na podstawie dalszego odesłania, zawartego w art. 688 KPC, przepisy o zniesieniu współwłasności. Oznacza to, że sąd w tym postępowaniu może wydać postanowienie wstępne przewidziane w art. 685 KPC, który jest odpowiednikiem art. 618 § 1 KPC, określającego zakres kognicji sądu w takiej sprawie. Jeżeli pomiędzy uczestnikami postępowania o podział majątku wspólnego powstanie spór dotyczący tego, czy pewien przedmiot należy do wspólności majątkowej małżeńskiej, sąd może wydać postanowienie wstępne. Istotą tego sporu jest rozbieżność stanowisk uczestników, co do prawa własności danego przedmiotu majątkowego. Postanowienia wstępne wydawane przez sąd w postępowaniu nieprocesowym, którymi rozstrzygane są spory pomiędzy uczestnikami postępowania nieprocesowego wskazane w art. 567 § 2, art. 618 § 1 i 685 KPC mają swoisty charakter, polegający na tym, że sąd rozstrzyga nimi te spory ostatecznie i w całości. Nie należą zatem do kategorii postanowień wstępnych, rozstrzygających w postępowaniu procesowym o tym, że roszczenie jest usprawiedliwione w zasadzie, stosownie do art. 318 § 1 KPC (por. postanowienie Sądu najwyższego z dnia 8 listopada 2013 r., I CSK 723/12).
Różnią się one od orzeczeń wydawanych w postępowaniu procesowym także swą treścią, gdyż mogą obejmować rozstrzygnięcie pozytywne albo negatywne, skoro spór musi być rozwiązany ostatecznie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 sierpnia 2008 r., IV CZ 62/08, z dnia 12 maja 2016 r., I CSK 408/15, niepublikowane). W niniejszej sprawie spór uczestników dotyczył tego, czy prawo użytkowania wieczystego opisanej nieruchomości wraz z własnością znajdującego się na niej budynku mieszkalnego należy do majątku wspólnego uczestników. Nieprawidłowe było zatem orzeczenie, że sporny przedmiot majątkowy należy do innej masy majątkowej niż wspólność majątkowa. W sprawie o podział majątku wspólnego sąd nie rozstrzyga o składzie majątku odrębnego małżonków.
Jak szukać i znaleźć majątek do podziału majątku po rozwodzie
Jak szukać i znaleźć majątek do podziału majątku po rozwodzieZgodnie z art. 684 w związku z art. 567 § 3 KPC, sąd jest zobowiązany do ustalenia składu i wartości majątku wspólnego ulegającego podziałowi. Znaczenie tego uregulowania polega na tym, że sąd w postępowaniu o podział majątku wspólnego nie jest związany wnioskami małżonków i jeżeli z oświadczeń ich wyniknie, iż istnieje jeszcze inny majątek wspólny wymagający podziału, to obejmie go postępowaniem. Przepis ten natomiast nie daje sądowi uprawnień do prowadzenia z urzędu dochodzeń, czy istnieje i jaki inny jeszcze wspólny majątek. Wartość ustalonych składników majątku wspólnego sąd powinien określić według cen z chwili orzekania.
Podejmując wymagane w tym względzie działania, sąd zasadniczo bazuje na dowodach powołanych przez uczestników. Istnienie potrzeby i konieczności przeprowadzenia dowodów w postępowaniu rozpoznawczym, w celu ustalenia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia problemów, które wyłoniły się w sprawie, jak też podjęcia inicjatywy dowodowej przez sąd z urzędu nie jest objęte przepisem art. 684 KPC.
Przedmioty majątkowe nabyte przez oboje małżonków lub jednego z nich w czasie trwania małżeństwa są ich dorobkiem. W oparciu o tę zasadę możliwe jest konstruowanie domniemania faktycznego (art. 231 KPC), według którego określone przedmioty nabyte w czasie trwania wspólności majątkowej przez jedno z małżonków, zostały nabyte z majątku dorobkowego. Decydujący o zaliczeniu przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego jest czas jego definitywnego nabycia. Natomiast nabycie rzeczy z majątku odrębnego musi wynikać nie tylko z oświadczenia małżonka dokonującego transakcji, ale także z całokształtu okoliczności tego nabycia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2001 r., II CKN 1194/00 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2003 r. IV CKN 1721/00, z dnia 17 października 2003 r., IV CSK 283/02, niepublikowane).
