Twoja sprawa z zakresu prawa rodzinnego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Rozliczenie, zwrot i spłata długu, kredytu lub pożyczki firmy, spółki czy przedsiębiorstwa przez męża albo żonę w trakcie małżeństwa

Zgodnie z art. 684 KPC w związku z art. 567 § 3 KPC skład i wartość majątku wspólnego, podlegającego podziałowi ustala sąd. Skład majątku ustala się według stanu istniejącego w chwili ustania wspólności majątkowej, a według cen z chwili orzekania. Przyjmuje się, że obowiązek ustalenia składu i wartości majątku oznacza, że sąd nie jest związany oświadczeniami i wnioskami małżonków w sprawie przynależności poszczególnych przedmiotów do majątku wspólnego, a w razie potrzeby powinien zwrócić uwagę małżonków na potrzebę wskazania całego majątku podlegającego podziałowi. Sąd nie jest natomiast zobowiązany ani upoważniony do prowadzenia z urzędu dochodzeń, czy poza wskazanymi przez uczestników składnikami majątku wspólnego istnieją jeszcze inne składniki majątkowe (zob. nadal aktualne postanowienie SN z 18 stycznia 1968 r., III CRN 97/67).

Z tego wynika, że nie ma przeszkód do poczynienia ustaleń w zakresie składników majątku wspólnego i ich wartości na podstawie zgodnych oświadczeń stron, jeżeli nie budzą one wątpliwości co do zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy. Specyfika postępowania o podział majątku wspólnego nie wyłącza możliwości stosowania w nim art. 229 KPC, który stanowi, że fakty przyznane nie wymagają dowodu (pogląd utrwalony, zob. np. uzasadnienie postanowienia SN z 29 listopada 2001 r., V CKN 482/00).

W myśl art. 31 § 1 KRO, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Do majątku wspólnego należą w szczególności:

1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków

2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;

3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;

4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2016 r. poz. 963 z późn zm.).

W związku z powyższym należy wskazać, iż oszczędności pochodzące z wynagrodzenia za pracę jednego lub obojga małżonków stanowią majątek wspólny, a tym samym również składnik majątkowy nabyty w zamian za te oszczędności również wchodzi w skład majątku wspólnego.

Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:

1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;

2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;

3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;

4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;

5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;

6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;

7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;

8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;

9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;

10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Przedmioty zwykłego urządzenia domowego służące do użytku obojga małżonków są objęte wspólnością ustawową także w wypadku, gdy zostały nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.

Rozliczenie, zwrot i spłata długu, kredytu lub pożyczki firmy, spółki czy przedsiębiorstwa przez męża albo żonę w trakcie małżeństwa Poznań Warszawa

Wprawdzie przepisy KRO nie ustanawiają domniemania prawnego przynależności składników majątkowych do majątku wspólnego, jednak przy istnieniu powyższej zasady możliwe jest skonstruowanie domniemania faktycznego (art. 231 KPC). Nabycie określonej rzeczy z majątku osobistego małżonka musi wynikać wyraźnie nie tylko z oświadczenia współmałżonka, ale przede wszystkim z całokształtu okoliczności istotnych prawnie z punktu widzenia przepisów KRO (tak m.in.SN w wyroku z dnia 17.05.1985 r., sygn. akt III CKN 119/85, OSPiKA 1986, nr 9-10, poz. 195). O tym, czy nabyty przedmiot majątkowy wejdzie w skład majątku wspólnego, decydują zatem okoliczności obiektywne wskazane w art. 31 w zw. z art. 33 KRO. Zatem dla oceny, czy dany przedmiot wejdzie do majtku wspólnego, w zasadnie nie mają znaczenia oświadczenia małżonków, w szczególności tego z małżonków, który był stroną czynności prawnej skutkującej nabyciem przedmiotu. Przede wszystkim decydujący o zaliczeniu przedmiotów majątkowych do majątku wspólnego jest czas ich nabycia, bowiem majątkiem tym są objęte przedmioty nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej (art. 31 KRO). Jedynie w ściśle i wyczerpująco wymienionych przez KRO wypadkach nabycie w czasie trwania ustroju wspólności ustawowej przedmiot majątkowy nie zwiększy zasobów majątku wspólnego, lecz stanie się z mocy art. 33 KRO przedmiotem majątku osobistego.

Trzeba podkreślić, iż domniemanie, zgodnie z którym majątek nabyty w trakcie małżeństwa jest wspólny, może zostać obalone. Z tym, iż przynależność określonego składnika majątkowego do majątku osobistego musi udowodnić zainteresowany tym małżonek (tak np. SN w postanowieniu z dnia 06.02.2003 r., sygn. akt IV CKN 1721/2000, LexisNexis nr 377919).

Z art. 31 KRO wynika, że do majątku wspólnego wchodzą przedmiotowy majątkowe nabyte zarówno ze środków pochodzących z majątku wspólnego, jak i ze środków pochodzących z majątku osobistego każdego z małżonków. Wyjątek stanowi surogacja przewidziana w art. 33 pkt 10 KRO. Jeśli chodzi o surogację, to w postępowaniu dowodowym najpierw musi zostać ustalone, że zostały spełnione jej warunki, i dopiero na tej podstawie staje się możliwe stwierdzenie, że przedmiot nabyty zastąpił poprzedni składnik majątku osobistego. Strona, która twierdzi, że nastąpiła surogacja, obowiązana jest wykazać konkretne środki finansowe, z których nastąpiło nabycie przedmiotu majątkowego (tak SN w wyroku z dnia 09.01.2001 r., sygn. akt II CKN 1194/00, LexisNexis nr 388285).

Natomiast na podstawie art. 45 § 1 KRO każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Każdy z małżonków może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. Uznanie roszczeń jako rozliczeń dokonywanych na podstawie art. 45 KRO ma tę konsekwencję, że są one rozliczane co do zasady w postępowaniu o podział majątku wspólnego.

Nie ulegają one przedawnieniu, jednakże muszą być rozliczone najpóźniej w postępowaniu o podział majątku, co wynika z przepisów postępowania cywilnego, zwłaszcza odesłań do art. 618 § 3 KPC. Natomiast w aspekcie uznanie dopuszczalności rozliczeń między małżonkami z tytułu pozbawienia posiadania jedno z małżonków nad przedmiotami stanowiącymi składniki majątku wspólnego przez drugie z małżonków trafne jest stanowisko upatrujące w takich przypadkach możliwości żądania rozliczenia, jednakże sytuacje, w których jedno z małżonków pozbawia drugie posiadania składnika majątku wspólnego, który przynosi duże korzyści, a które wskutek zawładnięcia zasilają majątek osobisty małżonka, przekonują do słuszności tego zapatrywania. Z tym że w tych przypadkach jedynie doznanie szkody majątkowej może uzasadniać wystąpienie przez małżonka z roszczeniem przeciwko drugiemu małżonkowi (por. J. St. Piątowski, System prawa rodzinnego i opiekuńczego, Ossolineum 1985, s. 501; takie rozwiązanie dopuszcza też, choć w sytuacjach szczególnych, J. Pietrzykowski, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2003, s. 454).

