Zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:
1) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków;
2) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal;
3) czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa;
4) darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.
Ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka. Druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu. Jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna.
Małżonek, który udzielił zgody, nie staje się stroną czynności prawnej dokonanej przez współmałżonka. Treścią oświadczenia woli obejmującego zgodę na dokonanie czynności jest akceptacja postanowień tej czynności.
Umowa zawarta przez małżonka bez zgody drugiego małżonka jest dotknięta sankcją określaną jako bezskuteczność zawieszona. Jeżeli małżonek potwierdzi taką umowę, staje się ona ważna już od chwili jej zawarcia. Potwierdzenie powoduje więc ustanie stanu bezskuteczności zawieszonej, a umowa rodzi wówczas skutek od chwili jej zawarcia. Stan bezskuteczności zawieszonej ustaje również wtedy, gdy małżonek odmówi potwierdzenia lub termin do potwierdzenia upłynie bezskutecznie bądź z innej przyczyny możliwość potwierdzenia ustanie. W tych jednak przypadkach umowa zawarta bez zgody współmałżonka będzie bezwzględnie nieważna od chwili jej zawarcia.
Małżonek może sprzeciwić się czynności zarządu majątkiem wspólnym zamierzonej przez drugiego małżonka, z wyjątkiem czynności w bieżących sprawach życia codziennego lub zmierzającej do zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny albo podejmowanej w ramach działalności zarobkowej. Reguła ta ma zapewnić małżonkowi poczucie prawnego zabezpieczenia przed nielojalnymi, lekkomyślnymi i niegospodarnymi zachowaniami partnera oraz umożliwić pozasądowe, prewencyjne działanie, zanim zostałaby uruchomiona procedura zmierzająca do pozbawienia małżonka prawa zarządu majątkiem wspólnym lub procesu o ustanowienie rozdzielności majątkowej.
Pojęcie czynność w bieżących sprawach życia codziennego ma zbliżone znaczenie do występującego pojęcia umowy należącej do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego.
Sprzeciw jest skuteczny wobec osoby trzeciej, jeżeli mogła ona się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej. Małżonek może sprzeciwić się zamierzonej przez drugiego małżonka, a nie już przez niego dokonanej czynności zarządu majątkiem wspólnym. Sprzeciw nie może dotyczyć ani wszystkich, ani określonej grupy czynności zarządu tym majątkiem.
Niemniej wola małżonka musi być w tym zakresie wyartykułowana w sposób niewątpliwy, tak aby była możliwa do odczytania przez kontrahenta czynności zamierzonej przez drugiego małżonka. Rzeczą osoby chcącej sprzeciwić się czynności zamierzonej przez drugiego małżonka jest więc podjęcie takich działań, aby o swym stanowisku poinformować osobę trzecią.
Jeżeli na podstawie czynności prawnej dokonanej przez jednego małżonka bez wymaganej zgody drugiego osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku, stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie osób, które w dobrej wierze dokonały czynności prawnej z osobą nieuprawnioną do rozporządzania prawem.
W dobrej wierze jest ten, kto nie wiedział i przy zachowaniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć, że zbywca nie jest uprawniony do rozporządzania rzeczą. W dobrej wierze jest ten, kto nie wie, że kontrahent pozostaje w związku małżeńskim, przy czym według niektórych autorów nie można wymagać od osoby trzeciej, aby podejmowała działania w celu ustalenia tej okoliczności. Sama świadomość osoby trzeciej co do pozostawania kontrahenta w związku małżeńskim nie przesądza o jej złej wierze. Będzie więc w złej wierze np. nabywca, który poprzestał na samym tylko zapewnieniu zbywcy, że działa za zgodą współmałżonka.
Do ważnego dokonania czynności prawnej przez „oprotestowanego” małżonka wystarczy, aby drugi małżonek odwołał swoje oświadczenia o sprzeciwie; jego zgoda na dokonanie uprzednio zakwestionowanej czynności prawnej nie jest konieczna.