Ograniczenie lub wyłączenie wspólności ustawowej możliwe jest w razie zawarcia przez małżonków umowy przewidującej taki skutek w formie aktu notarialnego. Wyjątkiem od zasady zaliczenia przedmiotu majątkowego nabywanego przez jednego z małżonków do majątku wspólnego jest przewidziane w art. 33 pkt 3 KRO, nabycie go ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty wymienione w punktach 1 i 2, do których zaliczone były przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej (pkt 1) oraz przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba, że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił (pkt 2).
Odstępstwo to obejmuje tzw. surogację polegającą na zastąpieniu jednego składnika majątku odrębnego innym składnikiem. Do powstania surogacji wymagane jest, aby jedno i to samo zdarzenie prawne spowodowało wyjście określonego przedmiotu z majątku odrębnego i nabycie innego przedmiotu majątkowego, a także, aby przedmiot nabyty był uzyskany także w sensie ekonomicznym kosztem majątku odrębnego (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 sierpnia 2009 r., III CZP 53/09, OSNC 2010 r. Nr 2, poz. 28, wyroki z dnia 12 maja 2000 r., V CSK 50/00, z dnia 9 stycznia 2001 r., II CKN 1194/00, postanowienie z dnia 6 lutego 2003 r., IV CKN 1721/00 niepublikowane). Do surogacji dochodzi z mocy prawa. Jej celem jest zachowanie wartości majątku odrębnego, mimo zmiany jego poszczególnych składników. Nabycie przedmiotu majątkowego z majątku odrębnego, także w ramach surogacji, powinno być wykazane przez nabywającego i wynikać z całokształtu okoliczności prawnie istotnych w kontekście przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
W orzecznictwie i piśmiennictwie prawniczym został wypowiedziany pogląd, że nie można przypisać decydującego znaczenia oświadczeniu małżonków, iż nabywany przedmiot majątkowy nie należy do majątku dorobkowego, czy też wchodzi w skład określonej masy majątkowej, ponieważ samo takie oświadczenie nie może stanowczo wyłączać skutków wynikających z przepisów art. 32 do 34 KRO, w sytuacji pozostawania małżonków w ustroju wspólności ustawowej. Zaznaczono także, że z reguły o tej przynależności nie może przesądzać ocena przez sąd przesłanek sposobu wyrażania woli osoby dokonującej czynności prawnej, ani przesłanek tłumaczenia oświadczeń woli oraz badania zgodnego zamiaru stron i celu umowy (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2008 r., V CSK 355/07, z dnia 2 marca 2012 r., II CSK 363/11, niepublikowane). Zapatrywania Sądu Najwyższego trafnie ujmują zasady związane z przynależnością nabywanych przedmiotów majątkowych w czasie pozostawania przez małżonków w ustawowej wspólności majątkowej. Jednak każdy przypadek nabycia przedmiotu majątkowego należy rozpatrywać z uwzględnieniem całokształtu okoliczności, w jakich do niego doszło.
Należy zwrócić także uwagę na wysunięte w piśmiennictwie prawniczym zapatrywanie dopuszczające możliwość zmiany przez małżonka zasad surogacji i ogólnej reguły przynależności do majątku wspólnego przedmiotu majątkowego nabytego w czasie trwania wspólności ustawowej. Wyłączenie skutków surogacji może być dokonane przez małżonka, wykonującego autonomicznie należące do niego prawo podmiotowe, ale powinno to wynikać z treści jego oświadczenia woli przy dokonywaniu rozporządzenia tym składnikiem majątkowym. Może to nastąpić w ramach czynności prawnej, która prowadziłaby do surogacji majątku odrębnego, gdyby nie wola wyłączenia tego skutku. Chodzi zatem o jednoznaczne oświadczenie wskazujące na rezygnację z uzyskania surogatu na rzecz majątku wspólnego, które powinno być połączone z rozszerzeniem majątku wspólnego o nabywany przedmiot majątkowy, przy zachowaniu wymagalnej formy tej czynności. Dokonanie takiej czynności prawnej nie ma charakteru umowy majątkowej małżeńskiej. Nie ma podstaw na gruncie przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego do ograniczenia uprawnień małżonka w rozporządzaniu składnikami jego majątku odrębnego, które nie prowadzą do uszczuplenia majątku wspólnego. Rezygnacja ze skutków surogacji może być także połączona z inną czynnością prawną małżonka, podjętą przed zaistnieniem skutków surogacji. Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 17 maja 2018 r. V CSK 321/17
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