Zasadą zgodnie z art. 43 §l KRO jest, iż udziały małżonków w majątku wspólnym są równe, co stanowi wyraz równego traktowania małżonków i ich równouprawnienia w stosunkach majątkowych po ustaniu wspólności majątkowej, bez względu na stopień, w którym każde z małżonków przyczyniło się do powstania majątku wspólnego i niezależnie od przyczyny ustania wspólności. Zasada ta odpowiada normalnemu układowi wzajemnych stosunków w małżeństwie, w którym dorobek jest z reguły owocem wspólnych starań obojga małżonków, niezależnie od tego w jakiej postaci starania te przejawiają się, chodzi przy tym o to, aby należycie uwzględnić wartości, jaką w tym zakresie przedstawia osobista praca przy wychowywaniu dzieci i w gospodarstwie domowym, co zresztą przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wyraźnie podkreślają w art. 43 § 3 i art. 27. Jednakże przedmiotowa zasada równych udziałów małżonków w majątku wspólnych doznaje wyjątku, tj. możliwości ustalenia przez Sąd nierównych udziałów przy łącznym spełnieniu w myśl art. 43 § 2 KRO dwóch przesłanek: 1) istnienia ważnych powodów i 2) przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu.

Rozliczenie, zwrot i spłata długu, kredytu lub pożyczki firmy, spółki czy przedsiębiorstwa przez męża albo żonę w trakcie małżeństwa Poznań Warszawa

Cytowany przepis art. 43 § 2 KRO nie definiuje pojęcia „ważne powody”. Ogólnie rozumie się przez nie takie okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego przemawiają za nieprzyznawaniem jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do powstania której małżonek ten nie przyczynił się. W doktrynie można spotkać się z dwiema grupami poglądów na temat sposobu rozumienia pojęcia „ważnych powodów”. Pierwsza grupa utożsamia pojęcie ważnych powodów, o których mowa w art. 43 § 2 KRO z ważnymi powodami, o których mowa w art. 52 KRO, a więc takich, których wystąpienie decyduje o zniesieniu wspólności ustawowej. Natomiast druga grupa poglądów wyrażanych w piśmiennictwie odrywa definicję tego pojęcia od znaczenia, jakie ma ono na gruncie art. 52 KRO, wskazując iż w porównaniu ze zniesieniem wspólności majątkowej decyzja o ustaleniu nierównych udziałów w majątku wspólnym powoduje znacznie poważniejsze skutki, gdyż w pierwszym wypadku oboje małżonkowie zachowują swoje jednakowe uprawnienia do majątku wspólnego, tyle tylko, że skonkretyzowane w postaci równych udziałów, w drugim natomiast uprawnienia jednego z małżonków ulegają zwiększeniu, zaś uprawnienia jego współmałżonka ograniczeniu, a nawet mogą być w skrajnych wypadkach całkowicie wyeliminowane wskutek pozbawienia go udziału w majątku wspólnym, co przemawia za bardziej restryktywną wykładnią pojęcia „ważnych powodów”.

Ponadto podkreśla się, że w art. 52 KRO chodzi przede wszystkim o powody majątkowe, tymczasem w art. 43 § 2 KRO okoliczności natury majątkowej mieszczą się już w niejednakowym przyczynianiu się małżonków do powstania majątku wspólnego, wobec czego ważnymi powodami są względy natury etycznej, które sprawiają, że w danych okolicznościach równość udziałów małżonków w majątku wspólnym wyraźnie kolidowałaby z zasadami współżycia społecznego, (por. J. St. Piątowski w System Prawa rodzinnego i opiekuńczego, Ossolineum 1985 r., s. 490) Podkreślić przy tym należy, iż taki sposób interpretacji pojęcia ważnych powodów jest ugruntowany w orzecznictwie Sądu Najwyższego, który w postanowieniu z 28.04.1972 r. (sygn. III CRN 626/1971, niepublik.) i postanowieniu z 5.10.1974 r. (sygn. III CRN 190/1974, niepublikow.) wskazywał, iż przy ocenie istnienia ważnych powodów w rozumieniu art. 43 § 2 KRO należy mieć na uwadze całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą przez swój związek założyli i za ważne mogą być uznane tylko takie powody, które zasługują na aprobatę w świetle zasad współżycia społecznego.

U podstaw art. 43 § 2 KRO leży bowiem założenie, że tylko w małżeństwie prawidłowo funkcjonującym usprawiedliwione są równe udziały w majątku wspólnym, mimo że małżonkowie w różnym stopniu przyczyniali się do jego powstania. Opiera się ono na więziach osobistych i gospodarczych między małżonkami oraz na obowiązku wzajemnej pomocy. Z orzeczeń Sądu Najwyższego z 30.11.1972 r (sygn. III CRN 235/1972, opublik. w OSNC 1973 r, nr 10, poz. 174) i z 26.11.1973 r (sygn. III CRN 227/1973, opublik. w OSNC 1974 r, nr 11, poz. 189) i z 27.06.2003 r. (sygn. IV CKN 278/2001, opublik. w OSNC 2004 r, nr 9, poz. 146) wynika nadto, iż z ważnymi powodami w rozumieniu art. 43 § 2 KRO mamy nie w każdym przypadku, gdy zachodzi faktyczna nierówność przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego, lecz wyłącznie wówczas, gdy małżonek przeciwko któremu zostało skierowane żądanie ustalenia nierównego udziału, w sposób rażący lub uporczywy nie przyczyniał się do powstania majątku wspólnego stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych. Przyczyna żądania ustalenia nierównych udziałów leży zatem przede wszystkim w dysharmonii stosunków między małżonkami, z których jedno zachowywało się nagannie.

Oznacza to, że w ramach art. 43 § 2 KRO należy stosować zasadę zawinienia, która zawsze działa na niekorzyść małżonka postępującego nagannie w ten sposób, że jeśli nie przyczynił się on do powstania majątku wspólnego Sąd ustali udziały z uwzględnieniem wysokości, w jakiej oboje małżonkowie przyczyniali się do powstania majątku wspólnego, natomiast jeśli małżonek postępujący nagannie przyczynił się do powstania majątku w większym stopniu przez np. wyższe zarobki, to Sąd odmówi ustalenia udziału w majątku na jego korzyść, kierując się zasadą nemo turpitudinem sua allegans audiatur. (por. glosa Tadeusza Smyczyńskiego do postanowienia SN z 6.01.2000 r, sygn. I CKN 320/1998, opublik. w OSP 2001 r, nr 9, poz. 136).

Ponadto przy ocenie istnienia ważnych powodów w celu ochrony interesów małżonka osiągającego niższe dochody, z uwagi na dyspozycję art. 43 § 3 KRO i art. 27 KRO, należy przyjąć ograniczenia czasowe, tak aby doniosłość prawną miały tylko takie powody, które powstały w czasie trwania wspólności majątkowej, a należałoby wykluczyć takie okoliczności, które zaistniałyby po ustaniu tejże wspólności, gdyż w przeciwnym razie nie można by wykluczyć sytuacji gdy w przypadku orzekania w przedmiocie żądania ustalenia nierównych udziałów w kilka, czy- co również częstokroć się zdarza- w kilkanaście lat po ustaniu wspólności ustawowej, ocenie miałby podlegać okres, w którym małżonków np. na skutek trwałego rozkładu pożycia (nawet przy separacji faktycznej) nie łączyły żadne więzy osobiste i gospodarcze, czy ich wzajemne stosunki nie odpowiadałyby ogólnie przyjętym normom społecznym.