Przykładowo, świadomość nabywcy samochodu co do tego, że jego zbywca pozostaje w związku małżeńskim oraz że samochód ten wchodzi w skład majątku wspólnego zbywcy i jego małżonka, który nie bierze udziału w transakcji, nie przesądza sama przez się o braku dobrej wiary nabywcy. Nabywca rzeczy ruchomej będzie uważany za działającego w złej wierze, jeśli wie lub na podstawie towarzyszących transakcji okoliczności powinien wiedzieć, że zbywca taki działa wbrew woli małżonka.
Reguła ta ma zastosowanie także w przypadku ujawnienia w księdze wieczystej tylko jednego małżonka i dokonania przez niego czynności rozporządzającej bez zgody drugiego, z uwzględnieniem ochrony wynikającej z rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Skuteczność ochrony zależy i w tym wypadku od dobrej wiary osoby, zamierzającej z tej ochrony skorzystać.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
W niniejszej sprawie powód domagał się ustalenia, że umowa sprzedaży udziałów, na podstawie której K. Ҫ. sprzedała pozwanemu A. J. 2.250 udziałów o wartości nominalnej 500 zł każdy udział o łącznej wartości nominalnej 1.125.000 zł w kapitale zakładowym spółki pod firmą (…) sp. z o.o. z siedzibą w K., jest nieważna, ewentualnie bezskuteczna.
W ocenie Sądu powód nie wykazał istnienia interesu prawnego w powództwie o ustalenie nieważności, względnie bezskuteczności, umowy. Powód bardzo lakonicznie uzasadnił interes prawny, wskazując jedynie, że „w niniejszej sprawie istnieją obiektywne okoliczności wskazujące na niepewność stanu prawnego powoda, które w rezultacie stały się faktyczną podstawą do wytoczenia powództwa. Wynikając one z wątpliwości dotyczących skuteczności sprzedaży przez małżonkę powoda udziałów” (k. 9). Niewątpliwie wykazanie, iż istnieją owe obiektywne okoliczności świadczące o niepewności stanu prawnego powoda, spoczywało w niniejszym postępowaniu na powodzie – zgodnie z zasadą rozłożenia ciężaru dowodu wynikającą z art. 6 KC
Swoje twierdzenie w zakresie istnienia interesu prawnego w wytoczeniu powództwa powód oparł na fakcie, iż sprzedane udziały wchodziły do majątku wspólnego małżonków, przy czym sprzedaż stanowiła czynność przekraczającą zwykły zarząd, wobec czego brak udziału powoda w tej czynności skutkuje jej nieważnością. Wskazać należy, że powód w zasadzie ani w pozwie, ani w piśmie stanowiącym replikę na odpowiedź na pozew nie zawarł jednoznacznego stwierdzenia, że do dokonania kwestionowanej czynności prawnej była wymagana jego zgoda, ani też, że jej się sprzeciwił. Tym niemniej, powołanie przez niego określonych podstaw prawnych, jak również wskazanie ww. faktów w tezach dowodowych, obligowało Sąd do zbadania i odniesienia się do wspomnianych wyżej okoliczności.
Zgodnie z art. 31 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 roku – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. obowiązujący na dzień wytoczenia powództwa Dz.U. z 2012 r. poz. 788), z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przepis ten konstruuje domniemanie przynależności do majątku dorobkowego przedmiotów majątkowych nabytych w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Domniemanie to nie zostało obalone w toku niniejszego postępowania, zatem przyjąć należało, że udziały nabyte przez pozwaną na podstawie umowy od M. D. 2.250 udziałów o wartości nominalnej 500 zł każdy udział o łącznej wartości nominalnej 1.125.000 zł w kapitale zakładowym spółki pod firmą (…) sp. z o.o. z siedzibą w K., weszły do majątku wspólnego I. Ҫ. i K. Ҫ..
