Treść art. 567 § 1 KPC wyraźnie stanowi jaki rodzaj spraw podlega rozpoznaniu w ramach podziału majątku wspólnego, które to postępowanie jest wyłączne i jedyne do oceny ich dochodzenia. Postępowanie o podział majątku wspólnego ma charakter kompleksowy tak samo, jak postępowanie o zniesienie współwłasności i o dział spadku, albowiem poza podziałem w znaczeniu ścisłym obejmuje także rozstrzygnięcia o wzajemnych roszczeniach majątkowych. Do ww. dodatkowych żądań podlegających ocenie należy nie tylko domaganie się ustalenia nierównych udziałów, ale również roszczenie o zwrot wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty i z majątku osobistego na majątek wspólny (postanowienie Sądu Najwyższego z 1.12.2011 r., I CSK 78/11, postanowienie Sądu Najwyższego z 4.4.2012 r., I CSK 323/11, publ. Biuletyn Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 2013 r. Nr 7-8). Poza tym, stosując odpowiednio art. 686 KPC byli małżonkowie (małżonkowie) mogą domagać się rozstrzygnięcia o wzajemnych roszczeniach z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów majątku wspólnego, pobranych pożytków i innych przychodów, poczynionych na ten majątek nakładów i spłacenia obciążających go długów w okresie od ustania wspólności majątkowej do chwili podziału (J.S. Piątowski, w: J.S. Piątowski (red.), System prawa rodzinnego, s. 499–503). Do zakresu przedmiotowych roszczeń zalicza się również żądanie współwłaściciela dochodzone od pozostałego współwłaściciela, korzystającego z rzeczy (nieruchomości) wspólnej z naruszeniem art. 206 KC, w sposób wykluczający jego współposiadanie, wynagrodzenia za korzystanie z tej rzeczy z zachowaniem przesłanek w art. 224 § 2 KC lub art. 225 KC (uchwała Sądu Najwyższego z 13 marca 2008 r. sygn. akt III CZP 3/08, OSNC z 2009 r. Nr 4, poz. 53). Do roszczeń w powyższym zakresie stosuje się odpowiednio przepisy art. 618 § 2 i 3 KPC
Kontynuując poczynione powyżej rozważania dodać wypada, iż orzeczenia wydawane w sprawach o podział masy majątkowej, do jakich należą także orzeczenia w sprawach o podział majątku wspólnego byłych małżonków, muszą dotyczyć całości przedmiotu działu i rozstrzygać o wszystkich zgłoszonych wzajemnych roszczeniach współwłaścicieli, w tym o spłacie wartości udziału na rzecz osoby, której rzeczy nie przyznano, o nakładach z majątku osobistego na majątek wspólny i odwrotnie oraz o dopłatach wyrównujących udział. Wszystkie te rozstrzygnięcia są ze sobą ściśle powiązane i wzajemnie uwarunkowane, stanowią integralną całość i są wzajemnie zależne. Dlatego zasadą jest, że o podziale majątku wspólnego i wszystkich kwestiach ubocznych podlegających rozstrzygnięciu w tym postępowaniu, wskazanych w art. 567 KPC, sąd orzeka w postanowieniu kończącym postępowanie w sprawie. Dopuszczalne jest także wydanie postanowienia częściowego, obejmującego tylko niektóre składniki majątku wspólnego. Postanowienie takie musi jednak zawierać całkowite rozstrzygnięcie wszystkich wskazanych wyżej kwestii odnoszących się do dzielonego składnika majątku, a zatem musi zawierać zarówno rozstrzygnięcie o przyznaniu tego składnika jednemu z uczestników, jak i definitywne rozliczenia z tego tytułu (postanowienie Sądu Najwyższego z 17.6.2015 r., I CZ 53/15, Legalis).
Hipoteka jest ograniczonym prawem rzeczowym, o charakterze zabezpieczającym. Jest prawem akcesoryjnym, którego powstanie i wygaśnięcie zależy od istnienia wierzytelności, a jego treścią jest uprawnienie wierzyciela do dochodzenia zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości ( art. 65 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1916 ze zm.; dalej jako KWU). Zważywszy, że hipoteka nie ma charakteru samodzielnego, oderwanego od zabezpieczonej wierzytelności, a więc nie stanowi rzeczowego prawa do wartości, czy też prawa rezerwującego określoną wartość, stąd też samej tylko okoliczności, że obciąża nieruchomość, nie można przypisać doniosłości prawnej; decydujący jest cel hipoteki jakim jest zabezpieczenie wierzytelności. Istnieje zatem potrzeba oceny wpływu nie hipoteki jako prawa akcesoryjnego, ale wpływu zabezpieczonego w ten sposób długu na wartość nieruchomości, przy jednoczesnym uwzględnieniu, wynikającej z art. 686 KPC, kognicji sądu dokonującego podziału majątku ograniczonej do orzekania o długach spłaconych.