Rozliczenie, zwrot i spłata długu, kredytu lub pożyczki firmy, spółki czy przedsiębiorstwa przez męża albo żonę w trakcie małżeństwa Poznań Warszawa

Drugą przesłanką ustalenia nierównych udziałów jest w różnym stopniu przyczynienie się do powstania majątku wspólnego, przez które to przyczynienie się należy rozumieć całokształt starań każdego małżonka o założoną przez siebie rodzinę i zaspokojenie jej potrzeb. O stopniu tego przyczynienia się nie decyduje wyłącznie wysokość dochodów osiąganych przez małżonków. Stosownie do treści art. 43 § 3 KRO przy ocenie, w jakim stopniu każde z małżonków przyczyniło się do powstania majątku wspólnego uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym. Przy czym wartości tej pracy nie można szacować według kryteriów szacowania wartości odpłatnych usług. Z reguły w normalnie funkcjonującej, przeciętnej rodzinie nie może być mowy o nierównym przyczynieniu się małżonków do powstania majątku wspólnego, gdy utrzymaniem rodziny zgodnie z ustalonym przez małżonków podziałem ról zajmuje się maż, a niepracująca zarobkowo żona zajmuje się wychowywaniem dzieci i pracą w gospodarstwie domowym (por. Marek Sychowicz w Kodeks rodzinny i opiekuńczy z komentarzem pod red. Kazimierza Piaseckiego, Warszawa 2002 r., s. 235). Podkreślić należy, iż same tylko wyliczenia rachunkowe nie mogą stanowić wystarczającej podstawy do ustalenia stopnia przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku wspólnego i nie mogą przesądzać o określeniu tego stopnia, gdyż powinno ono następować także przy uwzględnieniu wartość niematerialnych. Ewentualny zarzut przyczyniania się małżonka nie pracującego zarobkowo w stopniu mniejszym do powstania majątku wspólnego, aniżeli byłoby to możliwe może być ewentualnie aktualny, gdy małżonek ten ponadto nie wychowuje dzieci czy też jego nakład pracy w gospodarstwie domowym jest niewielki.

W tym miejscu należy wskazać, iż zgodnie z art. 6 KC ciężar udowodnienia istnienia przesłanek warunkujących ustalenie nierównych udziałów spoczywa na tym, kto zgłosił wniosek o ustalenie nierównych udziałów (zob. postanowienie SN z 2.10.1997 r., sygn. II CKN 348/97, niepublik.)

Zasadą jest, że podział majątku wspólnego obejmuje składniki należące do tego majątku w dacie ustania wspólności oraz istniejące w chwili dokonywania podziału. Mówiąc inaczej, rozliczeniu podlega całość stosunków majątkowych między małżonkami według stanu na dzień ustania wspólności ustawowej, natomiast przedmiotem podziału pozostaje stan czynny masy majątkowej w czasie orzekania o podziale.

Zgodnie z art. 567 § 3 KPC, do postępowania o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące postępowania w przedmiocie działu spadku, a zatem, między innymi, również art. 684 KPC Podobnie zatem, jak skład i wartość spadku, także skład i wartość majątku wspólnego byłych małżonków, ustala Sąd. Identycznie też, jak w wypadku działu spadku, chwilą właściwą dla określenia wartości wspólnego majątku byłych małżonków jest chwila dokonywania podziału tego majątku, tj. chwila zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1w zw. z art. 13 § 1 KPC).

W postępowaniu o podział majątku wspólnego Sąd rozstrzyga o składzie i wartości tego majątku. Nie oznacza to jednak, że Sąd ma obowiązek prowadzić z urzędu dochodzenia, czy i jaki istnieje jeszcze inny majątek wspólny (por. postanowienie SN z dnia 18 stycznia 1968 r., III CR 97/67, OSN 1968, nr 10, poz. 169), wyręczając strony w ciążących na nich obowiązkach procesowych wynikających z zasady kontradyktoryjności postępowania cywilnego, a zwłaszcza obowiązku dowodzenia określonego w art. 6 KC oraz art. 232 KPC.

Podział majątku firmy, spółki czy przedsiębiorstwa

Okolicznością determinującą możliwość uznania określonego zespołu składników niematerialnych i materialnych za przedsiębiorstwo jest takie ich zorganizowanie, żeby wspomniany zespół mógł służyć do prowadzenia działalności gospodarczej. Przyjąć należy, że działalność gospodarcza, o jakiej mowa w art. 551 KC powinna być tak postrzegana, jak została zdefiniowana w art. 2 ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, zgodnie z którym „działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły”. W literaturze zwraca się uwagę, że działalnością gospodarczą jest każda działalność, o której w powołanej ustawie mowa, która wiąże się z osiągnięciem przychodów (vide A. K., Prawo handlowe, 2007, s. 22). Podkreślić przy tym trzeba, że dla uznania zorganizowanego zespołu składników niematerialnych i materialnych za przedsiębiorstwo nie jest konieczne, aby ów zorganizowany zespół prowadził czynnie działalność gospodarczą, ale aby był jedynie zdolny do prowadzenia działalności tego typu.

O przedsiębiorstwie można zatem mówić nie tylko wtedy, gdy jest ono czynne i aktywne gospodarczo, lecz także wtedy, gdy z różnych przyczyn zaniechano prowadzenia działalności gospodarczej, przy założeniu jednak, że pozostaje nadal w taki sposób zorganizowane, iż w każdym momencie istnieje możliwość jej podjęcia i prowadzenia bez konieczności dodatkowego organizacyjnego przygotowania (vide G. B., Komercjalizacja i prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych według ustawy z 30 sierpnia 1996 r., (…) 1997, nr 11, s. 20). Oceny charakteru zorganizowanego zespołu należy dokonywać przy tym w kategoriach obiektywnych, bowiem przy ustalaniu przedmiotu umowy w oparciu o subiektywne wyobrażenia uczestników danej czynności prawnej groziłby nam chaos prawny (vide P. Bielski, Glosa do wyroku SN z dnia 17 października 2000 roku, I CKN 850/98, PPH 2004, nr 3, s. 46).

Wskazuje się jednocześnie, że zespół składników tworzących przedsiębiorstwo musi być swoiście zorganizowany, musi funkcjonować w określonym otoczeniu i musi być naznaczony pewnymi elementami, które zadecydują o tym, że będziemy mieli do czynienia z przedsiębiorstwem, a nie luźnym zbiorem składników niematerialnych i materialnych. Samo zebranie czy przestrzenne usytuowanie pewnych składników z reguły nie tworzy jeszcze przedsiębiorstwa. Z tego powodu przedsiębiorstwo nie jest jedynie sumą składników niematerialnych i materialnych wchodzących w jego skład, lecz samoistnym dobrem o wartości majątkowej (vide M. N., Pojęcie przedsiębiorstwa a jego majątek, (…) 1982, nr 8, s. 130). Dopiero czynnik organizacyjny oparty na kryterium funkcjonalności i celowości zestawienia składników pozwala uznać ten zespół za przedsiębiorstwo. Gdyby było inaczej, to zawsze każde zestawienie składników przynosiłoby albo sukces, albo porażkę w działalności gospodarczej.

Rozliczenie, zwrot i spłata długu, kredytu lub pożyczki firmy, spółki czy przedsiębiorstwa przez męża albo żonę w trakcie małżeństwa Poznań Warszawa

Wskazuje, że element organizacyjny przedsiębiorstwa został wyraźnie podkreślony przez nowelizację przepisów art. 551 KC dokonaną ustawą z dnia 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 49, poz. 408) i umieszczenie na pierwszym miejscu niematerialnych elementów przedsiębiorstwa. Przez taką kolejność ustawodawca podkreśla rolę, jaką odgrywają niematerialne składniki przedsiębiorstwa, takie jak klientela i renoma, bez których nie mogłoby ono, o ile w ogóle, istnieć, to przynajmniej normalnie funkcjonować (vide M. N., Zbycie przedsiębiorstwa w świetle zmian w kodeksie cywilnym, PiP 1991, z. 6, s. 34). W konsekwencji wartość przedsiębiorstwa nie jest równa sumie wartości jego składników, ale jest odpowiednio wyższa o wartość owych czynników niematerialnych, a zwłaszcza czynnika organizacyjnego. Czynnikiem konstytuującym przedsiębiorstwo w ujęciu przedmiotowym będzie zatem element organizacji oraz funkcjonalnego powiązania różnorodnych jego składników umożliwiających traktowanie przedsiębiorstwa jako pewnej całości. Występowanie wspomnianego elementu organizacji pozwala odróżnić przedsiębiorstwo od majątku, gdyż ten jest przedmiotem organizacji i stanowi jedynie zbiór elementów wchodzących w skład zorganizowanej całości, jaką jest przedsiębiorstwo (vide wyroku Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2009 roku, II CSK 215/09).