Nawet jednakże przy uznaniu, że nabyte przez pozwaną K. Ҫ. udziałów weszły w skład majątku wspólnego małżonków, w dalszym ciągu brak było podstaw do uznania nieważności, ewentualnie bezskuteczności, umowy objętej żądaniem pozwu. Zgodnie bowiem ze stanem prawnym obowiązującym również w dacie zawarcia pomiędzy pozwanymi umowy sprzedaży udziałów, każdy z małżonków może samodzielnie zarządzać majątkiem wspólnym (art. 36 § 2 KRO), drugi z małżonków może zaś w odniesieniu do pewnych czynności wyrazić sprzeciw, który jest skuteczny wobec osoby trzeciej jedynie wówczas, gdy osoba ta mogła się z nim zapoznać przed dokonaniem czynności prawnej, stosownie do art. 361 § 1 i 2 KRO
W niniejszej sprawie podniesiony przez powoda zarzut, jakoby sprzeciwił się zawarciu przez pozwaną umowy sprzedaży udziałów w spółce (…), nie został przez niego w najmniejszy sposób wykazany. Podkreślić wypada, że nawet w podstawie faktycznej pozwu powód nie sprecyzował, kiedy, w jaki sposób i w jakich okoliczności wyraził swój sprzeciw wobec kwestionowanej przez niego czynności prawnej. Twierdzeniu temu zaprzeczył natomiast pozwany A. J., a żaden z powołanych w sprawie świadków nie był w stanie wypowiedzieć się jednoznacznie co do tego faktu. Świadek R. B. zeznał jedynie, że kwestia zgody małżonka pozwanej była wspomniana na spotkaniu u notariusza, nie było jednakże tutaj mowy o jego sprzeciwie wobec zamierzonej czynności prawnej. Konieczność wyrażenia zgody jest natomiast przedmiotem oceny prawnej.
W tym stanie rzeczy Sąd nie znalazł podstaw do uznania, iż powód I. Ҫ. wykazał interes prawny w ustaleniu, że umowa sprzedaży udziałów, na podstawie której K. Ҫ. sprzedała pozwanemu A. J. udziały w kapitale zakładowym spółki (…) sp. z o.o. z siedzibą w K., jest nieważna, ewentualnie bezskuteczna. W oparciu o powołane wyżej przepisy nie można bowiem przyjąć za powodem, że występuje obiektywna niepewność odnośnie do stanu prawnego lub prawa powoda, jak również, że zawarta przez pozwaną umowa zagraża naruszeniem uprawnień przysługujących powodowi, albowiem uprawnień takich nie może on wywodzić ze wspólności ustawowej łączącej go z pozwaną.
Wobec braku interesu prawnego w ustaleniu nieważności, ewentualnie bezskuteczności, umowy wskazanej w pozwie, powództwo o ustalenie, na podstawie art. 189 KPC a contrario, podlegało oddaleniu. Nawet gdyby zaś interes ten został wykazany, w oparciu o tożsame przepisy należałoby stwierdzić bezzasadność powództwa z uwagi na niewykazanie nieważności umowy.
Powód w najmniejszym stopniu nie wykazał, że umowa między pozwanymi została zawarta dla pozoru, tj. że strony tej umowy w rzeczywistości zamierzały uzyskać inny skutek prawny niż wynikający z umowy. Całokształt materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy przemawia za ustaleniem, że zamiarem A. J. nie było wykreowanie fikcyjnego stosunku prawnego, jak też ukrycie innej umowy przez zawarcie tej, będącej podstawą powództwa, nadto nie godził się on na to, aby umowa sprzedaży udziałów nie wywołała żadnego skutku prawnego. Z samego przesłuchania powoda wynika, że jego celem w zawarciu przedmiotowej umowy, było nabycie dalszej części udziałów spółki (…) sp. z o.o., kwestią natomiast dla niego wtórną było, od kogo te udziały ostatecznie zostaną przez niego nabyte. Nawet zatem jeśli pozwana faktycznie nie miała zamiaru wywołania skutków właściwych dla umowy sprzedaży, to nie sposób uznać tego za wystarczające dla ustalenia nieważności kwestionowanej umowy. Mając na względzie wszystko powyższe, Sąd orzekł jak w pkt I sentencji, oddalając powództwo. Wyrok Sądu Okręgowego – I Wydział Cywilny z dnia 16 marca 2018 r. I C 702/13
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.