Zgodnie z art. 154 ustawy, ustalenie wartości rynkowej nieruchomości ( art. 151 ust. 1) należy do rzeczoznawcy majątkowego, który uwzględnia w szczególności cel wyceny, rodzaj i położenie nieruchomości, przeznaczenie w planie miejscowym, stopień wyposażenia w urządzenia infrastruktury technicznej, stan jej zagospodarowania oraz dostępne dane o cenach, dochodach i cechach nieruchomości podobnych. Ponadto, zgodnie z § 38 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 21 września 2004 r. w sprawie wyceny nieruchomości i sporządzenia operatu szacunkowego (Dz.U. Nr 207, poz. 2109), przy określeniu wartości nieruchomości uwzględnia się obciążenia nieruchomości ograniczonymi prawami rzeczowymi, jeżeli wpływają one na zamianę tej wartości ( § 1).
Przy określaniu wartości nieruchomości obciążonej ograniczonym prawem rzeczowym jej wartość pomniejsza się o kwotę odpowiadającej wartości tego prawa, równej zmianie wartości nieruchomości, spowodowanej następstwem ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego ( § 2). Ten legalny mechanizm ustalania wartości rynkowej nieruchomości wskazuje, że wśród czynników decydujących o tej wartości mieszczą się nie tylko cechy fizyczne nieruchomości, ale równorzędny z nimi jest cel oszacowania, a istniejące obciążenie uwzględnia się tylko wówczas, gdy powoduje zmniejszenie wartości nieruchomości; z kolei zmniejszenie wartości to różnica spowodowana istnieniem obciążenia.
Znaczenie celu oszacowania uwidacznia się w szczególności wówczas, gdy oszacowania dokonuje się na potrzeby obrotu nieruchomością. Przy sprzedaży nieruchomości wartość rynkową nieruchomości odzwierciedla równa tej wartości cena, a obciążenie hipoteką, jak trafnie zauważył Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 26 stycznia 2016 r., I CSK 54/16 („Biuletyn SN” 2017, nr 5, s. 13), wpływa jedynie na sposób zadysponowania tą ceną, zwykle przez zapłatę długu w celu doprowadzenia do wygaśnięcia hipoteki. Jeżeli strony umowy nie ustalą sposobu uiszczenia ceny przez przeznaczenie jej w całości lub części na zaspokojenie wierzyciela hipotecznego i nie doprowadzą do wygaśnięcia hipoteki, nabywca obciążonej hipoteką nieruchomości wstępuje w prawa dłużnika rzeczowego i w związku z tym ponosi ryzyko odpowiedzialności za cudzy dług w postaci ryzyka egzekucji i możliwości odzyskania spłaconego długu. Ryzyko to może wówczas obniżać cenę nieruchomości, ma bowiem wymiar finansowy, ale nie jest to równoznaczne z pomniejszeniem wartości nieruchomości o kwotę niespłaconego zadłużenia (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2013 r., II CSK 414/12).
Wpływ na wartość nieruchomości w obrocie takich praw obciążających nieruchomość, jak służebność lub prawo dożywocia, nie wywołuje kontrowersji niewątpliwie z tego powodu, że prawa te nie mają charakteru akcesoryjnego. Przy sprzedaży nieruchomości, na których ciążą, wyłącznie zobowiązanym staje się nabywca, a poprzedni zobowiązany staje się wolny. Z tego względu wartość tych uprawnień właścicielskich, które prawo obciążające nabywaną nieruchomość ogranicza czy też wartość przejętych przez nabywcę obowiązków pomniejsza ustaloną wartość rynkową nieruchomości.
Można zatem sformułować wniosek, że na wartość nieruchomości nie oddziaływa samo obciążające ją prawo, ale związany z tym prawem dług, co w odniesieniu do hipoteki oznacza związek z odpowiedzialnością za ten dług. Jeżeli nie dochodzi do zmiany osób odpowiedzialnych za dług, nie ma wystarczających podstaw do przyjęcia, że obciążenie oddziaływa na wartość nieruchomości.