Przy założeniu jednak, że działalność gospodarcza przyjęła postać przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym, to przedmiotem postępowania o podział majątku wspólnego, oprócz składników zgłoszonych przez uczestników postępowania, powinno zostać objęte także przedsiębiorstwo. Podzielić należy bowiem prezentowany w doktrynie pogląd, że nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przedmioty służące do prowadzenia przedsiębiorstwa powinny należeć do tej samej masy majątkowej co przedsiębiorstwo. W konsekwencji rozpatrywać należy przynależność przedsiębiorstwa jako całości do majątków małżonków, a nie przynależność poszczególnych składników przedsiębiorstwa do jednego z majątków małżeńskich vide postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 05 grudnia 2014 roku, III CSK 87/14.

W sytuacji gdy prowadzona działalność gospodarcza przyjmuje taką formę, iż doprowadza do wyodrębnienia przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym rozumianej jako zespół składników majątkowych o charakterze materialnym i niematerialnym to takie przedsiębiorstwo, jeżeli zostało nabyte w czasie trwania małżeństwa wchodzi również w skład majątku wspólnego małżonków. Przyjąć bowiem należy, iż przedsiębiorstwo stanowi samoistne, niematerialne dobro prawne, o charakterze majątkowym i w takim charakterze występuje w obrocie. Przedsiębiorcy przysługuje zaś określone prawo podmiotowe do przedsiębiorstwa o charakterze bezwzględnym, które w określonej konwencji terminologicznej można określić mianem „własności przedsiębiorstwa”. Trzeba dopowiedzieć, że „substancję” przedsiębiorstwa stanowią jego składniki (niematerialne i materialne), natomiast o „wartości” przedsiębiorstwa rozstrzyga jego potencjał materialny, zdobyta renoma i pozyskana klientela.

Przykładowo, okoliczności związane z faktem, że małżonek prowadzi działalność gospodarczą w sposób długotrwały, posługując się własną marką, posiada stałą siedzibę i własnych pracowników, a ponadto pojazdy mechaniczne służące do prowadzenia działalności gospodarczej, uzasadniają wniosek, że działalność gospodarcza uczestnika postępowania przyjęła taką formę organizacji, że mogłaby funkcjonować niezależnie od pracy świadczonej osobiście przez uczestnika postępowania, tworząc przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym w rozumieniu art. 551 KC, aczkolwiek ostateczne ustalenie w tej mierze wymaga przeprowadzenia pełnego postępowania dowodowego obejmującego w szczególności przesłuchanie uczestnika postępowania, badanie prowadzonych przez niego ksiąg rachunkowych oraz dowód biegłego z zakresu rachunkowości i ekonomiki przedsiębiorstw.

W związku z tym Sąd powinien przede wszystkim ustalić, czy działalność gospodarcza prowadzona przez uczestnika postępowania ma charakter przedsiębiorstwa, a przypadku pozytywnej odpowiedzi na to pytanie kompleksowo ustalić skład i wartość przedsiębiorstwa jako elementów majątku wspólnego łącznie z wierzytelnościami i zadłużeniami i w przypadku ustalenia, iż składnik ten przedstawia jakąś wartość majątkową objąć go podziałem majątku wspólnego.

Jest ona na tyle istotna, że rzutuje na całokształt stosunków majątkowych, które winny być ocenione przy dokonaniu podziału majątku wspólnego i w związku z tym bez ustalenia tego składnika i charakteru przedsiębiorstwa prowadzonego przez uczestnika postępowania oraz ustalenia jego wartości nie jest możliwe kompleksowe orzeczenie o stosunkach majątkowych pomiędzy byłymi małżonkami. Orzeczenie sądu winno bowiem odnosić się nie tylko do kwestii wartość pojazdów nabytych przez prowadzącego działalność gospodarczą uczestnika, ale także do kwestii rozliczenia długów na rachunkach bankowych, czy też spłaty nakładów poczynionych na to przedsiębiorstwo z majątku wspólnego.

Rozliczenie, zwrot i spłata długu, kredytu lub pożyczki firmy, spółki czy przedsiębiorstwa przez męża albo żonę w trakcie małżeństwa Poznań Warszawa

Wycena i wartość firmy, spółki czy przedsiębiorstwa w sprawie o podział majątku

Zgodnie bowiem z art. 55 1 k.c., przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej. Wycena przedsiębiorstwa, firmy czy spółki obejmuje:

1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa),

2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości,

3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych,

4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne,

5) koncesje, licencje i zezwolenia,

6) patenty i inne prawa własności przemysłowej,

7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne,

8) tajemnice przedsiębiorstwa,

9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Wartość przedsiębiorstwa może mieć różną treść pojęciową i występuje jako:

a) wartość księgowa przedsiębiorstwa – wartość przedsiębiorstwa wynikająca z sumy bilansowej,

b) wartość likwidacyjna przedsiębiorstwa – suma cen uzyskanych ze sprzedaży poszczególnych składników majątkowych przedsiębiorstwa,

c) wartość odtworzeniowa przedsiębiorstwa – suma nakładów finansowych niezbędnych do odtworzenia poszczególnych elementów majątku przedsiębiorstwa na dany moment,

d) wartość rynkowa przedsiębiorstwa – wartość ukształtowana w trakcie transakcji rynkowych,

e) wartość ekonomiczna przedsiębiorstwa – jest odzwierciedleniem jego zdolności do pomnażania dochodów.

Z zawartej w art. 551 KC definicji przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym wynika, że jest ono zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. W doktrynie podkreśla się, że wymienienie na pierwszym miejscu składników niematerialnych służy podkreśleniu roli, jaką odgrywają właśnie niematerialne elementy przedsiębiorstwa, takie jak klientela i ustalona renoma przedsiębiorstwa (tzw. goodwill), bez których nie mogłoby ono osiągać zysków ani prawidłowo funkcjonować.

Zwrócił na to uwagę również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 lutego 2005 r., I_CK_569/04, przyjmując, że goodwill oznacza dodatkową wartość, jaką można przypisać aktywom dzięki ich zorganizowaniu i wspólnemu wykorzystaniu. Znaczenie gospodarcze takich wartości jak klientela i ustalona renoma objawia się przewagą rynkową przedsiębiorcy, przez co wpływa na wartość całego przedsiębiorstwa. O wartości przedsiębiorstwa przesądza bowiem jego potencjał materialny, ustalona renoma i pozyskana klientela. W doktrynie podkreśla się, że z ekonomicznego punktu widzenia, w procesie prowadzenia działalności gospodarczej powstaje wartość firmy, będąca różnicą między wartością rynkową przedsiębiorstwa a jego wartością księgową. Zauważa się również, że termin „wartość firmy” jest niekiedy stosowany zamiennie z wartością goodwill i podkreśla ekwiwalentność obu pojęć.

