Procedura zmierzająca do „wyegzekwowania” kontaktów z dzieckiem została podzielona na dwa etapy. Pierwszy etap został określony w art. 51815 kpc, zgodnie, z którym: jeżeli osoba, pod której pieczą dziecko pozostaje, nie wykonuje albo niewłaściwie wykonuje obowiązki wynikające z orzeczenia w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, sąd opiekuńczy, uwzględniając sytuację majątkową tej osoby, zagrozi jej nakazaniem zapłaty na rzecz osoby uprawnionej do kontaktu z dzieckiem oznaczonej sumy pieniężnej za każde naruszenie obowiązku. W drugim zaś etapie, regulowanym w art. 59816 § 1 kpc sąd orzeka o nakazaniu zapłaty ustalonej sumy pieniężnej, jeżeli kontaktu są nadal utrudniane lub uniemożliwiane. Postępowanie w niniejszej sprawie ograniczało się do pierwszego ze wskazanych etapów, który jest regulowany art. 59815 § 1 kpc. Z cytowanego przepisu jednoznacznie wynika, że koniecznymi przesłankami wszczęcia procedury, jest po pierwsze ustalenie, treści zobowiązania rodzica pod pieczą, którego dziecko przebywa, w zakresie realizacji kontaktów z dzieckiem, po drugie ustalenie, że rodzic zobowiązany nie wykonuje lub co najmniej niewłaściwie wykonuje to zobowiązanie. Treść i zakres zobowiązania musi, więc być sprecyzowana w orzeczeniu sądu ewentualnie ugodzie sądowej lub mediacyjnej. Hipoteza art. 59815 § 1 k.p.c. zakłada, iż sposób utrzymywania kontaktów między dzieckiem a rodzicami oraz innymi osobami wymienionymi w art. 1136 k.r.o. został już prawomocnie uregulowany. Pojęcia „nie wykonuje” i „niewłaściwie wykonuje”, należy zaś interpretować, jako każde zawinione działanie zmierzające do utrudnienia osobie uprawnionej realizacji kontaktów z dzieckiem.
Należy też podkreślić, że postępowanie w trybie art. 59815 § 1 k.p.c. ma charakter postępowania wykonawczego, zatem kognicja sądu jest ograniczona do zbadania czy nastąpiło naruszenie obowiązków wynikających z orzeczenia albo z ugody zawartej przed sądem lub przed mediatorem, z jakiej przyczyny oraz jaka jest sytuacja majątkowa i życiowa osoby winnej naruszeń (w celu określenia sumy pieniężnej stanowiącej dla niej zagrożenie). Przesłanki ewentualnej zmiany dotychczasowego uregulowania w przedmiocie kontaktów z dzieckiem, z uwzględnieniem jego dobra, nie podlegają badaniu w postępowaniu dotyczącym wymuszenia realizacji aktualnych obowiązków. Kwestie te mogą być przedmiotem postępowania o zmianę uregulowania kontaktów z dzieckiem, jednak jest to zupełnie inne postępowanie o charakterze rozpoznawczym.
Jako zasadę przyjąć jednak trzeba, że rodzic sprawujący pieczę nad dzieckiem ma obowiązek wykonywać obowiązujące orzeczenie w przedmiocie kontaktów zgodnie z jego treścią, a drogą do jego modyfikacji jest wyłącznie tryb postępowania sądowego (art. 579 k.p.c.). Postępowanie uregulowane w art. 59815 §1-2 k.p.c. ma specyficzny charakter, bo choć stanowi postępowanie opiekuńcze, to ograniczone jest do fazy wykonawczej. Z tej przyczyny sąd, choć oczywiście powinien zbadać przyczyny nieprawidłowego realizowania kontaktów, nie może poddawać rewizji dotychczasowego orzeczenia ustalającego kontakty. Co do zasady, o ile nie zachodzą podstawy do wszczęcia postępowania przez sąd z urzędu, obowiązki ukształtowane aktualnym orzeczeniem w przedmiocie kontaktów muszą być respektowane, a ich naruszenie powinno spotkać się z zagrożeniem sankcją.
