Zgodnie zatem z przepisem art. 31 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Do majątku wspólnego należą w szczególności:
1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, ze zm.).
Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Na podstawie przepisu art. 567 § 3 KPC do postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku, tj. art. 680– 689 KPC
W postępowaniu o podział majątku sąd ustala skład i wartość majątku podlegającego podziałowi (art. 684 KPC). Sąd nie jest jednak zobowiązany do prowadzenia dochodzeń w celu ustalenia składników majątku wspólnego.
Skład majątku wspólnego ustala się według stanu na dzień ustania wspólności, przy czym podziałowi podlegają tylko te składniki, które istnieją w czasie orzekania o podziale. Podziałowi podlegają tylko aktywa majątkowe. Wartość składników podlegających podziałowi ustala się według stanu na dzień ustania wspólności i według cen obowiązujących w chwili zamknięcia rozprawy (post. SN z 18.10.2002 r., V CZ 129/02).
W postępowaniu o podział majątku podlegają również rozliczeniu nakłady z majątku wspólnego małżonków na majątek osobisty jednego z nich. Z mocy art. 45 § 1 KRO każdy z małżonków powinien zwrócić nakłady i wydatki poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty przynoszące dochód. Wierzytelność z tytułu tych nakładów i wydatków sąd uwzględnia nawet w razie braku wniosków w tym zakresie. W uchwale Sądu Najwyższego z 21.2.2008 r. (III CZP 148/07) stwierdzono, że w sprawie o podział majątku wspólnego sąd ustala wartość nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków bez względu na inicjatywę dowodową uczestników postępowania.
Odmiennie kształtuje się sytuacja uczestnika, który domaga się zwrotu nakładów i wydatków poniesionych z majątku osobistego małżonka na majątek wspólny. Artykuł 45 § 1 zd. 2 KRO wskazuje, że każdy z małżonków „może żądać” zwrotu tychże należności. Żądanie to powinno być zgłoszone w formie pisemnego wniosku zawierającego zarówno określenie wysokości żądanej kwoty, jak i przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie. W odniesieniu do żądania rozliczenia nakładów dokonanych z majątku odrębnego (osobistego) na majątek wspólny małżonków konieczne jest nie tylko zgłoszenie takiego wniosku przed sądem pierwszej instancji, ale także dokładne określenie jego zakresu, zgodnie z wymaganiami określonym w art. 187 § 1 pkt 1 w zw. z art. 13 § 2 KPC (postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 2013-01-24, V CSK 132/12 O.: www.sn.pl). Zgłaszający takie żądanie (a nie sąd) obowiązany jest je udowodnić zgodnie z ogólnymi regułami obowiązującymi w postępowaniu cywilnym (art. 6 KC, art. 232 KPC).
W ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U.2000.46.543 ze zm. – dalej: u.GospNierU) wskazano, że najemcy lokalu mieszkalnego, gdy najem został zawiązany na czas nieokreślony, przysługuje pierwszeństwo w nabyciu lokalu, przewidzianego do zbycia (art. 34 ust. 1 pkt 3). Jednocześnie dla nabywców przewidziano obniżenie ceny, należnej za lokal, według regół, określonych w uchwałach organów samorządowych. Przewidziana w art. 68 ust. 1 ustawy, możliwość udzielenia przez gminę bonifikaty od ceny komunalnego lokalu mieszkalnego (ustalonej zgodnie z art. 67 ust. 3 u.GospNierU), stanowi odstępstwo od zasady sprzedaży lokali gminnych za cenę odpowiadającą ich wartości rynkowej i ma na celu, ułatwienie zakupu lokalu przez dotychczasowego najemcę, dla którego lokal ten stanowi centrum życiowe, w którym najemca i członkowie jego rodziny realizują potrzeby mieszkaniowe. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12.02.2015 r. (IV CSK 265/14), udzielenie najemcy bonifikaty stanowi istotny przywilej finansowy nabywcy lokalu, uzyskiwany kosztem środków publicznych, i niewątpliwie, stawiający nabywcę lokalu komunalnego w sytuacji lepszej od tych osób, które zmuszone są zaspokajać swoje potrzeby mieszkaniowe drogą zakupu mieszkań po ich cenie rynkowej.
W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się przykładowo, że nakładem z majątku osobistego na majątek wspólny jest wkład mieszkaniowy, wpłacony spółdzielni przez jedno z małżonków przed powstaniem wspólności (przed zawarciem małżeństwa), jak i mieszkanie, które przydzielono już w czasie trwania wspólności majątkowej. Podobnie mamy do czynienia z nakładem na majątek wspólny w razie przekształcenia w czasie trwania wspólności małżeńskiej lokatorskiego prawa do mieszkania spółdzielczego nabytego przez jedno z małżonków przed powstaniem wspólności.
