Artykuł 92 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowi, iż dziecko do pełnoletniości pozostaje pod władzą rodzicielską. Władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw (art. 95 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Zgodnie z art. 95 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Poprzez dobro dziecka należy rozumieć zapewnienie dziecku wszystkich tych wartości, które są konieczne do jego prawidłowego rozwoju fizycznego i duchowego, o czym stanowi art. 96 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Ustawodawca wprowadził jedno kryterium ograniczenia władzy rodzicielskiej. Jest to zagrożenie dobra dziecka, przejawiające się w nieprawidłowościach w wykonywaniu władzy rodzicielskiej. Owe nieprawidłowości niekiedy traktowane są jako drugie kryterium ograniczenia władzy rodzicielskiej. W istocie rzeczy te nieprawidłowości są przyczyną zagrożenia dobra dziecka, będącego skutkiem wadliwego postępowania rodziców albo rodzica. Błędy rodziców nie stanowią podstawy ingerencji we władzę rodzicielską na podstawie komentowanego przepisu dopóty, dopóki nie stanowią zagrożenia dla dobra dziecka. Zatem w konsekwencji dochodzimy do wniosku, że jedyną podstawą ograniczenia władzy rodzicielskiej na podstawie art. 109 jest zagrożenie dobra dziecka.
Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, to ograniczenie władzy rodzicielskiej staje się obowiązkowe. Ograniczenie władzy rodzicielskiej dotyczy, zależnie od okoliczności, bądź obojga, bądź jednego z rodziców i odnosi się tylko do dzieci, które imiennie zostały wymienione w postanowieniu sądu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej. Ograniczenie władzy rodzicielskiej nie musi bowiem dotyczyć wszystkich dzieci rodziców. Może zależnie od okoliczności odnosić się tylko do niektórych dzieci, albo tylko do jednego dziecka, jeżeli tylko jego dobro jest zagrożone, np. z powodu potrzeby intensyfikacji działań rodziców, ukierunkowanych na leczenie chorego dziecka.
Celem postępowania o ograniczenie władzy rodzicielskiej jest usunięcie zagrożenia dobra dziecka i wytłumaczenie tego rodzicom w celu podjęcia współpracy z sądem opiekuńczym w interesie ich dziecka. Jak zostało bowiem wskazane z art. 95 § 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wynika, iż władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Poprzez dobro dziecka należy rozumieć zapewnienie dziecku wszystkich tych wartości, które są konieczne do jego prawidłowego rozwoju fizycznego i duchowego, normalnych warunków do prawidłowego rozwoju.
W doktrynie przyjmuje się, iż przesłankami zastosowania art. 109 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego są: zagrożenie dobra dziecka i nienależyte wykonywanie władzy rodzicielskiej. Przesłanki te występują łącznie w takim znaczeniu, że przesłanka nienależytego wykonywania władzy rodzicielskiej jest w pewnym stopniu kwalifikowana przez przesłankę zagrożenia dobra dziecka. Z kolei przez nienależyte wykonywanie władzy rodzicielskiej należy rozumieć zarówno zawinione, jak i niezawinione niewłaściwe postępowanie rodziców (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 czerwca 1976 r., III CZP 46/75).
Natomiast art. 109 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przewiduje, że jeżeli dobro dziecka jest zagrożone to sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia. Celem wydania takich zarządzeń jest zawsze ochrona dobra dziecka w sytuacji jego zagrożenia. Nie jest istotne czy zachowanie rodziców jest zawinione czy nie jest zawinione, czy jest spowodowane bezradnością, nieudolnością czy nieświadomością, bądź chorobą lub mylnym wyobrażeniem o tym, czego potrzebuje ich dziecko. Zarządzenia oparte na art. 109 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie są formą represji w odniesieniu do rodziców, ani nie zmierzają do ich negatywnej oceny, lecz są formą niesienia im pomocy w przypadku trudności wychowawczych czy życiowych. Celem postępowania o ograniczenie władzy rodzicielskiej jest usunięcie zagrożenia dobra dziecka. Ustawodawca nakazuje stosowanie ingerencji na podstawie art. 109 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego już wtedy, gdy dobro dziecka jest zagrożone. Sąd opiekuńczy działa bowiem profilaktycznie przez zapobieganie ujemnym skutkom niewłaściwego lub nieudolnego sprawowania władzy rodzicielskiej.
Natomiast art. 111 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przewiduje, że jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców. Dokonując wykładni przepisu art. 111 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, trzeba mieć na uwadze, że do pozbawienia władzy rodzicielskiej upoważniają sąd tylko takie zaniedbania obowiązków względem dziecka, które mogą być ocenione jako rażące. Muszą to być poważne zaniedbania, bądź zaniedbania o mniejszej wadze, które nabierają cech niepoprawności i uporczywości. W przepisie art. 111 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego chodzi o zaniedbania rodziców, które cechuje uporczywość, niepoprawność i nasilenie złej woli. Zaniedbania o mniejszym ciężarze, nieosiągające takich cech, uzasadniają jedynie wydanie odpowiednich zarządzeń przewidzianych w art. 109 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