Rozliczenie, zwrot i spłata długu, kredytu lub pożyczki firmy, spółki czy przedsiębiorstwa przez męża albo żonę w trakcie małżeństwa Poznań Warszawa

Istotną cechą przedsiębiorstwa – jak podkreślił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 24 stycznia 2013 r., V CSK 79/12 – jest to, że elementy składające się na jego substrat majątkowy, jak również elementy organizacyjne nie mają zazwyczaj charakteru statycznego, ulegają bowiem zmianom w toku prowadzenia działalności gospodarczej. Pomimo zmiany tych elementów, współwłaściciele zachowują określony ułamek w prawie do przedsiębiorstwa wraz z jego aktualnym substratem materialnym, o którym mowa w art. 551 KC.

Dla celów wyceny wartości rynkowej przedsiębiorstwa należy pomniejszych osiągane przezeń wyniki finansowe o koszty pracy wspólników, gdyż potencjalny nabywca (inwestor finansowy), zaineresowany jest osiąganiem zysków z inwestycji, a nie świadczeniem osobistej racy na rzecz podmiotu. Jeżeli przedsiębiorstwo jako zespół składników majątkowy per saldo (po wyłączeniu osobistej pracy właściciela) nie jest zdolne do generowania zysków, to zorganizowany zespół składników majątkowych i pozamajątkowych nie posiada żadnej rzeczywistej rynkowej wartości, mierzonej możliwym do uzyskania za to przedsiębiorstwo czynszem dzierżawy, bądź czynszem leasingowym. W takim wypadku wartość sprzedaży (cena sprzedaży) takiego przedsiębiorstwa na otwartym rynku może być odnoszona jedynie do wartości składników je tworzących i taką wartość należy uznać za wartość przedmiotowego przedsiębiorstwa.

Przy podziale przedsiębiorstwa stron przedmiotem ustaleń Sądu powinny być również rozliczenia związane z dzielonym przedsiębiorstwem, w tym ustalenie wysokości pożytków (dochodów) uzyskanych w ramach wspólnego przedsiębiorstwa po ustaniu wspólności małżeńskiej oraz ustalenia związane z przyczynieniem się uczestnika poprzez jego osobistą pracę do uzyskania zysku (z możliwością uwzględnienia jego osobistego zaangażowania do wypracowania zysku poprzez pomniejszenie tego zysku o rynkową wartość nakładu pracy osoby, która podjęłaby się kierowania firmą stron).

Zasadą w postępowaniu o podział majątku wspólnego jest, że sąd dokonuje podziału majątku w zakresie tych składników, które istniały w chwili ustania wspólności i które istnieją w chwili dokonywania podziału. Uwzględnia się jednakże rachunkowo również wartości przedmiotów, które bądź w czasie trwania wspólności, bądź też po jej ustaniu zostały zbyte przez jednego z małżonków ze szkodą dla drugiego (np. postanowienie SN z dnia 15 grudnia 2004 r., IV CK 356/04 ).

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w sprawach o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami, stan tego majątku ustala się według chwili ustania wspólności, natomiast wartość – według cen z chwili dokonywania podziału. Stan majątku oznacza przy tym skład majątku, a nie stan poszczególnych przedmiotów wchodzących w jego skład (art. 46 KRO i art. 684 w związku z art. 567 § 3 KPC; zob. postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 czerwca 2015 r., Ts 327/14, OTK-B 2015, nr 3, poz. 320, uchwałę pełnej Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 1969 r., III CZP 12/69, OSNCP 1970, nr 3, poz. 39; uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1985 r., III CZP 75/84, OSNCP 1985, nr 10, poz. 147, uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 września 1974 r., III CZP 58/74, OSNCP 1975, nr 6, poz. 90 oraz postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 1997 r., I CKU 30/97, OSNC 1997, nr 10, poz. 149 i z dnia 26 czerwca 2013 r., II CSK 583/12). Przedmiotem rozstrzygnięcia w sprawie o podział majątku wspólnego powinien być majątek, który, co do zasady, istnieje zarówno w chwili ustania wspólności ustawowej, jak i w chwili dokonywania podziału (art. 1038 § 1 KC w związku z art. 46 KRO i art. 684 w związku z art. 567 § 3 KPC). Ewentualne wyzbycie się lub zniszczenie majątku wspólnego przez jednego z małżonków w okresie między ustaniem wspólności a chwilą orzekania o podziale może natomiast powodować różne implikacje dla postępowania działowego w zależności od tego czy było ono przez tego małżonka zawinione (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1989 r., III CZP 52/89, OSNCP 1990, nr 4-5, poz. 60 i postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 1994 r., III CZP 41/94).

Sąd, stosując bowiem art. 212 § 3 KC, powinien uwzględnić nie tylko składniki majątkowe, które są przedmiotem podziału, ale całościowo stan majątkowy uczestników postępowania działowego, w szczególności, czy inne, nieobjęte postępowaniem składniki majątku współwłaściciela zobowiązanego do spłat mogą mieć znaczenie dla możliwości i terminu wywiązania się przez niego z obowiązku spłat, w tym także poprzez ewentualną możliwość zaciągnięcia odpowiedniego kredytu (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2013 r., V CSK 79/12).

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 1

Wnioskiem Z. S. domagał się dokonania podziału majątku dorobkowego jego i jego byłej żony J. S., w skład którego wchodzi nieruchomość o powierzchni 485 m2, zabudowana budynkiem mieszkalnym o pow. 210m2, położona w M., ruchomości w postaci mebli i sprzętu AGD oraz przedsiębiorstwo pod nazwą Zakład (…), prowadzone przez wnioskodawcę, w skład którego wchodzi nieruchomość o pow. 1200m2, zabudowana budynkiem gospodarczym o pow. 40m2 w ten sposób, by wnioskodawca stał się właścicielem nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym o wartości 300000 złotych z obowiązkiem spłaty na rzecz uczestniczki kwoty 150000 złotych, ruchomości – mebli i sprzętu AGD z obowiązkiem spłaty na rzecz uczestniczki połowy ich wartości, tj. kwoty 15000 złotych, przedsiębiorstwa wraz z nieruchomością – bez spłat ze względu na fakt, że wnioskodawca po rozwiązaniu małżeństwa spłacił 38500 złotych kredytu zaciągniętego umową w trakcie trwania małżeństwa. W uzasadnieniu podnosił, że majątkiem dorobkowym byłych małżonków są składniki wskazane w petitum wniosku, w szczególności przedsiębiorstwo, w skład którego poza wskazaną wcześniej nieruchomością wchodzą jeszcze środki trwałe w postaci zestawu komputerowego i 6 samochodów oraz pasywa w postaci kredytu obrotowego w wysokości 123500 złotych. Propozycję przejęcia na własność nieruchomości z domem mieszkalnym wnioskodawca uzasadniał swoją zdolnością kredytową i możliwością jednorazowej spłaty uczestniczki. Natomiast co do przedsiębiorstwa, brak obowiązku spłaty uzasadniał wnioskodawca tym, że spłacił kwotę 38500 złotych kredytu zaciągniętego podczas trwania małżeństwa, a nadto przedsiębiorstwo obciążone jest kredytem bankowym w wysokości 123500 złotych.