Zapłata odszkodowania za utrudnianie kontaktów z dzieckiem
,,Odpowiednia suma pieniężna” nie ma charakteru odszkodowawczego, jednakże dostrzegalny w niej element kary sprawia, że każdorazowo przesłanką jej orzeczenia jest wina w niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu kontaktów z dzieckiem. Z zasady odpowiedzialności opartej na winie wynika, że odpowiednia suma pieniężna powinna być adekwatna nie tylko (jak wprost mówi ustawa) do sytuacji majątkowej i liczby naruszeń, ale także do rodzaju i stopnia winy oraz charakteru i ciężaru gatunkowego zaniechania obowiązku (J. Ignaczewski, Komentarz do spraw rodzinnych, LexisNexis, wyd. 1 z 2012, k. 134). Oznaczenie wysokości sumy pieniężnej grożącej za każde naruszenie obowiązku pozostawione jest więc do uznania sądu, co nie oznacza dowolności. Sąd, oznaczając wysokość tej sumy, adekwatnie do sytuacji majątkowej osoby obowiązanej, powinien jednak mieć na uwadze, aby suma ta była ,,skuteczna”, czyli dla naruszającego obowiązki wynikające z orzeczenia albo ugody o kontaktach na tyle dotkliwa, aby przymusiła go do wykonania ciążących na nim obowiązków. Mimo że ustawodawca operuje zwrotem „sąd zagrozi”, w piśmiennictwie i praktyce orzeczniczej przyjmuje się, że sąd rozpoznający wniosek w tym trybie ma swobodę jurysdykcyjną i nie jest zobligowany do wydania postanowienia zagrażającego grzywną w każdym przypadku naruszenia obowiązków, w oderwaniu od jego wagi i przyczyn.
Należy zaznaczyć, że groźba sankcji pieniężnej, nie może niweczyć celu postępowania, tj. wyegzekwowania kontaktów rodzica z dzieckiem, i zmierzać do uzyskania zyskownego instrumentu szykan między zwaśnionymi rodzicami (tak Jacek Ignaczewski „Komentarz do spraw o kontakty z dzieckiem”, LexisNexis, wyd. I, s. 89-91). Istotnym jest również, że realizując pierwszy etap egzekucji kontaktów z małoletnim Sąd bada wyłącznie fakt naruszenia przez uczestnika postępowania obowiązków wynikających z ostatniego orzeczenia regulującego sposób utrzymywania kontaktów z małoletnim dzieckiem. W przypadku natomiast stwierdzenia takiego naruszenia Sąd może zagrozić uczestnikowi, który dopuścił się takiego naruszenia, zapłatą oznaczonej sumy pieniężnej. Niniejsze postępowanie ma bowiem na celu zabezpieczenie prawidłowego wykonywania prawomocnego orzeczenia Sądu o kontaktach. Dlatego też uczestnik postępowania ma obowiązek stosowania się do prawomocnego orzeczenia w przedmiocie kontaktów, aż do czasu jego zmiany albo uchylenia.
Rodzic, któremu bezprawnie ogranicza się kontakt z dzieckiem, może dochodzić zadośćuczynienia na podstawie art. 448 kc. Stanowisko takie zajął Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 15 lipca 2015 roku w sprawie o sygn. akt I ACa 202/15, uznając, że ograniczanie osobistych kontaktów rodzica z dzieckiem godzi w dobro osobiste uprawnionego do kontaktu w postaci więzi rodzicielskiej, a jest to więź szczególna, której naruszenie wiąże się ze znacznym cierpieniem psychicznym, co uzasadnia przyznanie zadośćuczynienia.
Kontakty ojca z dziećmi
Kontakt z dzieckiem jest najpełniejszy w sytuacji sprawowania bieżącej pieczy nad dzieckiem. Ma to miejsce w razie wykonywania wyłącznej pieczy lub na przemian z drugim rodzicem (piecza naprzemienna). Jednakże orzeczenia wydane jedynie na podstawie przepisów art. 58 § la zd. 1 oraz art. 107 § 2 zd. 1 K.r.o. nie dają podstaw, w świetle art. 1132 i 1133 K.r.o., do ograniczenia lub pozbawienia kontaktów z dzieckiem tego rodzica, któremu ograniczono lub zawieszono władzę rodzicielską, lub nawet jej pozbawiono. Obecnie istnieje normatywna podstawa uzgodnienia w takiej sytuacji przez rodziców sposobu (formy i częstotliwości) kontaktowania się z dzieckiem rodzica, któremu ograniczono wykonywanie władzy rodzicielskiej. Zgodnie z art. 1131 § 1 K.r.o., jeżeli dziecko przebywa stale u jednego z rodziców, sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z nich rodzice określają wspólnie, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia; w braku porozumienia rozstrzyga sąd opiekuńczy.