Zgodnie zaś z przepisem art. 31 ust. 1 k.r. i o. z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny), przedmioty majątkowe nieobjęte zaś wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków. Na majątek wspólny zatem składają się przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej. Jedynie w ściśle i wyczerpująco wymienionych przez Kodeks rodzinny i opiekuńczy wypadkach, nabyty w czasie trwania ustroju wspólności ustawowej przedmiot majątkowy nie zwiększa stanu majątku wspólnego, lecz staje się z mocy art. 33 k.r. i o. przedmiotem majątku osobistego.
Artykuł 31 k.r.i o. wyraża zasadę ogólną, a art. 33 pkt 1-10 k.r. i o. wyjątki od tej zasady. Taki rozkład zasady i wyjątków rozstrzyga wszelkie wątpliwości co do tego, czy konkretny przedmiot majątkowy należy zaliczyć do majątku wspólnego, czy też osobistego. Ponadto należy zaznaczyć, że Kodeks rodzinny i opiekuńczy w zasadzie nie zawiera własnych unormowań dotyczących podziału majątku, który był objęty wspólnością ustawową, w art. 46 k.r. i o. znajduje się jedynie odesłanie do przepisów o dziale spadku. Problematykę wspólności majątku wspólnego i jego sądowego podziału normują zatem w sferze materialnoprawnej art. 1035-1046 KC., przy czym art. 1035 KC. zawiera kolejne odesłanie, nakazując stosować odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych, a w sferze proceduralnej art. 566 i 567 KPC oraz art. 680-689 KPC W art. 688 KPC znajduje się zaś odesłanie do odpowiedniego stosowania przepisów o zniesieniu współwłasności, w szczególności do art. 618 § 2 i 3 KPC.
Podstawową kwestią w sądowym podziale majątku wspólnego jest ustalenie składu majątku podlegającego podziałowi. W myśl bowiem art. 684 KPC skład i wartość tego majątku ustala sąd, który określa, jakie przedmioty majątkowe podlegają podziałowi, przy czym zauważyć należy, iż norma art. 684 KPC nie stwarza dla sądu uprawnień do prowadzenia z urzędu dochodzenia mającego na celu ustalenie, czy i jakie składniki majątku podlegają jeszcze podziałowi oprócz wskazanych przez zainteresowanych w sprawie. Przedmiotem tego podziału winien zaś być, zgodnie z art. 1038 § 1 KC. w zw. z art. 46 k.r. i o., cały majątek objęty wspólnością.
Zgodnie z ustalonym stanowiskiem judykatury przy szacowaniu składników majątku wspólnego należy uwzględnić obciążenia zmieniające rzeczywistą wartość tych składników w szczególności obciążenia o charakterze prawnorzeczowym, za które ponosi odpowiedzialność każdorazowy właściciel nieruchomości, zwłaszcza obciążenie hipoteką. Wartość tych obciążeń odlicza się zarówno przy ustalaniu składników majątku wspólnego, jak i przy zaliczaniu wartości przyznanej jednemu z małżonków nieruchomości na poczet przysługującego mu udziału w majątku wspólnym (post. SN z dnia 5 października 2000 r., II CKN 611/99 i z dnia 29 września 2004 r., II CK 538/03).
Kwestia ta ma niepoślednie znaczenie w realiach tej sprawy, albowiem objęty sporem lokal mieszkalny jest obciążony hipoteką umowną zabezpieczającą spłatę wierzytelności kredytowej obciążającej oboje małżonków jako osobistych dłużników solidarnych banku, zgodnie z umową o kredyt bankowy. Wskazać należy zatem, że spłata długu hipotecznego uwzględnionego przy ustalaniu wartości nieruchomości przez zmniejszenie jej wartości, dokonana z osobistego majątku przez małżonka, któremu przypadła ona w wyniku podziału nie rodzi zatem roszczenia wobec drugiego małżonka, mimo że dług zabezpieczony hipoteką obciążał oboje małżonków (post. SN z dnia 2 kwietnia 2009 r., IV CSK 566/08).