Rozliczenie, zwrot i spłata długu, kredytu lub pożyczki firmy, spółki czy przedsiębiorstwa przez męża albo żonę w trakcie małżeństwa Poznań Warszawa

W odpowiedzi na wniosek uczestniczka poparła go co do zasady, wyrażając zgodę na proponowany we wniosku podział ruchomości stanowiących wyposażenie domu w M., przyznając ich wartość podaną we wniosku, jak też na proponowany sposób podziału nieruchomości zabudowanej domem mieszkalnym, kwestionując jednak jej wartość określoną we wniosku. Co do zasady wyraziła też zgodę na proponowany sposób podziału przedsiębiorstwa (…), kwestionując jednak jego wartość. Podnosiła przy tym, że wnioskodawca bezzasadnie traktuje kredyt w kwocie 123500 złotych jako podlegający uwzględnieniu przy podziale przedsiębiorstwa. Wywodziła, że kredyt został zaciągnięty przez wnioskodawcę już po rozwiązaniu małżeństwa. Do wniosku nie dołączono żadnego dowodu potwierdzającego spłatę 38500 złotych. Nadto uczestniczka wskazała kolejne składniki przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego, a nadto podniosła, że wniosek pomija zupełnie stan środków pieniężnych na rachunkach bankowych.

Na tej podstawie można było ustalić, że w skład przedsiębiorstwa (…) w dacie ustania wspólności ustawowej wchodziły bez wątpienia:

  1. nieruchomość o pow. 1200 m2 zabudowana budynkiem gospodarczym o pow. 40 m2,
  2. zestaw komputerowy,
  3. 6 samochodów, w tym ciężarowy S. z podnośnikiem o numerze rejestracyjnym (…), o nieznanej dacie produkcji, P. (…) o numerze rejestracyjnym (…), C. (…) o numerze rejestracyjnym (…), C. (…) o numerze rejestracyjnym (…), V. (ciężarowy) (…) o numerze rejestracyjnym (…), V. (…), z 2000 r. o numerze rejestracyjnym (…),
  4. przyczepa ciężarowa ,
  5. minikoparka (…) 400
  6. oprogramowanie komputerowe (…),
  7. kserokopiarka cyfrowa S..

Przedmioty te zostały wymienione w zestawieniu środków trwałych załączonym do wniosku, zostały nabyte do przedsiębiorstwa w czasie trwania wspólności majątkowej i bezspornie wchodziły w skład majątku wspólnego byłych małżonków. Chociaż uczestniczka w toku postępowania wskazywała na inne jeszcze składniki przedsiębiorstwa (np. rusztowania, przyczepę campingową, lawetę, meble biurowe), to ostatecznie poprzestała na wyliczonych wcześniej środkach trwałych. Przy braku bowiem jakichkolwiek dowodów pozwalających ustalić, że poza tymi środkami w przedsiębiorstwie, na dzień ustania wspólności majątkowej między małżonkami, fizycznie istniały inne jeszcze składniki, co więcej – przy braku bliższego ich opisu – nie było zdaniem Sądu podstaw do szerszego ujęcia składu przedsiębiorstwa, niż znalazło to ostatecznie wyraz w sentencji postanowienia.

Nie mniej problematyczne było ustalenie wartości czy to przedsiębiorstwa jako funkcjonalnej całości, czy to choćby poszczególnych jego składników. W ocenie Sądu z pewnością nie można jednak zaakceptować tezy prezentowanej przez wnioskodawcę, że przy obliczaniu wartości przedsiębiorstwa powinien być uwzględniony kredyt obrotowy, gdyż w skład przedsiębiorstwa wchodzą nie tylko jego aktywa, ale również pasywa. Teza taka nie znajduje żadnego uzasadnienia normatywnego, kiedy to skreślono z art. 55 1 kodeksu cywilnego zapis, w myśl którego w skład przedsiębiorstwa wchodziły między innymi zobowiązania i obciążenia. Zmiana ta była celowa, wynikała z uzasadnionej krytyki doktryny i obecnie, choć katalog składników przedsiębiorstwa z art. 551 KC ma charakter otwarty, nie obejmuje on pasywów. Zdając sobie sprawę, że pojęcie „wartości przedsiębiorstwa” można różnie ujmować, przy podziale majątku wspólnego opierać należy się na definicji kodeksu cywilnego oraz zasadzie, że podziałowi podlega „majątek wspólny”, a zatem jedynie aktywa. Z tego punktu widzenia zobowiązań obciążających przedsiębiorstwo ani nie zalicza się w jego skład, ani (zasadniczo) nie bierze pod uwagę przy ustalaniu jego wartości – wyjątki dotyczą składników obciążonych rzeczowo, zgodnie bowiem z przeważającym stanowiskiem doktryny i orzecznictwa obciążenia prawnorzeczowe zmieniające rzeczywistą wartość rzeczy należy uwzględniać przy wszelkiego rodzaju podziałach (zniesienie współwłasności, dział spadku, podział majątku wspólnego).

Rozliczenie, zwrot i spłata długu, kredytu lub pożyczki firmy, spółki czy przedsiębiorstwa przez męża albo żonę w trakcie małżeństwa Poznań Warszawa

Wobec tego całkowicie nieuprawnione było założenie, że opinia biegłej G. określa taką wartość przedsiębiorstwa, która może i powinna stanowić podstawę rozliczeń między stronami w niniejszej sprawie. Oddaje ona bowiem co najwyżej wartość księgową, bilansową przedsiębiorstwa, a i to w bardzo ograniczonym zakresie, jako że szeregiem istotnych danych biegła zwyczajnie nie dysponowała, co wprost wynika z jej opinii. Również kolejny biegły, do którego Sąd zwrócił się o wycenę przedmiotowego przedsiębiorstwa, biegły C., stwierdził, że na podstawie dostępnych danych wartości przedsiębiorstwa w takim ujęciu określić się nie da. Poza tym, jeśli już wyceniać wartość przedsiębiorstwa w ten sposób, to uwzględniać powinno się nie tylko wysokość zadłużenia, ale również takie elementy, jak posiadana klientela, renoma, wierzytelności z tytułu wykonanych już robót czy, ogólnie rzecz ujmując, zdolność generowania dochodów, które to elementy mogą sprawić, że rynkowa wartość przedsiębiorstwa będzie znaczna mimo dużego zadłużenia. W tym zakresie brak jednak danych umożliwiających dokonanie pełnej, miarodajnej wyceny bilansowo – księgowej przedsiębiorstwa.

Co jednak najbardziej istotne, wartość przedsiębiorstwa określona w sposób przyjęty przez biegłą G. nie ma żadnego przełożenia na wartość rynkową majątku, która to wartość powinna stanowić podstawę rozliczeń w sprawie o podział majątku wspólnego. Całkowitym nonsensem jest przyjęcie, że szereg składników, które realnie można spieniężyć (i zresztą, faktycznie część z nich wnioskodawca zbył) ma wartość „zero”, jako że zdążyły się one całkowicie zamortyzować z rachunkowego punktu widzenia.

Uwzględniając między innymi powyższe okoliczności, Sąd ostatecznie doszedł do przekonania, że w niniejszej sprawie, dla potrzeb podziału majątku wspólnego byłych małżonków, najbardziej odpowiednia będzie odrębna wycena rynkowej wartości poszczególnych rzeczy i praw bezsprzecznie wchodzących w skład przedsiębiorstwa. Znajduje to uzasadnienie tym bardziej, że przedmiotowe przedsiębiorstwo opierało się głównie na wiedzy, fachowości i uprawnieniach wnioskodawcy, co on sam podkreślał. Elementów tych nie sposób zaś zbyć wraz z przedsiębiorstwem, zatem można przyjąć, że na rynku za to przedsiębiorstwo uzyska się tyle, ile warte są poszczególne jego składniki. Zresztą, jeszcze wnioskodawca rozpoczął wyprzedaż poszczególnych składników majątku przedsiębiorstwa (a nie jakiegokolwiek zorganizowanego ich zbioru), co po pierwsze, potwierdza jedynie słuszność indywidualnego traktowania każdego z tych składników i wyceny pojedynczych elementów przedsiębiorstwa, a po drugie wskazuje, że obciążające wnioskodawcę zadłużenie w żaden sposób nie wpływało ani na samą możliwość sprzedaży poszczególnych składników jego przedsiębiorstwa, ani na jej warunki. Ostatecznie zaś, na moment zamknięcia rozprawy, trudno mówić w ogóle o istnieniu przedmiotowego przedsiębiorstwa – większość jego składników została sprzedana, zmarł też wnioskodawca, którego praca i wiedza stanowiły podstawę funkcjonowania przedsiębiorstwa. Dlatego w wydanym postanowieniu nie można już było wyrazić, że w skład majątku wspólnego wchodzi „przedsiębiorstwo” w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, lecz podziałowi podlegały jedynie poszczególne składniki, które kiedyś tym przedsiębiorstwem były objęte, wycenione osobno przez biegłego rzeczoznawcę.