Instytucja kontaktów znajduje zastosowanie, gdy władzę rodzicielską powierzono obojgu rodzicom, ale bieżącą pieczę sprawuje jedno z nich, gdy władzę rodzicielską ograniczono, a nawet gdy jej pozbawiono (gdyż prawo do kontaktów jest niezależne od władzy rodzicielskiej). Zgodnie z art. 113 § 2 K.r.o. kontakty obejmują w szczególności dwie podstawowe formy: przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) oraz porozumiewanie się z nim (bezpośrednio lub pośrednio, w postaci korespondencji i korzystania z innych środków porozumiewania się na odległość, także w postaci elektronicznej). Przepis art. 113 § 1 K.r.o. stanowi, że także w odniesieniu do dziecka utrzymywanie kontaktów powinno być nie tylko jego prawem, ale i obowiązkiem. Równocześnie art. 1134 K.r.o. daje sądowi opiekuńczemu, orzekającemu w sprawie kontaktów z dzieckiem, kompetencję do zobowiązania rodziców do określonego postępowania, ze wskazaniem możliwości kierowania rodziców do placówek lub specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc.
Zakaz kontaktów ma charakter wyjątkowy i musi być uzasadniony poważnym zagrożeniem dobra dziecka. Praktyka sądowa wskazuje, że w zdecydowanej większości wypadków wnioski o uregulowanie kontaktów są uwzględniane.
Odebranie dziecka matce
Sądowe rozstrzygnięcia w przedmiocie oddzielenia dziecka od głównego opiekuna pojawiają się wyłącznie w skrajnych przypadkach, w sytuacji gdy dochodzi do manipulowania dziećmi, kiedy ujawniają one poważne zaburzenia w rozwoju psychicznym i wyczerpane zostały inne próby uregulowania kontaktów z drugim z nich. Występowanie zespołów zachowań sugerujących manipulowanie dzieckiem przez jednego z rodziców zwykle stwierdzają biegli w oparciu o materiał diagnostyczny zebrany w danej sprawie, tj. analizę akt sprawy, obserwację, pogłębiony wywiad dotyczący rodziny, porównawcze charakterystyki funkcjonowania dziecka w poszczególnych okresach życia (w tym konfliktu pomiędzy rodzicami) i badania psychologiczne. W zależności od zakresu i nasilenia stwierdzanych zachowań, postaw badanych osób w pierwszej kolejności są proponowane różne formy pomocy rodzicom, np. trening psychologiczny, terapia, mediacja.
W obowiązującym stanie prawnym niewłaściwe sprawowanie władzy rodzicielskiej czy utrudnianie kontaktów dziecka z jednym z rodziców, także poprzez ustalenie, iż przybiera formy zjawiska alienacji, może skutkować powierzeniem przez sąd pieczy nad dzieckiem drugiemu rodzicowi. Sąd opiekuńczy, zgodnie z art. 570 kpc lub art. 577 kpc, może wszcząć w tym kierunku postępowanie także z urzędu. Powyższe znajduje wyraz w utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego. Już w orzeczeniu z dnia 2 grudnia 1957 roku sąd ten przywołał jako ujemną okoliczność, przy ocenie któremu z rodziców powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej, fakt wpajania dziecku uczucia niechęci do drugiego rodzica lub wręcz nienawiści (I CR 1045/56, OSN 1959 nr III, poz. 76). W postanowieniu z dnia 30 sierpnia 1977 roku Sąd Najwyższy wywiódł natomiast, że uniemożliwianie utrzymania właściwego kontaktu między rodzicem a dzieckiem narusza interes małoletniego i może stanowić przyczynę uzasadniającą zmianę prawomocnego postanowienia regulującego wykonywanie władzy rodzicielskiej (III CRN 204/77, LEX nr 7986).
Przykładowe wyroki
- zagrozić P. S. (1) nakazaniem zapłaty na rzecz J. P. kwoty 200 (dwieście) złotych za każdorazowe nierealizowanie kontaktów z małoletnimi P. S. (2) urodzoną (…) i S. W. S. urodzoną (…) ustalonych w ugodzie zawartej 30 stycznia 2019 roku w Sądzie Rejonowym w Poznaniu. w sprawie sygnatura akt XXXX,
- zagrozić uczestniczce postępowania M. P. nakazaniem zapłaty na rzecz wnioskodawcy A. P. sumy pieniężnej w wysokości po 150,00 złotych (słownie: sto pięćdziesiąt złotych) za każde naruszenie obowiązku w przedmiocie kontaktów wnioskodawcy z małoletnim K. P. wynikającego z ugody zawartej przed Sądem Rejonowym w Poznaniu w dniu 22 kwietnia 2018 roku, w sprawie sygnatura akt XXX
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.