Czym innym jest bowiem odpowiedzialność osobista byłych małżonków wobec wierzyciela, na którą podział majątku nie ma wpływu, czym innym natomiast zasady rozliczenia między nimi wydatków z majątku osobistego jednego z małżonków z tytułu wspólnego długu. Jeżeli ze względu na istnienie odpowiedzialności rzeczowej dług obciąża rzecz i obniża jej wartość, jego spłata przez małżonka, który w wyniku podziału majątku otrzymał obciążoną rzecz oszacowaną z uwzględnieniem tego długu stanowi realizację zasady, że zobowiązany do spłaty jest ten komu nieruchomość została przyznana, gdyż spłacając dług zapobiega skierowaniu przez wierzyciela roszczeń do tej rzeczy.
Nieuwzględnienie zatem obciążającej nieruchomość hipoteki, przy ustalaniu wysokości spłaty należnej małżonkowi któremu nieruchomość nie została przydzielona, od drugiego małżonka, mogłoby prowadzić do tego, że jako dłużnik hipoteczny małżonek ten spłaci sam cały dług będąc przy tym pozbawiony możliwości dochodzenia w stosunku do współmałżonka roszeń z tego tytułu. W takiej sytuacji, małżonek któremu przysądzono własność nieruchomości zobowiązany byłby do spłaty całego kredytu jako dłużnik rzeczowy oraz połowy wartości nieruchomości nie uwzględniającej obciążenia, drugi małżonek pozostawał by natomiast solidarnym dłużnikiem z tytułu kredytu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2009 r., III CZP 103/09; postanowienie SN z dnia 26 października 2011 r., I CSK 41/11).
Art. 618 § 3 KPC ma charakter przepisu materialnego, statuującego prekluzję roszczeń, które podlegają rozliczeniu w ramach podziału majątku, a które w tym postępowaniu nie zostały zgłoszone lub też zostały zgłoszone ale nierozliczone. Podkreślić także wypada, że charakter ww. postępowań odpowiada zasadzie kompleksowego rozliczenia wzajemnych roszczeń związanych ze składnikiem majątku wspólnego, jego posiadaniem oraz poniesionych nakładów na rzecz wspólną. Po zapadnięciu prawomocnego postanowienia o podziale majątku wspólnego, żadne z ww. roszczeń nie mogą być już dochodzone, chociażby nie były zgłoszone w tym postępowaniu. Na skutek skupienia ww. roszczeń w postpowaniu o podział majątku, stają się one jego elementem i tracą samodzielność w odniesieniu do rozstrzygania o nich (postanowienie Sądu Najwyższego z 27.01.2016 r. sygn. akt III CZP 62/15).
Powyższe regulacje odnoszą się bezspornie do spłaconych do czasu podziału majątku wspólnych zobowiązań (długów) zaciągniętych w czasie trwania wspólności majątkowej, które zostały zużyte na majątek wspólny i spłacone w okresie pomiędzy ustaniem wspólności a podziałem majątku wspólnego, albowiem tak spłacona należność przestaje być długiem a przekształca się w roszczenie o zwrot nakładów na rzecz małżonka, który dokonał zapłaty. Przedmiotowe roszczenie podlega wówczas rozliczeniu na podstawie art. 45 i 46 KRO Przedmiotowej prekluzji nie podlegają natomiast roszczenia, z tytułu długów wspólnych, spłaconych po podziale majątku przez jednego z małżonków – długu ciążącego nadal na obojgu małżonkach jako dłużnikach solidarnych. Mimo bowiem ustania wspólności ustawowej, małżonkowie pozostają nadal dłużnikami osobistymi, a ich sytuację regulują przepisy kodeksu cywilnego o zobowiązaniach solidarnych (postanowienie Sądu Najwyższego z 26.01.2017 r. sygn. akt I CSK 54/16).
Sprawa sądowa opracowana przez Kancelarię
Sprawa sądowa opracowana przez KancelarięA. K. wniósł o wydanie przeciwko B. S. nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym i zobowiązanie pozywanej do zapłaty na jego rzecz kwoty 78.083,23 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Po wniesieniu sprzeciwu od nakazu zapłaty przez pozywaną, powód dodatkowo domagał się zasądzenia na jego rzecz kosztów procesu w tym opłaty sądowej od pozwu, opłaty skarbowej od pełnomocnictwa oraz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz ostatecznie zmodyfikował datę, od której domagał się zasadzenia odsetek ustawowych.