Wskazana wycena biegłego rzeczoznawcy – J. T. (1), uzupełniona wzajemnie zgodnymi twierdzeniami samych stron, stanowiła podstawę ustalenia wartości poszczególnych składników przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego. Należy sobie oczywiście zdawać sprawę z tego, że wycena biegłego określa jedynie pewne uśrednione wartości możliwe do uzyskania za przedmioty danego rodzaju, jako że biegły nie miał możliwości oględzin większości najbardziej istotnych przedmiotów, zwłaszcza pojazdów. I to głównie wskutek działań samego wnioskodawcy, który rozpoczął wyprzedaż poszczególnych przedmiotów. Nawet gdyby następnie udało się dotrzeć do tych pojazdów, nie sposób byłoby zakładać, że ich stan odpowiada stanowi z chwili ustania wspólności majątkowej. W tych okolicznościach, ufając doświadczeniu biegłego, zdaniem Sądu należało ostatecznie oprzeć się na wskazanych przez niego wartościach poszczególnych składników majątku stron. Przy tym zasadniczych wniosków biegłego żadna ze stron nie kwestionowała.

Odnosząc się zaś do szczegółowych zastrzeżeń E. S., zawartych w jego piśmie wskazać należy przede wszystkim, że E. S. wstąpiła do niniejszego postępowania w miejsce zmarłego wnioskodawcy Z. S., ze wszystkimi tego konsekwencjami. Dlatego nie mogą odnieść skutku twierdzenia, że obecnie nie znajdują się w jej posiadaniu pewne uwzględnione w wycenie przedmioty i prawa, jeśli poprzednio wnioskodawca bezsprzecznie nimi dysponował. Dotyczy to w pierwszym rzędzie pojazdów sprzedanych osobom trzecim. Większość wycenionych przez biegłego przedmiotów znajdowała się w zestawieniu środków trwałych załączonym do wniosku, w tym również kwestionowane przez pełnomocnika we wspomnianym piśmie oprogramowanie komputerowe oraz kserokopiarka cyfrowa. Z faktury złożonej przez samego pełnomocnika wynika, że wnioskodawca przedmioty takie nabył krótko przed ustaniem wspólności majątkowej, za znaczne kwoty jak na urządzenia tego rodzaju, przy tym z pewnością nabył je na potrzeby prowadzonego przedsiębiorstwa, zatem nie sposób przyjąć, że to nie on nimi dysponował. Zresztą, sam pełnomocnik w swoim piśmie przyznał de facto, że kserokopiarka była w przedsiębiorstwie, szacując jej wartość na 600 złotych, która to wartość została też przyjęta przez Sąd. To, co się następnie stało z tymi przedmiotami, obciąża wnioskodawcę, a w konsekwencji – E. S., która w jego miejsce wstąpiła do niniejszego postępowania.

Rozliczenie, zwrot i spłata długu, kredytu lub pożyczki firmy, spółki czy przedsiębiorstwa przez męża albo żonę w trakcie małżeństwa Poznań Warszawa

To samo tyczy się młota pneumatycznego, wymienionego już w opinii biegłej G. – w załączonych do akt dokumentach źródłowych jest faktura potwierdzająca nabycie tego młota, do której odwoływała się biegła w opinii – żadnego ze składników wskazanych przez biegłą żadna ze stron nie kwestionowała. Istnienie tego młota przyznała sama wnioskodawczyni na rozprawie (k. 285), stwierdzając jedynie, że jest on w takim stanie, że nie opłaci się jego naprawa. Na marginesie więc wskazać jedynie można, że istotny jest stan tego młota z chwili ustania wspólności – a nabyty on został za cenę 3490 złotych. Mając to na względzie, przyjęta przez biegłego wartość 800 złotych wydaje się być zatem utrzymana w bardzo rozsądnych granicach. Co się tyczy pozostałych zarzutów pełnomocnika, zupełnie nie wiadomo, dlaczego należałoby przyjąć wartość samochodu S. w kwocie 5000 złotych, nie zaś, jak wskazał biegły, 6100 złotych. Z wyżej przedstawionych powodów zarzuty pełnomocnika wnioskodawczyni do wyceny biegłego uznać należało za całkowicie nieuzasadnione.

Jeszcze bardziej ogólnikowo, niż składniki przedsiębiorstwa (…), zostały we wniosku określone ruchomości w postaci wyposażenia mieszkania stron. Uczestniczka zaakceptowała takie ujęcie, strony zgodnie uznały za wystarczające jedynie określenie łącznej wartości tych rzeczy oraz ustalenie, komu przypadną ze spłatą na rzecz drugiej strony. Ostatecznie wnioskodawca określił wartość tych rzeczy na 20000 złotych, do czego strona przeciwna właściwie przez całe postępowanie się nie odnosiła, zatem należało uznać, że to stanowisko zaakceptowała.

Jeśli chodzi o sposób podziału, to w toku postępowania strony zgłaszały różne propozycje. Zasadniczo były jednak zgodne co do konieczności dokonania podziału w naturze, jako że żadna ze stron ostatecznie nie była w stanie spłacić drugiej z całości majątku. W piśmie pełnomocnik wnioskodawczyni wnosił o przyznanie jej na własność wszystkich składników majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa, zaś uczestniczce – nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym w M. z jego wyposażeniem, z dopłatą na rzecz wnioskodawczyni. Na podstawie zaś art. 211 KC, znajdującym, stosownie do art. 1035 KC w zw. z art. 46 krio zastosowanie także przy podziale majątku wspólnego, każdy ze współwłaścicieli może domagać się zniesienia współwłasności przez podział rzeczy wspólnej. Tym bardziej nie ma przeszkód dla takiego podziału, w którym uprawnieni uzyskują poszczególne rzeczy wchodzące w skład majątku wspólnego. Przy tym uzasadnione było takie zniesienie współwłasności, by wnioskodawczyni przyznać składniki majątku, które wchodziły też w skład przedsiębiorstwa (…), jako że wyłącznie wnioskodawca z nich korzystał po rozwodzie, część do tego sprzedając, również swojej drugiej żonie. Natomiast uczestniczce należało przyznać nieruchomość zabudowaną budynkiem mieszkalnym wraz z jego wyposażeniem. Sama uczestniczka o to początkowo wnosiła, a nadto wnioskodawca z nieruchomości tej po rozwodzie w żaden sposób nie korzystał, znajdowała się ona w faktycznym władaniu uczestniczki postępowania.