Podział majątku wspólnego przeprowadza się na podstawie odpowiednio stosowanych przepisów art. 211 i 212 KC Sąd związany jest w pierwszej kolejności żądaniem dokonania podziału majątku wspólnego przez jego fizyczny podział polegający na przyznaniu uczestnikom postępowania określonych przedmiotów wchodzących w jego skład. W razie braku zgodnego wniosku, o sposobie podziału decyduje z urzędu sąd. W celu ustalenia niezbędnych okoliczności faktycznych co do optymalnego sposobu podziału majątku wspólnego sąd powinien przeprowadzić odpowiednie postępowanie dowodowe z urzędu niezależnie od twierdzeń i wniosków dowodowych stron (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2011 r., I CSK 674/10).
Stosownie do przepisu art. 212 § 3 KC, jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. W razie rozłożenia dopłat i spłat na raty terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać lat dziesięciu. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd na wniosek dłużnika może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych. Postanowienie sądu przyznające wspólną rzecz jednemu z uczestników postępowania, a drugiemu spłaty, zarówno wydane w postępowaniu o zniesienie współwłasności, jak i wydane w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, ma charakter konstytutywny (art. 624 oraz art. 567 § 3 w związku z art. 688). Terminy spłaty ustalone przez sąd, o których mowa w przepisie art. 212 § 3 KC, powinny zatem przypadać na okres po uprawomocnieniu się postanowienia zasądzającego spłaty (postanowienie SN z dnia 19 września 2002 r., II CK 21/02). Oznaczenie sposobu i terminu uiszczenia spłat powinno być dokonane przez sąd z urzędu (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1974 r., III CRN 2/74).
Stosownie do treści art. 212 § 3 KC, jeżeli ustalone zostały dopłaty lub spłaty, sąd oznaczy termin i sposób ich uiszczenia, wysokość i termin uiszczenia odsetek, a w razie potrzeby także sposób ich zabezpieczenia. W razie rozłożenia dopłat i spłat na raty terminy ich uiszczenia nie mogą łącznie przekraczać lat dziesięciu. W wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie sąd na wniosek dłużnika może odroczyć termin zapłaty rat już wymagalnych.
Stosując art. 212 § 3 KC sąd powinien uwzględnić nie tylko składniki majątkowe, które są przedmiotem postępowania działowego, ale całościowo stan majątkowy uczestników postępowania działowego, w szczególności czy inne, nieobjęte postępowaniem, składniki majątku współwłaściciela zobowiązanego do spłat mogą mieć znaczenie dla możliwości i terminu wywiązania się przez niego z obowiązku spłat, w tym poprzez ewentualną możliwość zaciągnięcia odpowiedniego kredytu. Ochrona sytuacji majątkowej współwłaściciela, któremu przyznano przedmiot objęty postępowaniem podziałowym powinna nastąpić z jak najmniejszym uszczerbkiem dla ochrony interesów majątkowych pozostałych współwłaścicieli uprawnionych do stosownych spłat.
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Wniosek o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności ustawowej między N. Z. i V. Z. uznać należy za zasadny. Jak wynika bowiem z ustalonego przez Sąd stanu faktycznego, na skutek rozwiązania małżeństwa uczestników – na mocy wyroku Sądu Okręgowego ustała między nimi wspólność ustawowa, nie nastąpił natomiast podział majątku wspólnego.
Mając na uwadze ustalony w sprawie stan faktyczny oraz zgodne w tej kwestii stanowiska uczestników, Sąd ustalił skład majątku wspólnego jak w punkcie I postanowienia. Wartość wspólnych lokali mieszkalnych ustalono w oparciu o dowód z opinii biegłego sądowego J. B.. Opinie te Sąd ocenił, jako spójne, jasne, sporządzone w sposób rzetelny i fachowy, nie wymagające uzupełnienia. Nie były one przy tym kwestionowane przez uczestników. Wartość przedmiotowego samochodu była bezsporna. Łączna wartość majątku wspólnego wyniosła 138.000 zł.
Dokonując podziału majątku wspólnego, Sąd uwzględnił wnioski obojga uczestników, mając na uwadze interes każdego z nich i uzasadnione potrzeby. Sąd przyznał uczestnikowi samochód, o wartości 4.000 zł, wnioskodawczyni zaś lokale mieszkalne nr (…), które faktycznie stanowią jedno mieszkanie, o łącznej wartości 134.000 zł.