Uzasadniające roszczenie Powód wskazał że wraz z byłą żoną B. S. zaciągnął kredyt na sfinansowanie części kosztów nabycia udziału 5/6 we współwłasności nieruchomości położonej W. przy ulicy (…). Z uwagi na fakt, że w toku postępowania o podział majątku udział w nieruchomości wspólnej został przyznany pozywanej oraz okoliczność, że w okresie, w którym nie był współwłaścicielem nieruchomości, spełnił świadczenie w łącznej kwocie 78.083,29 zł wynikające z zaciągniętego kredytu, na podstawie art. 376 § 1 KC domaga się zwrotu ww. kwoty na zasadzie regresu.
B. S. wraz ze sprzeciwem od nakazu zapłaty, w którym domagała się oddalenia powództwa, a także zasądzenia na jej rzecz kosztów procesu, wystąpiła również z powództwem wzajemnym domagając się zasądzenia kwoty 12.302 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wytoczenia powództwa do dnia zapłaty, która to kwota przekraczała część wspólnego zobowiązania stron z tytułu kredytu podlegającego spłacie przez powódkę wzajemną/pozwaną do dnia wydania postanowienia częściowego w przedmiocie podziału majątku wspólnego stron oraz kwoty 63.920 zł tytułem zwrotu poniesionych kosztów w związku z wynajmem lokali mieszkalnych celem zabezpieczenia potrzeb mieszkaniowych dla siebie i wspólnych dzieci, w okresie gdy nieruchomość położona w W. przy ulicy (…) była we władaniu Z. K.. W sprzeciwie od nakazu zapłaty podniosła, że kwota dochodzona przez powoda:
a) była już przedmiotem rozpoznania w postępowaniu o podział majątku wspólnego, która to sprawa została prawomocnie zakończona i korzysta z powagi rzeczy osądzonej;
b) nie ma podstaw do dochodzenia zwrotu wpłaconych wierzycielowi kwot od drugiego małżonka jeżeli zostały uiszczone przez współdłużnika solidarnego nie będącego właścicielem nieruchomości,
c) uległa przedawnieniu z uwagi na fakt, że okres przedawnienia wynosi 3 lata.
Na rozprawie powódka wzajemna złożyła również oświadczenie, w którym wskazała że na wypadek uwzględnienia przez Sąd powództwa na rzecz Z. K. przedstawia do potrącenia kwotę 15.000 zł tytułem spłaconych pożyczek oraz kwotę 12.302 zł z tytułu spłaconego kredytu.
Wyrokiem Sąd Okręgowy pkt 1 zasądził od pozywanej B. S. na rzecz Z. K. kwotę 78.083,29 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie do dnia zapłaty, w pkt 2 oddalił powództwo wzajemne, w pkt 3 zasądził od pozywanej B. S. na rzecz powoda Z. K. kwotę w 6.922 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne oraz rozważania prawne, W dniu 26 maja pomiędzy Z. K. i B. K. obecnie S. a (…) Bank S.A. w Ł. została zawarta umowa o kredyt hipoteczny Locum nr (…) na kwotą 110.000 zł, który był przeznaczony na sfinansowanie części kosztów nabycia udziału 5/6 w nieruchomości położonej W. przy ul. (…).
Przedmiotowy udział został przyznany B. S. postanowieniem częściowym Sądu Rejonowego. Ostatecznie postanowieniem Sąd Rejonowy zakończył postępowaniem o podział majątku wspólnego, w którym przyznał Z. K. od B. S. kwotę 18.174,89 zł tytułem dopłaty oraz orzekł o kosztach sądowych. Przedmiotowe postanowienie zostało zmienione przez Sąd Okręgowy, który postanowieniem oddalił wniosek Z. K. o zasądzenie od B. S. kwoty 18.174,89 zł tytułem dopłaty a także oddalił apelację co do pkt 2 postanowienia a w pozostałym zakresie odrzucił apelację.
Ostatecznie powód zawarł z (…) Bank (…) S.A. ugodę w sprawie spłaty wymagalnego zadłużenia z tytułu umowy o kredyt, w której zobowiązał się do spłaty zadłużenia w kwocie 67.811,60 zł. Z tytułu spłaty kredytu wspólnie zaciągniętego przez strony postępowania powód wpłacił na konto Banku łącznie kwotę 78.083,27 zł. Zadłużenie z tytułu kredytu zostało całkowicie spłacone.