Rozliczenie, zwrot i spłata długu, kredytu lub pożyczki firmy, spółki czy przedsiębiorstwa przez męża albo żonę w trakcie małżeństwa Poznań Warszawa

Łączna wartość ustalonego w powyższy sposób majątku podlegającego podziałowi wyniosła 496812 złotych. Wartość udziału każdej ze stron wyniosła więc 248406 złotych. Uczestniczce przypadł zaś majątek wart 321585 złotych, a wnioskodawczyni przypadł majątek wart 114827 złotych. Z tym, że na poczet udziału należnego wnioskodawczyni należało zaliczyć również wartość tych składników przedsiębiorstwa, które wyłącznie przez wnioskodawcę zostały sprzedane – łącznie była to kwota 60400 złotych. Skoro bowiem wyłącznie wnioskodawca doprowadził do pomniejszenia wartości majątku podlegającego podziałowi o wartość tych przedmiotów, to wartość ta powinna być zaliczona na należny jemu udział, ze stosownym ekwiwalentem pieniężnym na rzecz drugiego małżonka (tak też Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 11 marca 2010 r. w sprawie IV CSK 429/09). Razem więc wnioskodawczyni przypadł majątek wart 175227 złotych. Różnicę między stronami należało wyrównać poprzez dopłatę – jej wysokość wyniosła 73179 złotych (321585 – 248406 złotych). Taką też dopłatę należało przyznać wnioskodawczyni. Postanowienie Sądu Rejonowego – I Wydział Cywilny z dnia 20 października 2014 r. I Ns 45/13

Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię nr 2

(…) Uczestnik zgłosił żądanie rozliczenia spłaconego długu wnioskodawczyni w kwocie 1.305,24 zł związanego z prowadzoną przez B. M. działalności gospodarczą. Wnioskodawczyni nie kwestionowała faktu spłaty przez uczestnika długu zarejestrowanej na nią działalności gospodarczej w kwocie 1.305,24zł. Sąd jednak uznał żądanie uczestnika zasądzenia od B. M. z tego tytułu kwoty 1.305,24 zł za niezasadne. Należy zaznaczyć , że przedmiotowy dług nie był długiem majątku osobistego wnioskodawczyni lecz długiem majątku wspólnego (wchodzącej w skład majątku wspólnego działalności gospodarczej – przedsiębiorstwa) . Nadto dług ten został spłacony w trakcie trwania wspólności majątkowej. Uczestnik wskazał , że środki pieniężne na spłatę tego długu posiadał z prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Wskazać należy , że dochody z działalności gospodarczej wypracowane w trakcie trwania wspólności majątkowej wchodzą w skład majątku wspólnego. Między wnioskodawczynią i uczestnikiem obowiązywał jeszcze ustrój wspólności majątkowej i nie ma tu znaczenia fakt wyprowadzenia się wnioskodawczyni ze wspólnej nieruchomości. Jeśli uczestnik spłacił dług majątku wspólnego ze środków pochodzących z majątku wspólnego, to nie może żądać od wnioskodawczyni rozliczenia tego spłaconego długu.

Uczestnik żądał także zasądzenia od wnioskodawczyni kwoty 10.301,55 zł tytułem ½ spłaconego przez niego wspólnego kredytu . Bezsporny był fakt , że uczestnik dokonał spłaty kredytu zaciągniętego przez wnioskodawczynię i uczestnika w trakcie trwania wspólności majątkowej w kwocie 20.603,11 zł . Spłata kwoty 20.603,11 zł ostatecznie miała miejsce, a więc w trakcie trwania majątku wspólnego i została spłacona za środki pochodzące z dochodów działalności gospodarczej prowadzonej przez J. M.. Zatem tak samo jak w przypadku opisanej wyżej spłaty długu z działalności gospodarczej została dokonana spłata długu majątku wspólnego z majątku wspólnego. Tym samym niezasadne jest żądanie przez uczestnika rozliczenia spłaty tego długu poprzez zasadzenie od wnioskodawczyni połowy spłaconej kwoty tj. 10.301,55 zł.

Sąd uznał, wobec podniesionego przez wnioskodawczynię zarzutu przedawnienia tego roszczenia, że roszczenie to nie jest przedawnione. Bowiem zgodnie z przepisem art. 121 pkt 3 KC bieg terminu przedawnienia nie rozpoczyna się , a rozpoczęty ulega zawieszeniu co do roszczeń , które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu – przez czas trwania małżeństwa. Zatem bieg terminu roszczeń uczestnika wobec wnioskodawczyni rozpoczął się dopiero od uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód.

Sąd uznał za niezasadne żądanie zasądzenia od wnioskodawczyni kwoty 2.060,91 zł tytułem zwrotu ½ poniesionych opłat za wodę i prąd. Wydatki z tytułu opłat ponoszonych w związku z korzystaniem z budynku na nieruchomości w większości nie są nakładami na ta nieruchomość ani związanymi z nią innymi obciążeniami. Wydatki te ogólnie nie służą utrzymaniu samej rzeczy , zachowaniu jej substancji lub zwiększeniu jej wartości czy użyteczności ale jedynie zaspokojeniu własnych potrzeb osoby lub osób korzystających z nieruchomości i w związku z tym czerpiących prąd czy wodę , gaz lub inne media. Można by przyjąć , że koszty ogrzewania – których w niniejszym postępowaniu uczestnik nie domagał się rozliczenia – mogłyby być służyć utrzymaniu substancji ogrzewanego budynku. Byłaby to ta cześć kosztów za ogrzewanie budynku , która byłaby niezbędna do zapewnienia w nim takiej temperatury dzięki której nie będzie on niszczeć względu na warunki atmosferyczne.

Rozliczenie, zwrot i spłata długu, kredytu lub pożyczki firmy, spółki czy przedsiębiorstwa przez męża albo żonę w trakcie małżeństwa Poznań Warszawa

Natomiast dochodzone w niniejszym postępowaniu wydatki na wodę i prąd nie zmierzają do zachowania substancji budynku. Dlatego wydatki na wodę i prąd nie obciążają współwłaścicieli na podstawie art. 207 KC. Należy wskazać , że w uzasadnieniu wyroku w sprawie toczącej się pomiędzy B. M. i J. M. Sąd Okręgowy w uzasadnieniu wyroku wskazał , że wydatki na opłaty związane z korzystaniem z nieruchomości przez inne niż dany współwłaściciel osoby , wobec których nie ma on obowiązku alimentacyjnego , mogą go obciążać tylko jeśli zobowiązał się je ponosić , a w przypadku B. M. taka sytuacja nie miała miejsca. Sąd rozpoznający niniejsza sprawę w pełni podziela to stanowisko. Uczestnik nie wykazał , a nawet nie podnosił , że opłaty za prąd były tez związane z ogrzewaniem budynku , a jeśli tak by było to uczestnik winien wykazać w jakiej części opłaty za prąd dotyczyły funkcjonowania pieca CO.

Wobec powyższego w pkt VIII postanowienia zasądzono od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika kwotę 1.767 zł tytułem zwrotu połowy spłaconych długów tytułem podatku od nieruchomości wspólnej , a w pozostałym zakresie żądania uczestnika o zwrot opłat za wodę i prąd , za spłatę wspólnego kredytu , za spłatę wspólnego kredytu , za spłatę długu związanego z działalnością gospodarczą wnioskodawczyni oddalono. Postanowienie Sądu Okręgowego w Poznaniu – II Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 28 lipca 2020 r. II Ca 1590/19

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i specjalista od prawa rodzinnego. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach rodzinnych. Gdy nie pisze artykułów na blogu, reprezentuje swoich klientów w sądzie, dążąc do osiągnięcia najlepszych dla nich rozwiązań.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Kancelaria Prawa Rodzinnego w Poznaniu