Przy podziale majątku wspólnego dokonuje się zarazem rozliczeń z tytułu nakładów i wydatków, poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty każdego z małżonków oraz z tytułu nakładów i wydatków z majątku osobistego na majątek wspólny (art. 45 § 1 i 2 KRO).
Co do zasady, skoro udziały uczestników są równe (art. 43 § 1 KRO), należna wnioskodawcy – w celu wyrównania jego udziału w majątku wspólnym (art. 212 § 2 KC) – dopłata, wynosiłaby 65.000 zł (138.000 : 2 = 69.000 – 4.000 = 65.000 zł). Jednakże, wobec zgłoszenia przez uczestniczkę wniosku o rozliczenie nakładów z jej majątku osobistego na majątek wspólny, przy obliczaniu należnej uczestnikowi dopłaty, należało odliczyć od w.w. kwoty połowę wartości nakładów, poniesionych przez uczestniczkę, po ustaniu wspólności majątkowej, na eksploatację wspólnych lokali mieszkalnych, z tytułu opłat, związanych z korzystaniem z lokali (tzw. „czynszu”), uiszczonych w okresie od stycznia 2013 r. do kwietnia 2015 r., łącznie w kwocie 2140 zł : 2 = 1070 zł.
Ponadto, skoro uczestniczka, po ustaniu wspólności majątkowej, a przed podziałem majątku wspólnego, spłaciła z własnych środków dług, który powstał w trakcie trwania wspólności ustawowej i był długiem wspólnym małżonków, to taki dług, zgodnie z art. 686 KPC w zw. z art. 567 § 3 KPC, podlegał rozliczeniu w ramach podziału majątku wspólnego. Wobec tego, dopłatę, przysługującą wnioskodawcy, z tytułu wyrównania udziału w majątku wspólnym, należało pomniejszyć dodatkowo o kwotę 1.666,94 zł, tj. połowę wartości spłaconych przez uczestniczkę rat wspólnie zaciągniętej, w czasie istnienia wspólności majątkowej, pożyczki hipotecznej nr (…), w okresie od stycznia 2013 r. do kwietnia 2015 r. (łącznie w kwocie 3.333,87 zł : 2 = 1.666,94 zł). Dopłatę pomniejszono ponadto o kwotę 689,76(5) zł, z tytułu połowy wartości przyszłych zobowiązań z tego tytułu, tj. przypadających jeszcze do spłaty na rzecz banku trzech rat, w okresie maj – lipiec 2015 r., w łącznej kwocie 1.379,53 zł (: 2 = 689,76(5) zł). Nie ma to wprawdzie wpływu na odpowiedzialność osobistą byłych małżonków wobec wierzyciela (banku), na którą podział majątku nie ma wpływu, jednakże dług obciąża w tym przypadku rzecz i obniża jej wartość. Dlatego zobowiązaną do spłaty pozostałych rat pożyczki pozostaje uczestniczka, której nieruchomość została przyznana, gdyż spłacając dług, zapobiega skierowaniu przez wierzyciela roszczeń do tej rzeczy (por. post. SN z dnia 26.10.2011 r., I CSK 41/11).
Rozliczeniu podlegał ponadto nakład, poniesiony z majątku osobistego uczestniczki na majątek wspólny, w postaci, wniesionego do majątku wspólnego, prawa najmu przedmiotowego lokalu mieszkalnego nr (…). Jak ustalono, w okresie siedmiu lat przed zawarciem małżeństwa, uczestniczce przysługiwało prawo najmu tego lokalu, znajdującego się wówczas w zasobach mieszkaniowych Gminy M.. Wnioskodawca wprowadził się tam, uzyskując prawo do korzystania z lokalu, jako współmałżonek najemcy. Następnie, już po zawarciu małżeństwa, w wyniku uprawnienia, przysługującego uczestniczce, jako dotychczasowemu najemcy, i na jej wniosek, strony nabyły od Gminy (na podstawie umowy zawartej w trybie ustawy z dnia 21 sierpnia 1991 r. o gospodarce nieruchomościami), do majątku wspólnego, przedmiotowy lokal za cenę, pomniejszoną o przyznaną bonifikatę w wysokości 95 % (na warunkach uchwalonych przez Radę Miejską).
Na gruncie niniejszej sprawy, w sytuacji, gdy uczestniczka nie złożyła wniosku o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym (art. 43 § 2 KRO), zdaniem Sądu, należało uwzględnić przysługujące uczestniczce przed powstaniem wspólności majątkowej prawo najmu do przedmiotowego lokalu, jako nakład z jej majątku osobistego na majątek wspólny. Uczestniczce bowiem, jako dotychczasowemu najemcy, dla której lokal ten stanowił centrum życiowe, i w którym wraz z rodziną realizowała potrzeby mieszkaniowe, udzielono przy sprzedaży lokalu bonifikaty w wysokości 95 % ceny, co stanowiło istotny przywilej finansowy, wskutek którego znacznie zwiększyła się wartości majątku wspólnego, zatem żądanie zwrotu nakładów z tego tytułu należało uznać za usprawiedliwione.