Oceniający przedmiotowe roszczenia Sąd Okręgowy wskazał, że w ramach postępowania o podział majątku wspólnego uwzględniona została tylko czynna wartość nieruchomości położonej w W. przy ulicy (…), przyznanej pozwanej – powódce wzajemnej, tj. wartość po odliczeniu wysokości kredytu (hipoteki). Sąd Okręgowy wskazał, że podziela pogląd Sądu Rejonowego wyrażony w uzasadnieniu postanowienia końcowego, zgodnie z którym skoro udziały we współwłasności nieruchomości wspólnej, przysługujące uprzednio stronom, należą wyłącznie do pozywanej, nie ma żadnego uzasadnienia by powód (pozywany wzajemny) ponosił ciężar spłat kredytu hipotecznego. Zdaniem Sądu skoro powód jako współdłużnik Banku spełnił samodzielnie zobowiązanie na rzecz Banku, to uzyskał prawo do stosownego świadczenia od pozwanej w ramach regresu obejmującego w tym przypadku obowiązek zwrotu kwot zapłaconych z tytułu kredytu w ich pełnej wysokości. Sąd Okręgowy wskazał również że roszczenie powoda wynikające z wpłat dokonanych przez niego po uprawomocnieniu się postanowienia częściowego o zniesieniu współwłasności nie wygasło albowiem nie ma do niego zastosowania prekluzyjny skutek, o którym mowa w art. 618 § 3 KPC Z tych też względów w ocenie Sądu zasadne było zasądzenie od pozywanej na rzecz powoda dochodzonej kwoty na podstawie art. 376 § 1 KC
W ocenie Sądu jako niezasadne podlegało oddaleniu powództwo wzajemne. Odwołując się do wcześniej już wskazywanego postępowania o podział majątku wspólnego Sąd podkreślił, że sprawa została prawomocnie zakończona. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na dyspozycję art. 567 § 1 KPC, który określa zakres kompetencji Sądu w sprawie o podział majątku wspólnego a do których należy m.in. rozstrzygnięcie w przedmiocie zwrotu wydatków, nakładów i innych świadczeń poczynionych z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego lub odwrotnie. Wskazał również, że z uwagi na treść art. 567 § 3 KPC w sprawach o podział majątku wspólnego stosuje się odpowiednio przepisy o dziale spadku a poprzez art. 688 KPC także przepisy o współwłasności w szczególności art. 618 § 3 KPC, który stanowi „swoistą prekluzję” polegającą na wyłączeniu możliwości dochodzenia roszczeń podlegających rozpatrzeniu w postępowaniu działowym i to nawet wówczas kiedy nie zostały one przez stronę w tym postępowaniu zgłoszone. Przedmiotowy skutek obejmuje również roszczenia, które w postępowaniu o podział majątku zostały zgłoszone a ostatecznie nie zostały rozpoznane przez sąd.
Wpisując w powyższe zasady roszczenia zgłoszone przez powoda i odpowiednio powódkę wzajemną, słusznie Sąd Okręgowy uznał, że żądania powoda jako spełnione po podziale składnika majątku w związku z którym zostało zaciągnięte wspólne zobowiązanie o charakterze solidarnym w postaci kredytu Locum udzielonego na podstawie umowy, zawartej przez strony z (…) Bank S.A. w Ł., przeznaczonego na zakup udziału 5/6 nieruchomości położonej w W. przy ul. (…), podlegają rozliczeniu w niniejszym postępowaniu, natomiast roszczenia powódki obejmują należności objęte prekluzją zgodnie z art. 618 § 3 KPC.
