Zgodnie z treścią art. 113 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – dalej k.r.o., niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Kontakty te obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej. Ustawodawca przesądził w tym przepisie zasadę, że kontakty są prawem niezależnym od władzy, a więc mogą być ustalane również wówczas, gdy jednemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska.
Kontakty z rodzicem są prawem małoletniego dziecka i służyć mają jego dobru. Prawu dziecka do utrzymywania z nim kontaktów przez rodzica odpowiada obowiązek tego rodzica, a prawu rodzica do utrzymywania z nim kontaktów przez dziecko odpowiada obowiązek tego dziecka, wszak koniecznymi elementami każdego stosunku rodzinnoprawnego są – po jednej stronie prawo podmiotowe, a po drugiej stronie odpowiadający mu (to znaczy korelatywnie z nim sprzężony) obowiązek. Jeżeli dziecko przebywa stale u jednego z rodziców, sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z nich rodzice określają wspólnie, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia; w braku porozumienia rozstrzyga sąd opiekuńczy.
Podkreślić należy, że ustalanie kontaktów rodzica z dzieckiem przez sąd występuje jedynie w przypadku, gdy brak w tym zakresie porozumienia między rodzicami. W toku rozpoznawania sprawy o ustalenie lub zmianę kontaktów sąd dokonuje szeregu ustaleń w celu zbadania, czy kontakty nie będą zagrażały dobru dziecka. Sąd w szczególności wysłuchuje rodziców, przesłuchuje świadków, ale może również dopuścić dowód z opinii biegłych. W sprawach dotyczących osoby małoletniego dziecka sąd ma obowiązek wysłuchać je, jeżeli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwala.
W przypadku, gdy wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy może ograniczyć utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem poprzez: zakazanie spotykania się z dzieckiem; zakazanie zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu; zezwolenie na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd; ograniczenie kontaktów do określonych sposobów porozumiewania się na odległość; zakazanie porozumiewania się na odległość. Jeżeli natomiast utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza, sąd zakaże ich utrzymywania.
Ustalenie zakresu kontaktów odbywa się więc po przeprowadzeniu stosownego postępowania dowodowego. Często postępowanie to przebiega w sytuacji głębokiego konfliktu między rodzicami dziecka. Taka atmosfera jest wywoływania niejednokrotnie przez rodzica, pod którego pieczą znajduje się dziecko, a który podejmuje szereg działań zniechęcających małoletniego do podejmowania kontaktów z drugim rodzicem. Utrudnianie kontaktów trwa często wiele miesięcy i przybiera charakter zamierzonej alienacji. Taka sytuacja niekorzystnie wpływa na więzi łączące dziecko z drugim rodzicem, co powodować może, że dziecko nie będzie wyrażało chęci do kontaktów. Rodzic dopuszczający się alienacji, zamiast współpracować z drugim rodzicem, indukuje swoją niechęć dziecku i w ten sposób działa niezgodnie z jego dobrem. W takim stanie faktycznym może dochodzić do ustalania kontaktów mimo początkowej niechęci małoletniego, ale dzieje się to w celu odbudowy więzi zaburzonych przez rodzica sprawującego bezpośrednią pieczę nad nim.
Dostrzegając problematykę przymusowego wykonania kontaktów i mając na uwadze subiektywny odbiór przez strony zasadności orzeczeń sądów w tym obszarze, wskazać należy, że konieczność sądowego sankcjonowania działań nakierowanych na utrudnienie lub uniemożliwienie kontaktów pojawia się często w skrajnych przypadkach – gdy dochodzi do manipulowania dzieckiem, co skutkuje ujawnianiem przez nie poważnych zaburzeń w rozwoju psychicznym, a wyczerpane zostały inne próby uregulowania kontaktów z drugim rodzicem. Występowanie zespołów zachowań sugerujących manipulowanie dzieckiem przez jednego z rodziców, zwykle stwierdzają biegli w oparciu o materiał diagnostyczny zebrany w danej sprawie, tj. analizę akt sprawy, obserwację, pogłębiony wywiad dotyczący rodziny, porównawcze charakterystyki funkcjonowania dziecka w poszczególnych okresach życia (w tym konfliktu pomiędzy rodzicami) i badania psychologiczne. W zależności od zakresu i nasilenia stwierdzanych zachowań i postaw badanych osób, w pierwszej kolejności są proponowane różne formy pomocy rodzicom, np. trening psychologiczny, terapia, czy mediacja.
Niewątpliwie podzielić należy stanowisko, że podejrzenie stosowania przemocy przez rodzica powinno stanowić przesłankę do wprowadzenia stosownych form kontroli i ograniczenia kontaktów. Ocena i decyzja w tym zakresie należy jednak do niezawisłego sądu, którego zadaniem jest działanie zgodnie z dobrem dziecka. Ustawodawca wyposażył sądy w narzędzia umożliwiające ingerencję w zakres oraz przebieg kontaktów.
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