Uwzględniając powyższe, należało uznać, że w skład majątku wspólnego wchodzi prawo własności przedmiotowego lokalu (nr (…)), jako nabyte przez uczestników (małżonków) po powstaniu wspólności majątkowej (w celu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych rodziny), ale w wyniku realizacji uprawnienia do jego nabycia (na preferencyjnych warunkach), istniejącego po stronie uczestniczki przed powstaniem wspólności, a wynikającego z zajmowania tego lokalu na podstawie umowy najmu jeszcze przed zawarciem małżeństwa.
Wyrażone tu stanowisko odpowiada zasadom współżycia społecznego. Pominięcie bowiem, jako nakładu uczestniczki przysługującego jej prawa najmu do przedmiotowego lokalu mieszkalnego przed powstaniem wspólności majątkowej, prowadziłoby do rażącego jej pokrzywdzenia i uzyskania niczym nieuzasadnionej korzyści przez wnioskodawcę, który nabył do majątku wspólnego prawo własności lokalu, w zamian za znacznie obniżoną cenę, na skutek realizacji uprawnienia, należącego przedtem uczestniczki.
Przedmiotem roszczenia o zwrot nakładu jest wartość tego nakładu w chwili jego zwrotu. Ustalając wartość prawa najmu lokalu nr (…), przysługującego uczestniczce, uwzględniono okres trwania stosunku najmu przed powstaniem wspólności majątkowej oraz wartość prawa najmu, według stanu na dzień zakupu lokalu przez strony ustaloną w oparciu o opinię biegłego J. B. (k-95 i nast.) na kwotę 3.491 zł rocznie (x 7 lat = 24.437 zł).
Od dopłaty, należnej wnioskodawcy, należało więc odliczyć łącznie kwotę 27.863,70 zł (65.000 – 1.070 – 1.666,94 – 689,76 – 24.437 = 37.136,30 zł). W następstwie rozliczenia nakładów na majątek wspólny i spłaconych przez uczestniczkę długów, obciążających majątek wspólny, należna wnioskodawcy dopłata wynosi 37.136,30 zł. Zasądzając od uczestniczki tą kwotę, Sąd odroczył termin zapłaty na 6 miesięcy, mając na uwadze sytuację majątkową i osobistą uczestniczki, której nie stać na natychmiastową spłatę, a odroczenie terminu spłaty umożliwi jej choćby zaciągnięcie w tym celu kredytu na dogodnych warunkach, przy czym zwłoka w spłacie nie powinna być szczególnie krzywdząca dla wnioskodawcy, który ma gdzie mieszkać i jego potrzeby w tym zakresie nie wymagają niezwłocznego zaspokojenia w drodze zakupu odrębnego lokalu.
Sąd postanowił:
1. dokonać podziału majątku wspólnego N. Z. i V. Z., w skład którego wchodzi:
2. lokal mieszkalny położony w M.przy ul. (…), dla którego Sąd Rejonowy w (…) prowadzi księgę wieczystą (…), wraz z udziałem w nieruchomości wspólnej, objętej księgą wieczystą (…)– o wartości 98.000 zł
3. lokal mieszkalny położony w M.przy ul. (…), dla którego Sąd Rejonowy w (…) prowadzi księgę wieczystą (…), wraz z udziałem w nieruchomości wspólnej, objętej księgą wieczystą (…)– o wartości 36.000 zł;
4. samochód marki R. (…) o numerze rejestracyjnym (…), o wartości 4.000 zł; w ten sposób, że:
– uczestniczce V. Z. przyznaje na własność lokale mieszkalne, opisane w punktach 1 i 2, o łącznej wartości 134.000 (sto trzydzieści cztery tysiące) zł;
– wnioskodawcy N. Z. przyznaje na własność samochód, opisany w punkcie 2, o wartości 4.000 (cztery tysiące) zł;
5. tytułem dopłaty, zasądza od uczestniczki V. Z. na rzecz wnioskodawcy N. Z. kwotę 37.136,30 zł, płatną w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się niniejszego postanowienia, z odsetkami ustawowymi w razie uchybienia terminowi płatności
6. nakazuje wnioskodawcy N. Z., aby opuścił, opróżnił i wydał uczestniczce lokal mieszkalny, opisany w pkt I ppkt 1 i 2 niniejszego postanowienia; Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 14 maja 2015 r. I Ns 854/14
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.