Powyższy skutek dotyczył nie tylko kwoty dochodzonej przez powódkę wzajemną z tytułu braku możliwości korzystania ze wspólnej nieruchomości, ale również z tytułu nadpłaconej części kredytu w kwocie 12.302 zł, która jak wskazuje sama pozwana/powódka wzajemna (okoliczność bezsporna) została spłacona przed uprawomocnieniem się postanowienia częściowego, tj. przed wydaniem postanowienia. W zakresie pierwszej z ww. kwot, tj. należności w wysokości 63.920 zł Sąd Okręgowy w sposób kompleksowy przywołał fragmenty uzasadnień poszczególnych postanowień, w których wskazano, że powódka wzajemna zgłosiła ww. kwotą do rozliczenia, jak również, potwierdzające, iż była ona przedmiotem oceny pod kątem zasadności oraz wysokości. Powyższe bowiem świadczenia zostały spełnione jeszcze przed podziałem składnika majątku – nieruchomości położonej przy ul. (…) w W., tj. przed, przez co możliwość ich dochodzenia, a jednocześnie z uwagi na realizację zasady kompleksowego rozliczenia składników majątku wspólnego, powstała i mogła być realizowana jedynie w postępowaniu o podział majątku w
Jak już wskazano powyżej, wbrew stanowisku pozwanej, kwoty, których rozliczenia domaga się powód, z uwagi na ich spłatę nie podlegały prekluzji wynikającej z art. 618 § 3 KPC Przeszkodę w ich dochodzeniu w niniejszym postępowaniu nie stanowił również fakt, iż kwota w wysokości 7.771,69 zł pobrana przez komornika sądowego w toku postępowania egzekucyjnego oraz kwota 2.500 zł spłacona dobrowolnie w ramach realizacji ugody zawartej przez powoda z Bankiem, zostały zgłoszone przez powoda do rozliczenia w postępowaniu o podział majątku wspólnego, pomimo, iż faktycznie zostały już spełnione po przyznaniu B. S. nieruchomości, na nabycie której został zaciągnięty dług. Co do braku podstaw ich rozliczenia ww. postępowaniu a w rezultacie nie dokonanie powyższego wypowiedział się Sąd Okręgowy.
Dokonanie spłaty długu wspólnego, po do wspólnego po dokonaniu podziału składnika majątku z nim związanego, a co do którego powód nadal z racji jego zaciągnięcia wspólnie z pozwaną, był dłużnikiem solidarnym, nie pozbawiało go prawa do dochodzenia jego zwrotu na zasadzie regresu, tj. zgodnie z art. 376 § 1 KC Na powyższe stanowisko, jak wskazał Sąd Okręgowy, powołał się Sąd rozpoznający apelację, w którym odwołano się m.in. do orzeczenia Sądu Najwyższego z 26 października 2011 r. sygn. akt I CSK 41/11, w którym wyraźnie zaznaczono, iż czym innym jest odpowiedzialność osobista byłych małżonków wobec wierzyciela, na którą podział majątku nie ma wpływu, czym innym są natomiast zasady rozliczenia między nimi wydatków z majątku osobistego jednego z małżonków z tytułu wspólnego długu. To natomiast czy powodowi w związku ze spłatą długu wspólnego, dokonaną już po podziale majątku, będzie przysługiwało roszczenie o zapłatę części (czyli ponad udział) czy całości spłaconej kwoty zależy od sposobu ustalenia wartości składnika, który został rozliczony w postępowaniu o podział majątku wspólnego. W ramach przedmiotowego postępowania, nie ulega wątpliwości, iż wartość udziału 5/6 w nieruchomości położonej w W. przy ul. (…) została ustalona po pomniejszeniu o obciążenie rzeczowe, tj. wartość hipoteki.
Z uwagi na powyższe powód nie uzyskał z tytułu ww. nieruchomości spłaty przypadającego mu udziału. Ponadto pomimo, iż przestał być dłużnikiem rzeczowym (z tytułu obciążenia hipotecznego), nadal zgodnie z przywołanymi powyżej zapisami pozostał dłużnikiem osobistym, w ramach odpowiedzialności solidarnej z tytułu zaciągniętego wspólnie z byłą żoną zobowiązania kredytowego, z którego środki zostały przeznaczone na zakup ww. nieruchomości. Zastosowanie ww. metody ustalenia czystej wartości majątku wspólnego, jak słusznie przyjął Sąd Okręgowy, skutkowało uznaniem, że w ramach rozliczeń regresowych, treść łączącego ich stosunku prawnego ukształtowanego m.in. na skutek przyznania pozwanej przedmiotowej nieruchomości, przysługuje mu prawo do dochodzenia całości spłaconej kwoty a nie jedynie jej części odpowiadającej udziałowi ½. Odmienne zasady rozliczenia długu spłaconego po podziale majątku wspólnego występowałyby gdyby do rozliczenia tegoż składnika, z którym związany jest dług, została przyjęta jego wartość rynkowa bez pomniejszenia o związane z nim obciążenia (postanowienie Sądu Najwyższego z 26.01.2017 r. sygn. akt I CSK 54/16). Taka jednak sytuacja nie miała miejsca w postępowaniu o podział majątku wspólnego. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie – V Wydział Cywilny z dnia 25 września 2018 r. V ACa 652/17
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
